Aşıq Valeh - Valeh və Zərnigar dastanı (III hissə)

Aşıq Səməd

Səmədəm, sorağım çatıb hər yana, 
Bu əhvalat düşər dildə dastana. 
Tapşırmışam səni şahı-mərdana
Bu səfərdən, şadlığnan gələsən! 

Söz tamama yetdi. Səməd dedi, Valeh mənə diqqətlə qulaq as, gör nə deyirəm. Aldı Səməd görək nə deyir: 

Aşıq Səməd

Get Valehim, sənə uğurlar olsun, 
Yadda saxla əlif – lamı unutma!
Əbcət hesabını düz əzbər elə,
Cim üstündə cüt nidanı, unutma!

Yadda saxla, innaməndə tey biri,
Həfti, həşti, çahar, pənci, sey, biri,
Sureyi yasini, həmdicey biri,
Məhşəri gəz, ibtidanı, unutma!

Divaniyə cəm üstündə mayə qat, 
Təcnisi müxəmməslə yana at, 
Qıfılbəndi, müxəmməsi baha sat, 
Əyaxda gəz, son gümanı, unutma! 

Səməd deyər, axtar sirri günbəzi,
Ley üstündə gəzdir dodaqdəyməzi,
Ney altında hərlə diltərpənməzi,
Məkanda bazar aç, kanı, unutma! 

Söz tamama yetişdi. Valeh adamlarla vidalaşdı, üzünü tutdu dağlara, aldı görək nə dedi:

Aşıq Valeh

Alçaqlı - ucalı dağlar, 
Halal eylə, hümbət eylə,
Laləli, nərgizli bağlar, 
Halal eylə, hümbət eylə! 

Köçkün gedir düzlərinən,
Dövran sürdük sizlərinən, 
Neçə gəlin, qızlarınan,
Halal eylə, hümbət eylə! 

Valeh gedir bir murada, 
Sığınıbdır min bir ada,
Ya gələ, ya gedə bada. 
Halal eylə, hümbət eylə! 

Söz tamama yetişdi. Valeh yoluna davam etdi. İki gün yol getdi. Tanımadığı bir kəndə çatdı, gördü ki, adamlar ona təəccüblə baxırlar və biri-birilərinə nə isə deyirlər. Valeh bildi ki, burda nə isə bir iş var. 
Bir nəfərdən soruşdu:
– Əmican, deyəsən aşıq sizə başqa cür görünür?
Kişi dedi:
– Cavan oğlan, bizim bu kənddə Xanlar adlı dərin savadlı bir molla var, özü də şairdir. O, aşıq tayfası ilə çox əyridir, harda aşıq görsə bir cavabsız söz deyir, aşığın sazını əlindən alıb sındırır. Bizim camaat aşıq üzünə həsrətdir, ona görə sənə təəccüblə baxırlar. 
Ancaq, sənin bəxtindən həmin molla kənddə yoxdur, darı zəmisinin alağını etməyə gedib. Valeh mollanın getdiyi yeri öyrənib, düz ora getdi. Gördü molla su arxının kənarında kölgələnir. Hündürdən salam verdi. Molla səysəndi. Valehə baxıb güldü. Valeh dedi:
–Molla nəyə güldün?
  Molla Xanlar soruşdu:
– Aşıq hardan gəlirsən?
 Valeh dinməz, söyləməz atdan düşdü, sazını köynəyindən çıxardı. Dedi: Molla, yaxşı qulaq as, deyim hardan gəlirəm: 

Soruşursan, ərzimi al, 
Deyim, haradan gəlirəm.
Körpəlikdən dərsim alıb,
Cəlil -Cabbardan gəlirəm. 

Fikir gəzir Asumanı,
Ərşi əladan gəlirəm!
Tilisimlər açarıyam, 
Sirri -binadan gəlirəm. 

Neyniyirsən, xəbər alıb, 
Sehri -səfadan gəlirəm.
Tutmuşam mən yüklərimi,
Muzdu babaldan gəlirəm. 

Valehəm mən, sənət tacın, 
Aşiqlərə paylamışam.
Gəl ziyarət eylə, məni,
Turi – sinadan gəlirəm. 

