Bəxtiyar Vahabzadənin arzuladığı bəxtiyar gələcək

Rafael HÜSEYNOV
Akademik, Milli Məclisin deputatı

O, artıq tarixin bir parçasıdır. Hərçənd, elə sağlığında da canlı tarix idi və sadəcə istedadlı söz ustası deyil, millətinin varlığı, taleyi, ruhu ilə qovuşmuş bir yurd fədaisi olmaq məsudluğu və məsuliyyəti ona cavan vaxtlarından nəsib olmuşdu.

Bəxtiyar Vahabzadə İkinci Dünya müharibəsindən sonra ədəbiyyata gələrək elə ilk addımlarından da diqqətləri cəlb etmiş, söz sərraflarını diksindirməyi bacarmış parlaq qələm sahibi idi.

60 ildən artıq bir müddətdə hərarətli qəlbi, yorulmaz qələmi, buxovsuz və hüdudsuz düşüncələri ilə millətinə xidmət etdi.

Bəxtiyar Vahabzadənin ömrünün 60 ildən çoxu elə bir zaman kəsiyində keçdi ki, Sovetin qılıncı daim başı üstündə asılı idi.

Bu nəhəngə tabe olmamaq, onunla hesablaşmamaq (barışmaq yox!), yeri düşəndə ona əyilməmək müşkül idi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, sovet dövrünün şairi Bəxtiyar Vahabzadə sovet şairinə çevrilmədi.

Əksinə, qələmiylə, sözüylə, qaynar təbiəti və coşqun təfəkkürü ilə həmin qəddar rejimin ayağının altını qazıyanlardan, bu quruluşun çürük mahiyyətini şüurlara yeritmək yolunda mübarizə aparan azlardan oldu.

Bəxtiyar 60 il ədəbi aləmdə dikəldi. 60 ilin özü ayrılıqda bir ömürdür. Həmin 60 il Bəxtiyar Vahabzadənin yalnız fəal yaradıcılıqla məşğul olduğu həyat parçası deməkdir.

O, qismətinə yazılmış bu yaradıcı 60 il boyunca elə təkrarsız və füsunkar bir söz və düşüncə dünyası doğurdu ki, bundan sonra yüzillərlə yaşamasına bəs edər.

Yüzillər və minillərdən gələn bir ədəbi ənənə, yazılmamış bir qayda var ki, adətən, hər şair gerçək adından savayı təxəllüs də götürür. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının ən qüdrətli yaradıcılarından sayılan Bəxtiyar Vahabzadənin şairlik təxəllüsü yox idi. Şeirlərini elə öz əsl adı və soyadı ilə imzalayırdı.

“Bəxtiyar” sözü sevimli şairin həm də təxəllüsü məqamında idi və ustad bir sıra şeirlərinin sonunda fikirlərini, qayəsini də bu kəlmənin anlamına uyğun olaraq ifadə və şərh edirdi. Amma mənası “xoşbəxt”, “məsud” olan bu sözü bir şairə aid etmək həmişə çətindir. Tarixin bütün dövrlərində və dünyanın hər yerində həmişə belə olub. Çünki şair, xüsusən də Bəxtiyar Vahabzadə kimi həssas, cəmiyyətin də, insanın da, həyatın da çox dərin qatlarını görməyi bacaran, ağrı və acılara biganə qalmayan, həmdərd ola bilmək zərifliyinə malik bir söz sərrafının tam xoşbəxt adlandırıla bilinməsi təsəvvürəgəlməzdir.

Bəxtiyar Vahabzadə millətini sevən, xalqının və yurdunun məruz qaldığı bütün nisgilləri daim qəlbində daşıyan, misralarına gətirən yazar idi. İlk gəncliyindən belə olmuşdu, ömrünün sonunadək də o cür qaldı.

Bəxtiyar sözün əsl mənasında və bütövlüyü ilə o zaman bəxtiyar ola bilərdi ki, insana möcüzə kimi gələn, gerçəkləşməsi millətini və yurdunu əsl bəxtiyara çevirəcək bütün ülvi arzuları onun payına düşmüş ömür möhləti içərisində həyata keçsin.

Hər halda bəxt ona yar oldu. Bəxtiyar Vahabzadə “şər imperiyası” adlandırılan Sovet İttifaqının dağılmasının ürəkdən tikan çıxaran fərəhini də yaşadı, Azərbaycanın müstəqilliyini də gördü, dilimizin, mənəvi dəyərlərimizin ən ali təntənələrinə də şahid kəsildi.

