Aşıq Valeh - Valeh və Zərnigar dastanı (V hissə)

Söz tama yetən kimi çobanın gözləri axdı. Üzüqoylu yıxıldı suya. Valeh fürsəti verməyib atını vurub çayı keçdi o biri taya. Çoban özünü düzəldənə qədər Valeh aralandı. Valeh getməkdə olsun, xəbər eşidək Dərbənddən. Zərnigar səbirsizliklə Valehin yolunu gözləyirdi. Dustaq aşıqların yaxın qohumları Dərbəndin küçələrində hərlənirdilər. Dərbəndin hökmdarı Şabəndə bəy Zərnigara elə ixtiyar verməyinə peşman olmuşdu. Eşitmişdi ki, Qarabağdan Valeh adlı bir aşıq gələcək. Adamlarına tapşırmışdı ki, ayıq-sayıq olsunlar, aşıq Valeh Dərbəndə gələndə o Zərnigarla görüşməmiş onu Şabəndə bəyin yanına aparsınlar. 
Bəy onun necə aşıq olmağını yoxlaya, sonra Zərnigarın meydanına buraxa. 
Bəli, Valeh gəldi çatdı Dərbəndə. Küçə ilə gedəndə gördü hündür hasarlı gözəl mənzərəli, bağçalı bir imarət var. At üstündən imarətin həyətinə baxanda gördü həyətin bağçasında bir neçə yaraşıqlı qızlar şənlik edirlər. Baxdı ki, bir nəfər əndazəli qız bu qızlardan aralı fikir içində güllər arasında zümzümə edə-edə hərlənir. Göz qənimin tanıyar. Valeh öz-özünə deyir, yaraşır aşıqlar yağısı Zərnigar özü ola. Aşığa söz demək adətdi. Gəl buna bir neçə söz de, Zərnigar olsa özün nişan verəcək. Olmaz, çıxıb gedərəm. Aldı Valeh görək nə dedi:
Aşıq Valeh

Keşdə çıxan ay vəfalı nazənin,
Keşd eləyib, nə havalı gəzirsən? 
Neçə aşıqları bəndə salmısan,
Götürübsən muz babalı gəzirsən. 

Valeh çöz deyəndə bütün qızlar Zərnigarın yanına toplandılar. 
Zərnigar dedi: – Ay əcəli yetmiş yazıq, salam verdin cavab gözlə. 
Tez Zərnigara sazın verdilər. Valeh bildi ki, bu Zərnigardır. Ancaq Zərnigar Valehin kim olduğunu bilmədi. Aldı Zərnigar, görək nə cavab verdi: 

Zərnigar

Bahar əyyamıdır, işrət çağıdır,
Keşd eyləyib öz baxçamı gəzirəm.
Otuz doqquz aşiq bəndə salmışam.
Gen açmışam, mən meydanı gəzirəm. 

Aşıq Valeh

Bu dünya dediyin bir bivəfadır,
Ona ilac yenə sövqü-səfadır. 
Yarsız gəzmək sənə xeyli cəfadır,
Eyləyibsən nə xiyalı gəzirsən. 

Aşıq Zərnigar

Xaliqi ləm yəliz vahidi yek tay,
Veribdir qüdrətdən mənə kamal pay,
Gəlməz bu əsirdə mənə aşıq tay,
Tamam İranı ol, Turanı gəzirəm. 

Aşıq Valeh

Valeh kimi gəzmə ahu-zarınan,
Gövhəri sərf eylə xiridarınan. 
Sən də qovuş bir münasib yarınan, 
Bülbül kimi nə sevdalı gəzirsən. 

Valeh adı çəkiləndə Zərnigar diqqətlə Valehə nəzər saldı, aldı görək nə dedi. 
      Zərnigar

Gör necə boynuna saldırram kəmənd,
Sərindən tikdirəm min ərə pülənd,
Adım Zərnigardı, məkanım Dərbənd, 
Valeh kimi növcavanı gəzirəm. 

