Firidun bəy Köçərli - Seyid Əbülqasım Nəbati (IV hissə)

 

Qәzәli-Nәbati:
 
Cumdum yenә qәvvas tәk dәryayә mәn, dәryayә mәn,
Qıldım nәzәr bir lölöyi-lalayә mәn, lalayә mәn.
 
Sәn sanma mәn bu bәhrdә hәr inci, mirvari gәzәm,
Göz dikmişәm bir gövhәri-valayә mәn, valayә mәn.
 
Getdim biyaban gәştinә, urdum tәcәlla dәştinә,
Etdim tamaşa Turdә Musayә mәn, Musayә mәn.
 
Çıxdım bu әrşin üstünә, baxdım bülәndü pәstinә,
Pәs onda nagәh uğradım İsayә mәn, İsayә mәn.
 
Saldım tamami-alәmi gözdәn, unutdum Adәmi,
Verdim könül bir vahidi-yektayә mәn, yektayә mәn.
 
Gәzdim sәmavati tamam, hәr mәnzilә etdim xuram,
Qıldım güzәr hәm cәnnәti-әlayә mәn, әlayә mәn.
 
Etdim tamaşa güllәrin, hәm xoşnәva bülbüllәrin,
Saldım nәzәr hәm mәnzәri-hurayә mәn, hurayә mәn.
 
Getdi sәrimdәn әqlü huş, bir guşәdә oldum xәmuş,
Düşdüm әcayib mәnzili-ixfayә mәn, iifxayә mәn.
 
Nә yatmış idim nә oyaq, nә atlı idim nә yayaq,
Bir vaxtı gördüm gәlmişәm dünyayә mәn, dünyayә mәn.
 
Leyli deyib çәkdim aman, qan-qaş töküb etdim fәğan,
Düşdüm yenә Mәcnun kimi sәhrayә mәn, sәhrayә mәn.
 
Fani olubdur bu bәdәn, dur tap, Nәbati, bir kәfәn.
Bu canı qurban eylәdim Leylayә mәn, Leylayә mәn.
 
Әyzәn qәzәli-Nәbati:
 
Ey könül, etmә şurü qövğa hiç!
Çәkmә bihudә rәncü qövğa hiç!
 
Bivәfa ömrә etibar etmә,
Olma aludә fikrә әsla hiç!
 
Xak olur aqibәt fәqirü ğәni,
Hasili-malü mülki-dünya hiç!
 
Arif ol, arif, olma zahidi-xüşk,
İxtiyar etmә zöhdü tәqva hiç!
 
Mübtәla olma nәşeyi-bәngә,
Meyi-gülfam, cami-mina hiç!
 
Hümmәt et, olgilәn yәqin әhli,
Küfrü dii bәhsin etmә qәta hiç!
 
Ey Nәbati, sәninlә hәqdir yar,
Qәm yemә alәm olsa әda hiç!
 
Mürәbbeati-Nәbati:
 
Sәba, bu әrzimi yetir sәyyada,
Söylә bağışlasın xudayә mәni.
Taqәtim kәsilib künci-qәfәsdә,
Mürәxxәs eylәsin bir ayә mәni.
 
Әgәrçi bilirәm çoxdur günahım,
Dәxi ondan özgә yoxdur pәnahım,
Degilәn: ümidim vardır ki, şahım
Әfv etsin ayeyi-vәfayә mәni.
 
Gecәlәr sübhә dәk işim nalәdir,
Ağlamaqdan gözüm qan piyalәdir,
Canım bütün qara dağlı lalәdir,
Yetirsin Zәmzәmü Sәfayә mәni.
 
Mәlamәt çәkmәkdәn yetişdim canә,
Әridi ürәyim, döndü al qanә,
Sәba, әrzim budur şahi-cahanә:
Dәxi çox salmasın sәdayә mәni.
 
Nәbati, Mәcnun tәk gahi ağladın,
Uşaqları yığıb dәstә bağladın,
Gahi Qәlәndәr tәk özün dağladın,
Axır ki, gәtirdin harayә mәni,
 
Әyzәn qafiyeyi-Nәbati:
 
Yenә gözüm düşdü bir mәhcәmalә,
Ağ üzündә qara müşkin xalı var.
Hәlqә-hәlqә olub zülfi-müşkini,
Lovhәşallah, әcәb qәddi-dalı var.
 
Yanaqları lalә, gözlәr badami,
Bağrımı qan etdi lәli-gülfami,
Nә oldular, ya rәb, Xosrovi-nami,
Xosrovü Şirinin min mәqalı var.
 
De gәlsin saqiyә, qılsın büsatı,
Mürәttәb eylәsin bәzmi-nişatı,
Tez olun, yandırın şәmi-simatı,
Döşәyin mәclisә hәr nә qalı var.
 