Onillərcə dillər əzbəri olmuş şeirlərində şah damar kimi qan ağlayan vətənçi və millətçi düşüncələrinin doğrulması asta-asta Bəxtiyarı bəxtiyarlaşdırırdı, valideynlərinin bağışladığı ad gəlib həqiqi mənasında öz yerini tuturdu (elə buradaca bir dəqiqləşdirməyə ehtiyac var. Bəxtiyar Vahabzadə hər yerdə “Mahmud oğlu” yazılsa da, əslində, bu onun ata bir, ana ayrı qardaşının adıdır. Bəxtiyarın atası, adətən, babası kimi təqdim olunmuş Zəkəriyyədir. Mahmudun övladı olmadığından o, Bəxtiyarı kiçik yaşlarından doğmaca balası kimi böyütmüşdü. Şairin öz oğluna müraciətlə yazdığı “İsfəndiyar, sənə verdim qardaşımın adını mən” misrası bunu bir daha əyani şəkildə sübut edir. İş ondadır ki, Bəxtiyarın böyük qardaşı, İkinci Dünya müharibəsində həlak olmuş İsfəndiyar sənədlərdə elə “Zəkəriyyə oğlu” kimi qeyd edilmişdir).
Ancaq hələ böyük ustadın yerinə yetməmiş, ümid olaraq qalan arzuları da var.

Bəxtiyar Vahabzadə Vətəninin o tayı ilə bu tayını birləşmiş görmədən getdi, Qarabağ düyününün çözülməsini görmədən getdi...

Həmin arzuların hamısı gerçəkləşmədən Bəxtiyar sonacan necə bəxtiyar olsun?!

Bəxtiyar Vahabzadə vurğun kəsildiyi M ehmet Akif Ərsoyun “Millət şərqisi”ndən bu misraları təkrarlamağı xoşlardı:

Gələcəkdir bizə vəd etdiyi
günlər Haqqın,
Kim bilir, bəlkə yarın,
bəlkə yarından da yaxın.

Bəxtiyar Vahabzadəni yaxşı tanımış və uzun müddət onunla sıx dostluq telləri ilə bağlı olmuş görkəmli dövlət xadimi və düşüncə 

adamı Həsən Həsənovun müşahidəsi çox sərrastdır: “Bəxtiyar Vahabzadə siyasətə gəlmədən siyasətçi, dövlət vəzifəsini tutmadan bir dövlət xadimi, milli istiqlal hərəkatının heç bir qurumunda iştirak etmədən həmin hərəkatın başçılarından biri, daha doğrusu, onun Vicdanı olmuşdur”.
Bəxtiyar bir Azərbaycan sevdalısı idi ki, uzun ömrünü yalnız bu məmləkətin içində yaşamadı, həm də Azərbaycanı hər an elə bir ürək kimi içərisində daşıdı. Dünyanın harasına getsə də, orada Azərbaycandan bir iz, bir işıq aradı.

1959-cu ilin dekabrında, hələ sovet adamının həyatında hansısa xarici ölkəyə səfər etməyin fövqəladə hadisə sayıldığı çağlarda bir dəstə qələm dostu ilə ona İraqa getmək nəsib oldu. Bağdadı, Bəsrəni, Kərkükü ilk dəfə gördü, sözün tanrısı kimi qəbul etdiyi dahi Füzulinin məzarını ziyarət etdi.
Bağdadda Qəsr-i Abbasi muzeyinə də baş çəkmişdilər.

(Kim bilir, 1180-ci ildə tikilmiş o bənzərsiz memarlıq abidəsi və sənət ocağı indi salamatdırmı, görən saysız bombardmanlar o sarayı da yerlə yeksan etməyib ki?).

O qəsrdə də Bəxtiyar Vahabzadə Azərbaycan tapmışdı. Otaqlardan birində divara orta əsrlərdə 8 misralıq azərbaycanca şeir həkk edilibmiş. Sovuşan yüzillər bəzi misraları oxunmaz edibmiş. Bəxtiyar hələ oxuna bilən 5 misranı köçürmüşdü, səfərdən sonra yazdığı məqaləsinə də daxil etmişdi ki, Azərbaycan poeziyasının Bağdaddakı o itkin qəlpəsi də bizlərə bəlli olsun, kağızın yaddaşında əbədiləşsin:

Bu yadigaridən qərəzim bir nişanədir,
Bir məhliqadən olmadı xali zəmanə də.
Əskik deyil çiraği, əcəb asitanədir,
...Fərhadın etdiyi buna nisbət zəbanədir,
Hadi, cahanda qeyr-i tamam
bir bəhanədir.