Söz tamama yetdi. Molla gördü, bu aşıq xatalı aşıqdı. Dedi, aşıq sənə yaxşı yol. Get, mənimlə görüşmə¬yini heç yerdə demə. 
Valeh dedi: 
–Arxayın ol bir xeyir də, birdə şərdə danışacam. 
Valeh yoluna davam etdi, gəlib çatdı Kür çayına. Yaxınlaşdı bərəyə. Artıq axşam idi. İki nəfər bərəçi Valehi Şirvan taya keçirdilər. 
Bu bərəçilərin kəndində Məsum Əfəndi adlı bir şair vardı. O, ətrafı aşıq üzünə həsrət qoymuşdu. Harda aşıq görsə bir söz deyib, dolaşdırıb, sazını sındırıb, libasını soyardı. 
Bərəçilər bildilər ki, bu aşıq Əfəndini eşitməyib, nabələdi. Odur ki, sözləşib Valehi qonaq apardılar. Xəlvəti qonum-qonşuya xəbər verdilər ki, aşıq qonağımız var. Gələn adamlar toplandılar. Hələ mərəkə düzəlməmiş bir nəfər əhvalatı Əfəndiyə çatdırdı. Qəflətən Əfəndi məclisə gəldi. Əfəndi dama girəndə, hamı ayağa qalxdı, Valeh istədi qalxa, amma qalxmadı. 
Duranlar əyləşdi. Əfəndi dedi: – Aşıq haralısan?
Valeh dedi: – Qarabağlıyam, Əfəndi dedi, əsli hu. 
Valeh dedi, izah et. Əfəndi dedi, izaha ehtiyac yoxdu. Mən içəri girəndə hamı ayağa qalxdı, sən qalxmadın, demək ədəbin çatmadı. 
Valeh dedi: 
–Yox Əfəndi mən də istədim ayağa qalxam, döşümdəki elm qoymadı, dedi, bu nə adamdı ki, onun ayağına qalxırsan. Əfəndi xeyli hirsləndi və dedi: – Hardan gəlib, hara gedirsən?
Valeh dedi: – Kandan gəlib, məkana gedirəm. 
Əfəndi dedi: – Kan nədi, məkan nədi?
Valeh dedi: – Kan bu dünya, məkan o dünya. 
Əfəndi dedi: – Doğurdanda sözündə arifsən. İndiki səfərin haradı?
Valeh dedi: – İndiki səfərim Dəmirqapı Dərbəndə, Zərnigarın meydanına. 
Bu sözü deyəndə hamı təəccübləndi. Əfəndi dedi: – Cavan oğlan mənim bilmədiyim elm, oxumadığım kalam yoxdur, Zərnigar adı gələndə bədənim əsir. Gedib 39 adamın ölümünə bais olma. 
Valeh dedi: – Əfəndi, mən bura məsləhətə gəlməmi¬şəm. 
Əfəndi dedi: – Onda mən səni bir yüngül imtahan edəcəm, cavab verə bilsən gedərsən, verə bilməsən sazını da, atını da alacam, libasını soyunduracam. 
Valeh dedi: – Saz almaq aşıqlıqda adətdi, at alıb, libas soyundurmaq quldurluqdu. Siz bunun hansından¬sınız?
Əfəndi daha da qəzəbləndi, başladı deyişməyə. İndi görək Əfəndi nə deyir. Valeh nə cavab verir?
O vaxt onlar deyib, indi də biz deyək: 

Məsum Əfəndi

Kəndində laf edib, şairəm deyən, 
Sualımın qabağında döz indi. 
Diksinmə, çəkinmə, qısqınma, qorxma,
Al sualı, ver cavabı tez indi. 

Aşıq Valeh

Bilseydik mahalı bəndə salmısan,
Eybullan gəlməzdik bura biz indi. 
Diksinmərəm, qısqınmaram, qorxmaram,
Xəbər alsan o sualdan yüz indi. 

Məsum Əfəndi

O, kim idi, getdi haraya qurban?
O, kim idi, doğdu bir neçə oğlan?
O, kim idi, əvvəl nahaq qan?
Nə səbəbdən arasında gəz indi. 

Aşıq Valeh

Cəbrail gətirdi Ülfətə qurban,
Həvva idi, doğdu yüz səksən oğlan, 
Qabil Habili öldürdü etdi nahaq qan, 
Adəm verməmişdi ona qız indi. 

Məsum Əfəndi

O, kim idi, rükət namazı qıldı?
Neçə il orada xidmətə daldı?
Neçə min mələyə xidməkar oldu?
Axırında danışmadı düz indi?

Aşıq Valeh

Mələk Mais rükət namazı qıldı, 
Səysən min il orada xidmətdə daldı, 
Səksən min mələyə xidmətkar oldu, 
Oldu şeytan, danışmadı düz indi. 
 
Məsum Əfəndi

O, kimdir ki, əlləri var neçə min?
Hər əlində barmaqları neçə min?
Hər barmaqda qələm çalar neçə min?
Bunu bilən aşığa yox, söz indi. 

Aşıq Valeh

Cəhənnəm maliki əlləri yeddi min, 
Hər əlində barmaqları yeddi min, 
Hər barmaqda qələm çalar yeddi min, 
Onu biz görməyək görün, siz indi. 

Məsum Əfəndi

Məsum Əfəndi kim, sahibi qüdrət?
Harada danışdı min kəlmə xəlvət?
O nəydi, verdilər de, ona zinət?
Aşıqsansa bu sözlərə, döz indi?

Aşıq Valeh

Valehəm, Məhəmməd sahibi – qüdrət,
Mehracda danışdı min kəlmə xəlvət,
Behistə verdilər de, ümid zinət,
Onun ərkanına quluq, biz indi. 

Söz tamama yetdi. Əfəndi dedi: Doğurdanda sən kamil sənətkarmışsan. İndi Zərnigarın meydanına gedə bilərsən. 
Valeh dedi: 
– Əfəndi dedim ki, mən bura məsləhətə gəlməmişəm. 
Sən dedin mən cavab verdim, indi də mən deyəcəm, sən cavab verəcəksən!
Əfəndi dedi:
 – Ay oğlan, mənim oxumadığım kalam, bilmədiyim elm yoxdur, sən mənə nə deyərsən?
Valeh dedi:
 – Mən, kimə nə demək lazım olduğunu yaxşı bilirəm. Qulaq as, gör nə deyirəm. 
Aldı Valeh, görək nə deyir:

Aşıq Valeh

Gəl Əfəndi, səndən xəbər alayım,
Bir hesab var, onu istərəm səndən.
Hesab çoxdur vacehinə yetmişəm, 
Haqqın min bir adın istərəm səndən. 

Əfəndi dinmədi. Valeh dedi: 
– Əfəndi, niyə cavab vermirsən?
Əfəndi dedi:
 – Yüz ala qarğaya bir sapand daşı deyiblər, axırda elə söz deyəcəm hamısına əvəz olacaq. 
Aldı aşıq Valeh dübarə:

Göydən yerə enən de neçə daşdı?
Qiymətsiz satılan hansı qumaşdı?
Məğrubdan məşriqə neçə araşdı?
Dünyanın qırağın istərəm səndən.