Sәfheyi-ruxsarı bәdri-münәvvәr,
Döşәnib üstünә zülfi-müәnbәr,
Dişlәri mirvari, dәhanı şәkkәr,
Lәblәrinin әcәb dadlı balı var.
 
Gәzәsәn alәmi cümlә sәrapa,
Tapılmaz bir belә sәrvi-dilara,
Dәymәz [bir] muyinә, hәq bilir, haşa,
Hәr nә bu dünyanın mülki, malı var.
 
Yәhәrlәyin görüm әsbi-gülguni,
Bivәfa görürәm çәrxi-gәrduni,
Bir dә seyr elәyim tәrfi-hamuni,
Divanә könlümün yüz mәlalı var.
 
Mәn dedim bәs Xançobani cavandır,
Bir igid oğlandır, bәbri-bәyandır,
Demә ki, qocalıb, qәddi kәmandır,
İndi gördüm, saqqalının çalı var.
 
Әyzәn qafiyeyi-Nәbati:
 
Sәba, mәndәn söylә o gülüzarә,
Bülbül gülüstanә gәlsin, gәlmәsin?
Bu hicran düşkünü, illәr xәstәsi
Qapına dәrmanә gәlsin, gәlmәsin?
 
Mәn qurbanı olum әnbәr tellәrin,
Qönçә dodaqların, püstә dillәrin,
O lalә ruxsarın, müşkin xalların
Oduna pәrvanә gәlsin, gәlmәsin?
 
Gözüm çox hәsrәtdir xumar gözünә,
Günәş cәmalına, şәkәr sözünә,
Utanıram, necә deyim üzünә,
Dәrdin xәstә canә gәlsin, gәlmәsin?
 
Nәbati istәmәz sәnsiz dünyani,
İzzәti, hörmәti, şövkәti, şani,
Bir zada qalmayıb dәxi gümani,
Bu baş o meydanә gәlsin, gәlmәsin?
 
Әyzәn qafiyeyi-Nәbati:
 
Şeyda bülbül, fәqan etmә, qәm yemә,
Bu gün-sabah gül açılır, yaz olur.
Әziz saxla, qәnimәt bil vücudun,
Vәfası yox gülün, ömrü az olur.
 
Degilәn Fәrhada, ey möhnәtpişә,
Şirindәn incimә, çal daşa tişә
Aşiq-mәşuq arasında hәmişә
İşvә olur, qәmzә olur, naz olur.
 
Gedәr, candan çıxar daği-hәsrәtin,
Artar gündәn-günә şanü şövkәtin,
Sübhi-vәslә yetәr şami-firqәtin,
Dilәyin, mәtlәbin hamı saz olur.
 
Xәdәmәlәr durar sağü solunda,
Cәvahir bazubәnd iki qolunda,
Fәvvarәlәr işlәr daim gölündә,
Yaşıl başlı ördәk olur, qaz olur.
 
Nәbati, sevmişәm bir dilsitanı,
Bir sözü gülşәkәr, qönçәdәhanı,
Dәxi faş eylәmә sirri-nihanı,
Aşiqin könlündә yüz min raz olur.
 
Әyzәn mürәbbeati-Nәbati:
 
Yenә İskәndәr tәk düşdüm zülmәtә,
Qabaşmı kәsib yüz min bәhrü bәr,
İgidliyin, mürüvvәtin çağıdır,
Yetiş fәryadıma, ey Xizri-rәhbәr!
 
Tülu etmәz nәdәn «şәmsi-vәzzüha»?!
Fәnayә baş çәksin leylәtüd-düca,
Yoxsa yatıb mәgәr nәsimi-sәba,
Mәşamıma yetmәz nәfxeyi-sәhәr?!
 
Yarә qurban deyәn dili lal etdim,
Möhr edib ağzımı tәrki-qal etdim,
Әlif tәk qәddimi bükdüm, dal etdim,
İndi görәk bu kәmanı kim әyәr?
 
Nәbati, mingilәn Rәxşi-himmәti,
Seyr elә sәrbәsәr dәşti-vәhdәti,
Qoyma çıxsın әldәn vәqti-fürsәti,
Heyifsәn, dünyadan getmә bixәbәr!
 
Tәcnisi-Nәbati:
 
Sәnin tәk şәhbazi-sәrvqamәtә
Bir cürә tәrlanın ayağı gәrәk,
Gәmişәn saatda kәbkü turaca
Qaynağının dәmi, ayağı gәrәk.
 
Әyninә geyәsәn gündә minalı,
Beli bağlı xәncәr, dәstә minalı,
Qurulsun mәclisin cәngü minalı,
Әlindә saqinin әyağı gәrәk.
 
Qabağınca neçә yedәk çәkilә,
Sәni görcәk xanzadәlәr çәkilә,
Erişә şöhrәtin Çinü Çәkilә,
Deyәlәr şahlığa ayağı gәrәk.
 