Tarixdə qalan söz sehrkarı ədiblərimiz az olmayıb. Lakin o mahir qələm sahiblərinin heç də hamısı bütöv milləti birləşdirə biləcək şəxsiyyət əzəmətinə və cazibəyə malik olmayıb.

Bəxtiyarı müstəsna edən ən bariz keyfiyyəti onun rəmzə çevrilməsi idi.

O, millətin ümid, inam yerinə dönmüş azman şəxsiyyət idi.

1980-ci illərin sonunda yüz minlərlə azərbaycanlı müstəqillik çağırışları ilə meydanlara axışanda Bəxtiyar Vahabzadə xitabət kürsüsünə doğru insan selinin çiyinlərində irəliləyən bir Xalq Qibləgahı idi.

Yalana, riyaya nə qədər uyduq,
Biz Qızıl orduya abidə qoyduq.
Ona ad da verdik: “Xilaskar ordu”.
Adını doğrultdu, el xilas oldu
Yenicə tapdığı azadlığından,
“Ölüyə azadlıq, diriyə zindan”.

1990-cı ilin qara yanvarında, Bakı küçələrində Sovet ordusunun dinc insanları qanına qəltan etdiyi müdhiş günlərdə ölüm qorxusunu unudaraq Kreml cəlladları ilə mərd-mərdanə üz-üzə dayanan, Azərbaycan Televiziyasının dəhlizində xunta generalının sifətinə sözün birbaşa mənasında tüpürən, millət yasına qəlbinin qanı ilə mərsiyə qoşan da Bəxtiyar idi:

O şənbə gecəsi, o qətl günü, -
Mümkünə döndərdik çox namümkünü.
Xalqın qəlbindəki qorxu mülkünü
O gecə dağıdıb sökdü şəhidlər.

Tarixi yaşadıb diləyimizdə,
Bir yumruğa döndük o gecə biz də.
Yıxıb köləliyi ürəyimizdə
Cəsarət mülkünü tikdi şəhidlər.

Dözdü hər zillətə, dözdü hər şeyə,
“Dünyada mənim də haqqım var”, - deyə
Kütləni xalq edən müqaviləyə
Qanıyla qolunu çəkdi şəhidlər.

İnsan insan olur öz hünəriylə,
Millət millət olur xeyri, şəriylə.
Torpağın bağrına cəsədləriylə
Azadlıq tumunu əkdi şəhidlər.

 
Bəxtiyar Vahabzadə bütün yaradıcılığı və fəaliyyətləriylə millət quruculuğu ilə məşğul olan, xalqa yaxşı millət olmağın dərslərini verən Müəllim idi.

Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində 66 saylı bir fond var ki, onun 6 və 7-ci siyahılarında burada qorunan yüzlərlə məktub haqqında bilgi əksini tapıb. O məktubların hamısı Bəxtiyar Vahabzadəyə ünvanlanıb. Ermənistan qaçqınlarından, Qarabağ didərginlərindən tutmuş Azərbaycanın dörd bucağındakı insanlar, Türkiyədəki, Səudiyyə Ərəbistanındakı, Özbəkistandakı, Gürcüstandakı, Rusiya Federasiyasının ayrı-ayrı şəhərlərindəki soydaşlar, vətənpərvərlər yazıblar həmin məktubları (Bu məktub və müraciətlərin bir hissəsi ayrıca kitab şəklində nəşr də edilib).

Dərdləşirlər şairlə, ondan kömək umurlar, Vətəni xilas etməyi, milləti düz yola, ağ günə çıxarmağı ondan umurlar.

Həmin məktublar Bəxtiyar Vahabzadəyə yazılanda respublikanın rəhbərləri də vardı, nazirləri də, mötəbər dövlət qurumları da. Amma bu sadə insanlar nicatı onlardan yox, Bəxtiyardan diləyirdi.