Söz tamama yetişdi. Valeh həyətə daxil olmaq üçün darvazaya yaxınlaşdı. Zərnigar cəlladı əvəz eləyən iki nəfər kəniz göndərdi ki, Valeh həyətə girmək istəsə ona bir iki yüngül zərbə vurun, bəlkə gözü qorxa. Valeh atdan düşdü, qapıya yaxınlaşmaq istəyəndə kənizlər sınmaz ağacla Valehi budadılar. Elə ki, Valeh özünü onların əlindən qurtardı, nə edəcəyini bilmədi. Bu yerdə iki nəfər yasovul Valehin yanına gəldilər, dedilər aşıq adın nədir? Valeh dinmədi. Bir də xəbər aldılar. Aşıq adın nədir? Valeh dedi, adımı deməyəcəm. Dedilər niyə? Dedi, adımı deyəndə məni döyürlər. Yasavullar dedilər, Allaha and olsun sənə heç nə etmərik adını de. Dedi, adım aşıq Valehdir. 
Nə aşıq Valeh - deyə təəccübləndilər. Valeh dedi, sözünüzün üstə dürun. And içmisiniz. Yasavullar dedi: – Ay aşıq, səni Dərbəndin hakimi Şabəndə bəy gözləyir. 
Bəy eşidib ki, Dərbəndə Aşıq Valeh adlı bir aşıq gələcək. Neçə gündür şəhərə gözətçi qoyub ki, səni onun yanına apara. İndi bizimlə gedəssən Şabəndə bəyin yanına. Bəli, aşıq Valehi apardılar Şabəndə bəyin hüzuruna. Bəy Valehi çox gözəl qəbul etdi, otağına apardı. Gördü Valeh kefsizdi, səbəbini xəbər aldı. Valeh Zərnigarın kənizlərinin qaba hərəkətini bəyə dedi. Bəy Zərnigarı çağırtdırdı. Kənizlərin belə hərəkətinin səbəbini xəbər aldı. Zərnigar güldü, dedi: – Bizim qızlar Valeh ilə Dağıstan zarafatı ediblər, deyib, öz imarətinə qayıtdı. 
Gecə Şabəndə bəy Valeh ilə söhbət edirdi. Bu yandan Zərnigar Pəri adlı kənizlə Şabəndə bəyin həyətinə gəldi. Evə yaxın dayandılar ki, Şabəndə bəy ilə aşıq Valehin nə danışdıqlarını eşidələr. Onlar qapıya gələn kimi Valeh söhbətin kəsdi, sazını götürdü. Aldı görək, nə dedi:

Bu gələn bir cüt gözəlin,
Yolunda qoymuşam səri, 
Biri əcəb səfalıdır,
Birisinin adı Pəri.

Biri dağların qarıdı,
Biri bağçalar barıdı, 
Küllü dünyanın varıdı,
Pərdəyə salıb sər-səri. 

Valeh sevdi Zərnigarı,
Olar onun xidmətkarı,
Atsa üzündən rüqabı,
Mat eylər Şəmsi-Qəməri. 

Söz tamama yetdi. 
Pəri dedi: – Zərnigar aşıq Valeh bizim bura gəlməyimizi bildi. Bu sözləri ona görə oxudu. 
Zərnigar dedi: – Ay Pəri, Valeh münəccim deyil. O, bizim bura gəldiyimizi nə bilir? - deyib, Zərnigar sağ ayağını daşın üstünə qoydu. Aldı Valeh, dübarə görək nə dedi: 
 
İki günəş o zillətdən şəs olub,
Yayılıb aləmə üzün bürümüş. 
Hər ikisi bir-birindən səfalı,
Yayılıb aləmə üzün bürümüş. 

Həsrəti qəlbimdə ləkə bağlamış,
Çərpayı sinədə ləkə bağlamış,
Pünhan namə yazıb ləkə bağlamış,
Yayılıb aləmə üzün bürümüş. 

Valeh dərd əlindən buraqı minmiş,
İr -Yaqub orada burağı minmiş, 
Sol ayağı qalxıb buraqı minmiş,
Yayılıb aləmə üzün bürümüş. 

