Azərbaycan Afanasi Nikitinin gözü ilə

Sizə 1475-ci ildə qədim rus dilində buraxılmış orta əsr rus taciri Afanasiy Nikitinin "Üç dəniz arxasında" əsərini təhlil edəcəyimiz eksklüziv bir materialı təqdim edirik. Müəllif adı çəkilən məqaləsində Şərqin müxtəlif ölkələrinə, o cümlədən Azərbaycana səyahətini təsvir edib.

Qeyd edək ki, 1466-1472-ci illərdə rus taciri Afanasi Nikitin Azərbaycandan kеçməklə İran və Hindistanda оlmuş, bu ölkələr haqqında «Uç dəniz arхasında» əsərində (dəftər yazısında) qiymətli məlumatlar vеrmişdir.

Əvvəlcə Afanasi Nikitin yazır ki, Şirvanşah Fərrux Yassarın yanına gedir (o, sonradan Şah İsmayıl Xətai tərəfindən devrilir) və o, Şirvanşahı tatar, yəni türk adlandırır. Bu, Şirvanşahlar dövlətinin sonradan azərbaycanlı olmasının sübutudur. Bunu Tadeus Sventoxovski də yazmışdır. Beləliklə, Nikitin yazır ("bəy" türk tituluna diqqət yetirin):

" Vasiliy Papin isə, artıq şəhəri gəzmişdi və mən Nijni Novqorodda iki həftə tatar Şirvanşahın səfiri olan Həsən bəyi gözləyirdim ..."

"Və Xəlil bəy bütün insanları dərhal Dərbəndə maneəsiz buraxdı və Dərbənddən Şirvanşahın baş qərargahına - " koyrul"a göndərdilər."

"Şirvanşahın qərargahına getdik və Rusiyaya getməyimiz üçün bir şey versin deyə alın vurduq ..."

Sonra müəllif Azərbaycanın bəzi şəhərlərini necə ziyarət etdiklərini izah edir:

"Bəziləri Şamaxıda qaldı, bəziləri işləmək üçün Bakıya getdi ..."

“Mən Dərbəndə, oradan alovun heç zaman sönmədiyi Bakıya getdim; Bakıdan dənizin arxasına- Çapakura getdim. ”

Burada Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah və Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin xatırlatmasına da rast gələ bilərik:

“Hər yerdə knyazların ədavəti görünür. Mirzə Cahan şah Uzun Həsən bəy tərəfindən öldürüldü və sultan Əbu Səid zəhərləndi, Uzun Həsən bəy Şirazı tabe etdi, ancaq o torpaq onu tanımadı və Məhəmməd Yadigar onun yanına getmir: qorxur. Ancaq başqa bir yol yoxdur. ”

"Və Savedən Soltaniyəyə getdi. Soltaniyeden Təbrizə getdi. Təbrizdən Uzun Həsən bəyin qərargahına getdi. Qərargahında on gün qaldı, çünki yol yox idi. Uzun Həsən bəy, Türk Sultanına qırx min rati göndərdi. Sivası aldılar. "Tokatı aldılar və yandırdılar, Amasiyanı da götürdü, amma bir çox kəndləri qarət etdi və Qaraman hökmdarına qarşı müharibəyə getdi."

Afanasi Nikitin Rusiyanı təriflədiyi köhnə Azərbaycan dilindəki bir mətnə də istinad edir:

«А Русь еръ тангрыд сакласын; олло сакла, худо сакла! Бу даниада муну кибить ерь ектуръ: нечикь Урус ери бегляри акой тугиль; Урусь ерь абоданъ болсынъ; растъ кам даретъ. Олло, худо, богъ, данъиры».

Müasir Azərbaycan dilində bu mətn belə səslənəcəkdir:

Rus yerini Tanrı saxlasın; Allah saxla, Xuda saxla! Bu dünyada bunun kimi yer yoxdur: necə ki Urus yerinin bəyləri haqsızdılar; Qoy Urus yeri məskunlaşsın və orada ədalət olsun! Allah, Xuda, Boq, Tanrı

Bütün bu materiallar tariximizin zənginliyini göstərir və böyük əhəmiyyətə malikdir, heç olmasa köhnə Azərbaycan dilinə yenidən baxa bilərik.

Mənbə: İRS Azerbaijan