Hansısa əmrlə, sərəncamla, fərmanla yox, xalqın iradəsi və eşqi ilə Bəxtiyar Vahabzadə Azərbaycanın vahid, mötəbər, etibarlı ağsaqqalı seçilmişdi.

Xalqın bu təhtəlşüur seçimindən, minnətsiz sevgisindən uca hansı qiymət ola bilər ki!

1991-ci ilin 15 fevralında Yardımlı rayonunun Horavar kəndindən sadə kənd adamları həyatda bircə dəfə belə canlı olaraq rastlaşmadıqları Bəxtiyar Vahabzadəyə "el ağsaqqalı, el şairi" deyərək bu cür məhəbbətlə müraciət edirdilər: "Xalqımızın səsinə səs verməyiniz, xalqın dərdini açıq deməyiniz indi bu məktubu yazdığım Horavar kənd camaatında, eləcə də ətraf kəndlərin - Əngovülün, Əvçədulanın, Vərovun, Keçələkaranın sadə zəhmət adamlarının qəlbində sabaha inam hissi oyadır. Yardımlı Rayon Səhiyyə Şöbəsinin müdiri Zeyni Adiyev zəng vurmuşdu mənə, yazıq kişi həyəcanından ağlayırdı. Rayonun Ostair kəndində yaşayan səhiyyə işçisi Xudaverdi dayını ağır infarkt vəziyyətindən Sizin çıxışınız həyata, yaşamağa qaytarmışdır.

Allah xatirinə, özünüzdən muğayat olun!

Bu kəndin adamları televiziya ekranında Sizin kişi sifətinizi öpdülər. Bəlkə də, Siz öz mərdanə səsinizi ucaltmasaydınız, anam Balabəyim Şahələng qızının ürəyi, neçə-neçə anaların mənliyi, ana qeyrəti sakitlik tapmazdı".

Xalqın bircə belə minnətdar məktubuna bir ömrü qurban verməyə dəyər!

Bəxtiyar Vahabzadəyə isə belə qədirşünas məktublardan yüzlərləsi, minlərləsi gəlib.

Bəxtiyar Vahabzadəyə yaşamı boyunca çoxlu dövlət təltifləri qismət oldu. Bunlardan ən alisi özünün də iftixar etdiyi müstəqil Azərbaycan Respublikasının "İstiqlal" ordeni idi. Lakin Bəxtiyar istiqlaldan yazanda, istiqlal uğrunda mübarizələrə başlayanda bu şirin nemətin ürəklərin dərinlərində sönməməsinə, daim közərməsinə çalışdığı onillərdə hələ azadlıq da, bağımsızlıq da bir röya qədər əlçatmaz, onun haçansa yetişəcəyi ağlasığmaz, inanılmaz idi.

Bəxtiyarsa inanırdı. Ürəkdən inanırdı və ona görə də inandırmağı bacarırdı.

Gəlirik dünyaya bir amal üçün
Gedirik...
Yaşayır bu yurd, bu torpaq!
Ölər bizim kimi Vətən də bir gün,
Vətənçün ölümə hazır olmasaq!

Neçə əsrlərə bəs edər bəzən
Vətənə hay verən bir odlu səs də.
Dünən də, bu gün də yaşayır Vətən,
Babəkin qırılan qolları üstdə.

Bəxtiyarın odlu səsi həmişə Vətənə hay verdi, ona görə də heç vaxt tək qalmadı və heç vaxt da tənha olmayacaq!

Bəxtiyar Vahabzadənin hər şeiri bir tarixçə ilə bağlı idi və onun heç bir əsəri iri, ya xırda olsun, təkansız, səbəbsiz yaranmamışdı.

Bir dəfə ürəyimdən keçmişdi ki, onunla ard-arda bir neçə gün söhbət edərək bircə-bircə hər şeirinin yaranma tarixçəsini nağıl elətdirim və öz müşahidələrimi, başqa Bəxtiyara yaxın olmuş insanlardan eşitdiyim o qəbil hekayətləri də birləşdirərək ayrıca araşdırma-yazıya çevirim.

