Bir Abbası: iyirmi qəpiklik sikkə niyə Bakıda belə adlandırılırdı

Çox diqqətəlayiq ifadə.

Demək olar ki, bu bakinizm olan "bir abaz" (bu sözün mənşəyinə baxsaq yəqin ki, bu cür düzgündür) barədə soruşduqlarımın  hamısı onu "bir abas" və ya "bir abbası" kimi yazdı:

birinci versiya İnternetdə yayılır və baknizm lüğətlərində yer alır;

ikincisi, Bəhram Bağırzadənin "İcad edilməmiş həyat" kitabında təsvir edilmişdir.

Doğrusu Bəhram, bakinizmin dövriyyəyə necə daxil olduğu haqqında gözəl bir əfsanə nəql etdi, ancaq bunu sikkədəki Şah Abbasın təsviri ilə əlaqələndirdi.

... "bir abbası", o dövrlərdə bakılılar Şah Abbasın profili olan sikkəni bu cür adlandırırdılar ... (s) " İcad edilməmiş həyat" B. Bağırzadə 

Orta əsrlərin  İslam ölkəsinin sikkəsində şahın təsviri?!— Bəhram görünür çox dünyəvi insandır. 

(Üzərində təsvirlər olan İran sikkələri yalnız 19-cu əsrdə ortaya çıxdı, lakin onların üzərində Şah Abbas yox idi.)

Abaza-abbasinin tarixi

17-ci əsrin birinci rübündə Böyük I Şah Abbas yeni  gümüş sikkə buraxmağa başlayır.

_{Səfəvi imperiyası}

Faktiki olaraq bu xırda şeydir — cəmi 7.7 qram gümüş, buna görə də "Abbasi" adlandırılmağa başlanan bu pul Səfəvi imperiyasının geniş ərazisindəki ən məşhur sikkələrdən birinə çevrilir.

Bütün Zaqafqaziyada, Tiflisdə, İrəvanda, Şəkidə (Nuxa), Gəncədə, Şamaxıda, Naxçıvanda zərb edilmişdir.

Azərbaycan xanlıqlarının son abbasısı

18 əsrə sikkə o qədər xırda olur ki, (gümüşün miqdarı 4.4 qrama qədər enir)  onun buraxılışı gəlirli olmur. Buna görə abbasi kəsmək tədricən dayandırılır.

18-ci əsrə qədər sikkə o qədər kiçik olur (gümüşün miqdarı 4,4 qrama qədər azalır), buraxılması zərərsiz hala gəlir. Buna görə, abbasis tədricən zərb olunur. 

Zaqafqaziyaya XIX əsrdə öz pul sistemiylə Rusiya İmperiyası gəlir. Ancaq ağır sikkələrlə yüklənmiş arabaları narahat Qafqaz dağları arasından keçirmək çox çətin və təhlükəlidir. Buna görə Tiflisdə abbasi kəsilməsini bərpa etmək qərarı qəbul edilir.

XIX əsrdə Rusiya imperiyası Zaqafqaziyaya öz pul sistemi ilə gəldi. Buna görə Tiflisdə Abbasi zərbəsini bərpa etmək qərarı verildi.

Bundan əlavə, Cənubi Qafqaz hələ İran pul vahidləri sistemindən uzaqlaşmamışdı və köhnə adları qavramaq daha asan idi.

Yeni sikkə abaz və ya abazi adlanır. Çəkisi daha da azalır - 3,155 q. Onu Rusiya 20 qəpiyinə bərabərləşdirirlər. Həmçinin ikiqat abaz (40 qəpik) və yarı abaz (10 qəpik) zərb olunur.

Beləliklə, Abaz iyirmi qəpik olur.

_{Abazı əvəz edən rus iyirmi qəpiklik sikkələri}

Maraqlıdır ki, Abazı qısa müddət ərzində, 1804-cü ildən 1835-ci ilə qədər zərb edilmişdir. Bundan sonra onların buraxılması məqsədəuyğun hesab edilmədi. Lakin Tiflis tacir və sövdəgərlərinin Bakıya axını bu dövrə düşdüyünə görə sikkə xalqın yaddaşına möhkəm daxil oldu.

Yəqin ki, sonuncu olmayan rolu İran Abbasiləriylə hesablaşma edən insanların hələ sağ olması da oynamışdı.

Axşam bazarı

"Axşam bazarı" ifadəsinin bakinizm olub-olmadığını bilmirəm, ancaq o,  "bir abbası" ifadəsinin mənşəyi ilə sıx bağlıdır.

Məsələ bundadır ki, 20-ci əsrin əvvəllərində Bakı olduqca bahalı bir şəhər idi. Mərkəzi bazarda və ərzaq dükanlarında xüsusilə mallar “od tutub yanırdı”. Onlar zadəgan və yeni kapitalistlər üçün hazırlanmışdılar.

_{Meyvə dükanları}

Məsələn, bir kiloqram soğan 30 qəpik, kartof 50 qəpik idi. Adi işçilər və xüsusən,  əhalinin kasıb təbəqəsi üçün bu çox ağır qiymət idi.

Amma hər axşam, varlıların nökərləri alış-veriş etdikdən sonra dükan sahibləri görkəmsiz malı seçirdilər və piştaxtanın qarşısında səbətlərə qoyurdular. Qiymət bütün çeşid üçün eyni idi - 20 qəpik.

Bunların rus və fransız dillərini bilən zadəganlar üçün olmadığını qəsd edərək, qiymətə "bir abaz / s" və ya "bir abbasi" yazılırdı.

_{Bakıda tərəvəz dükanlarının sahibləri}

Bu, eyni anda Bakı slenqində  "axşam bazarı" və "bir abas" ifadələrini möhkəmlətdi.

PS. Anlaşılmaz qalan yeganə şey yazılış versiyalarından hansının düzgün hesab edilməsidir. Mənə elə gəlir ki, "bir abas", abaza və abbasinin orta versiyası kimi, ən çox bakinizm tərifinə daha uyğun gəlir.

Mənbə: zen.yandex.ru