Sәhәr-axşam tәblü nayın buğlana,
Çәkilә düşmәnin darә bağlana,
Plov qazanların üstә buğlana,
Yaxşı bollu әti-ayağı gәrәk.
 
Sәba, bu әrzәni әlә salma ya!
Mәnim salamımı yetir Sәlmaya[5],
Niyә gәrәk mәni yada salmaya,
Onun Nәbati tәk ayağı gәrәk.
 
[5]Sәlma -- şairin sevgilisinin adıdır.
 
Yenә tәcnisi-Nәbati:
 
Mәcnunlar adını çәkәn tәhrirә,
Nola sәrdәftәrә o, yaza mәni.
Deyirlәr bu idi zikri Mahmudun:
Durun qurban edin Әyaza mәni.
 
Yenә sağ qalmışam, belә yarә, mәn,
Kәlbin tәk kuyindә yatam yerә mәn,
Gizlin sirrim gedim deyim yarә mәn,
Bir ağaç götürә, ay әzә mәni.
 
Saçı sünbül, üzü gül-gül, göz ala,
Göz istәmәz gözlәrindәn göz ala,
Bu şan-şan bağrımı gül-gül göz ala,
Qәnaәt verginәn a yaza mәni.
 
Nәbati tәk dәryaları üzәsәn,
Siyah zülfün әfşan eylә üzә sәn,
Qәmәr tәk buluddan bir çıx üzә sәn,
Çox da vermәgilәn ayaza mәni.
 
 
  * * * * * *
 
Eşqi başa vurub söz deyәn aşiq,
Gәl [görüm] görmüsәn bu göz kimi göz?
And olsun allaha, hәyyü layәzәl
Xәlq edәmәz bir dә bu göz kimi göz.
 
Niyә zülfün yenә üzdәn yan durmuş,
Mәni oxlamağa Gәzgәz yan durmuş,
Çox fәqiri fәlәk yaxıb yandırmış,
Heç kafir görmәsin bu göz kimi göz.
 
Bu müşkülün heç görünmәz asanı,
Dağ-düyünün yoxdur dәxi a sanı,
Görüm allah hifz elәsin a sәni,
Bәdnәzәr düşmәyib bu göz kimi göz.
 
Bilmәm fәlәk mәni kimә cur etdi,
Eşqim qurmamış qapdı, çur etdi,
Gözüm yaşı Nәbatini çürütdi,
Dilim yandı dedim: bu göz kimi göz.
 
  * * * * * * 
 
Qafqaziyada vә Azәrbaycanın bәzi nöqtәlәrindә Molla Pәnah dövrünә daxil olan vә fövqdә isimlәri zikr olunan şüәradan başqa bir çoxları da vardır ki, onların, mәәttәәssüf, tәrcümeyi-hallarından vә isim-nәsәblәrindәn, azacıq da olsa, mәlumat kәsb etmәkdә aciz qaldıq vә bu yolda çox cüstücu etdiksә dә, sәyü tәlaşımız bir nәticә vermәdi.
 
Bu şairlәrdәn mәşhur olanları Ağamәsih Şirvanidәn vә Xacә Nişatdan sonra Şamaxı vә Şirvan torpağında vücuda gәlәnlәridir ki, fәzlü kәmalda vә xüsusәn şer yazmaqda iştihar bulmuşlar.
 
Mәrhumәl-mәğfur Ağaәli bәy Әfәndizadәnin bizә verdiyi mәlumata görә Ağamәsihdәn vә Nişatdan sonra xaki-mübarәki-Şirvanda әrseyi-vücuda gәlәn şüәra --ki, ibarәt ola Mәhvәşidәn, Zülalidәn, Vaiz әfәndi Şirvanidәn, Әsgәr Şirvanidәn, Nabi әfәndi Şirvanidәn, Arif Şirvanidәi, Lahici Şirvanidәn, Hümmәti Şirvanidәn, Asәf Şirvanidәn, Nәsim(i) Şirvanidәn, Mәhzun Şirvanidәn, Molla Qәdir Naci Şirvanidәn vә qeyrilәrindәn -- hicrәtin on üçüncü әsrinin әvvәllәrindә vә bәzilәri әvasitindә zildәganlıq edib әşari-mütәfәrriqәdәn sәva bir namü nişan qoymayıblar. Bu şairlәrin içindә Mәhvәşi, Vaiz Şirvani vә Naci Şirvani kimi müqtәdir, süxәnvәr vә danişmәndlәri dә olubdur ki, hәr biri tәbi-sәlim sahibi imiş. Bunların ismlәrini zikr-edib dә lazım gördük ki, hәr birinin әşarü kәlamından bәzilәrini nümunә olaraq mәcmuәmizә daxil edәk.