Bəxtiyar müəllimin möhkəm yaddaşı vardı, şeirlərinin doğulma tarixçələrinin əksəri ən xırda cizgilərinədək hafizəsindəydi. O vaxt həmin niyyətimi gerçəkləşdirsəydim, bütün o əhvalatlar danışılaraq yazılaşdırılsaydı, nə qədər maraqlı bir kitab alınardı! Heyiflər ki, bir dəfə özü ilə də bölüşdüyüm bu istəyim elə niyyət olaraq qaldı. Amma bəzi şeirlərinin tarixçəsini özü yazmışdı, bəzilərini soruşmuşdum, mənə söyləmişdi, bəzi şeirlərinin törəməsinin qığılcımlarının haradan gəlmiş olmasını dostları Xudu Məmmədovdan, Nurəddin Rzayevdən, Habil Əliyevdən, Şirməmməd Hüseynovdan eşitmişdim.

Lakin başqa bir işi isə hər halda etdim və Bəxtiyar müəllimin mütəmadi lentə aldığım həmin söhbətləri ilə də haçansa yazacağım kitabınmı, ya sanballı bir esseninmi bünövrəsi yarandı.

Onunla vaxtaşırı görüşlərimizdən savayı tez-tez də telefonla danışardıq. Hər dəfə həmin söhbətləri əvvəldən sona lentə alardım. Telefon danışıqlarımız müxtəlif səbəblərdən olurdu. Ya özü mənim hansısa yazımı oxuyub, ya çıxışımı, verilişimi dinləyəndən sonra təəssüratını bölüşərdi, ya mən hansısa sualla, dəvətlə ona müraciət edərdim. Telefon danışığımızın yazıldığını o bilməsə də, mən bilirdim və ona görə də hər dəfə mühüm bir mətləblə, ya hansısa şəxsiyyətlə, hadisəylə bağlı onun münasibətini, xatirəsini sözarası soruşardım. Həmin saatlar uzunluqlu lentlər də indi ayrıca bir sərvətdir və onlar da yazılaşma növbəsini gözləyir.

Yay mövsümündə Bəxtiyar müəllim, adətən, bir neçə aylığa Şəkiyə köçər, oradakı evində yaşayardı. Şəkini çox sevirdi və bu doğma torpağa min bir tellə bağlı idi. Qəribədir ki, ekranda-efirdə, səhnələrdə, auditoriyalarda, lap elə adi insani ünsiyyətlərində Bəxtiyar müəllim həmişə təmiz, ədəbi Azərbaycan dilində danışsa da, evdəki tələffüzündə hərdən Şəki ləhcəsi açıq-aşkar sezilərdi.

Tək özü yox, elə ailə üzvləri də evdə həmin şakərdən vaz keçə bilmirdilər.

Bir dəfə bir şəkili Bəxtiyar müəllimə gileylənir ki, ata-baba yurduna bu qədər bağlı olsan da, niyə indiyəcən Şəkiyə bircə dənə də şeir həsr etməmisən?

Və həmin qəfil, haqlı sual bir qora dönərək alışmış, ustadın yeni şeirini yaratmışdı:

Bir nəğmə yazmadım hələ mən sənə,
Dağlar bunu mənə kəsir sanmasın.
Mən dedim, vurğunam Azərbaycana,
Deyirəm heç zaman xırdalanmasın.

Könlümdən ucalan bu avaz, bu səs,
Böyükdür, ucadır məsləkim mənim.
Bala anasına "sevirəm" deməz,
Mən də deməmişəm, a Şəkim mənim.

Mən sənə borcluyam öz balan kimi,
Çox da ki şeirimdə görünmür adın.
Mənim oxuduğum nəğmələrimi
Mənim qulağıma sən pıçıldadın.

...Mən həm bakılıyam, həm lənkəranlı,
Gəncəli, qubalı, həm naxçıvanlı.
Şəkili, şirvanlı, qarabağlıyam,
Bütöv Vətənimə bütöv bağlıyam.

Bunlar sadəcə şair sözü seyil, quruca bəyanat deyil. Bəxtiyar Vahabzadə ömrü boyu düşüncəsi ilə, mübarizələri ilə yalnız vətəndaşı olduğu Azərbaycan Respublikasının deyil, həm də ərazicə, əhalicə bu Azərbaycandan qat-qat böyük, çox guşələrini heç vaxt görmədiyi, lakin ilahi bir məhəbbətlə sevdiyi Cənubi  Azərbaycanın şairi oldu. Səbəbsiz deyil ki, onun ömründə və yaradıcılığında həlledici yer tutan "Gülüstan" poeması da bu millətin ən ağır faciəsinə, parçalanmağımıza, ikiyə bölünməkliyimizə həsr edilmişdi.

Mənbə: 525.az