Söz tamama yetdi. Zərnigar dedi: – Pəri gedək Valeh tilsimli aşıqdır, işin çətinə düşəcək. Bu tərəfdən Valeh əyləşdi. Şabəndə bəy soruşdu: – Aşıq Valeh nəyə görə sən bizim söhbətimizi yarımçıq qoyub, sazı götürdün? Valeh dedi: – Bəy Zərnigar qapıya gəlmişdi. Bizi dinləyirdi. 
Şabəndə bəy qapıçını çağırtdı. Xəbər aldı ki, bura kim gəlmişdi? Qapıçı dedi: – Ağa özünüz buyurmuşsunuz ki, Zərnigar nə vaxt mənim qəbuluma gəlsə mane olma. Zərnigar bir nəfər kənizi ilə gəlmişdi. Qayıtdı getdi. 
Şabəndə bəy Valehə diqqətlə baxdı və dedi: – Aşıq Valeh, doğrudan da valehedicisən. 
Səhəri gün Şabəndə bəyin əmri ilə hər tərəfə car çəkildi. Xəbər verildi ki, axırıncı aşıq ilə Zərnigarın deyiş¬məsidir. Ya, qırx aşığın boynu vurulacaq, ya da aşıqlar azad olacaq, ya da Zərnigar ərə gedəcək. 
Bu xəbəri ətraf kəndlərə də çatdırdılar. Günortaya qədər Dərbəndin böyük meydanına dəstə-dəstə adamlar toplandılar. Günorta Şabəndə bəy divanxana işçiləri ilə aşıq Valehi deyiş meydanına gətirdilər. Bu tərəfdən Zərnigar xanım öz adamları ilə 39 dustaq aşıqları həmin meydana gətirdilər. Boyunlarında kəmənd, ayaqları qandallaqlı hamısı bir-birinə çələkli. Bəli, elə ki, meydan quruldu, şərtnamə təzədən yazıldı. Şərtnamə belə oldu: – Əgər aşıq Valeh Zərnigara üstün gəlsə, onda həmin meydanda Zərnigarın kəbini Valehə kəsiləcək. Valeh Zərnigarı Qarabağa gətirsə, onda Zərnigarın kəbini Valehə kəsiləcək. Qalanı isə Zərnigarın yaxın qohumlarına çatacaq. 
Bəli, şərtnamə imzalandı, təsdiq edildi. Zərnigarla aşıq Valeh girdilər deyiş meydanına, Görək Zərnigar nə deyir? Valeh nə cavab verir?
O vaxt onlar deyib, indi də biz deyək:

Zərnigar

Qarabağdan dov eyləyib gəlmisən,
Yer üzündə mən İsayam, sən nəsən?
Öz əlinlə yaxşı yıxdın evini,
Haqqdan gələn bir bəlayam, sən nəsən?

Aşıq Valeh

Ay nazənin, şagirdlərin ustadı,
Hamı bilir mən yektayam, sən nəsən?
Dərsimi almışam kamil ustaddan,
Eşq içində dolu payam, sən nəsən?

Zərnigar

Çoxların salmışam xanı turaba,
Sal altında aciz qalıb cavaba. 
Səni də pay göndərəcəm hesaba,
Bu əyyamda mən dəryayam, sən nəsən?

Aşıq Valeh

Çox sənin kimilərin al eylərəm mən,
Aparıb, özümə mal eylərəm mən, 
Dəryanın üzündən yol eylərəm mən,
Mərifətdə mən Musayam sən nəsən?

Zərnigar

Zərnigaram, səni çəkərəm dara,
Başından tikdirrəm kəllə- minara!
Bir kəsin var, edə dərdinə çara?
Haqqdan gələn bir sevdayam, sən nəsən?

Aşıq Valeh

Ustadım Səməddir, sakini -Abdal
Əgər üzün görsən, olar dilin lal! 
Valehəm, Hafizə vermərəm macal,
Mən ona gərraham, hələ sən nəsən?

Sözlər tamama yetdi. Hər tərəfdən əhsən sədası eşidildi. Zərnigar kədərli, qəzəbli halda aldı, dübarə görək nə deyir:

Zərnigar

Bizdən salam olsun aşıq Valehə,
Əgər aşıqsansa, gəl eyliyək, cəng. 
Görək ki, kim kimə verir zavalı, 
Kim – kimin əlində mat olur, dil– təng. 
Aşıq Valeh

Al cavabın deyim, Zərnigar xanım!
Mənəm, aşıqlarda bir giranı – sənk. 
Zərrəcə yerimdən tərpədə bilməz
Yığılsa Rum – qeysər, ta Hindi -firəng. 

Zərnigar

Əcəl gətiribdir səni bu girə,
Sənin də gərdənin keçər zəncirə!
Üç gündə bir çörək verərəm cirə,
Yanar əhvalına dəryada nəhəng. 

Aşıq Valeh

Aşıq olan özün sənə bab etməz,
Sədanı eşidən gecə xab etməz, 
Dəmir zəncir eşq oduna tab etməz, 
Gəl, mənə bağlama top, ilə tüfəng. 

Zərnigar

Qoymaram yetəsən səni yarına,
Bir təpiyim dəyər bürcü – barına,
Bir zərbə gələrəm rüzügarına,
Aşıq sərdarıyam mənəndi pişəng. 

Aşıq Valeh

Qurban olum qoynundakı narına,
Zərb ilə danışma, danış maına. 
Kəl gərək ki, bu meydanda dayana,
Aslan davasına tab etməz pələng.