Koroğlu - Koroğlu dastanı/Həmzənin Qıratı aparması (III hissə)

Canım Qırat, gözüm Qırat?!
Yarəb, Qırat dururmu ola?!
Mahmud paşa mehtərləri,
Otun, suyun verirmi ola?!
Qırata xələt biçəndə,
Üstündə badə içəndə,
Şeşpər yalmandan keçəndə
Sərxoş-sərxoş yerirmi ola?!
Qoç Koroğlu, hanı, hanı?
Dostunla düşmanın tanı!
Qırat ilə Eyvaz xanı,
Bir də gözüm görürmü ola?!
Mahmud paşa dedi:
– Aşıq, dəli Koroğlunu çox hünərli deyirlər. İndi de görüm Koroğlu
iyiddi, ya mən?
Koroğlu dedi:
– Paşa, onun iyidliyi, mərdliyi dillərdə əzbər olub, aləmə yayılıb,
hamı eşidib, mən də bilirəm. Amma səni indi görürəm. İzin ver, iyidliyin
nişanını səndən xəbər alım, bilim, sonra deyim.
Götürdü Koroğlu, görək nə dedi:
Uca-uca dağ başında,
Yel kimi əsdiyin varmı?
Əlli, altmış atlı ilə
Bir ordu basdığın varmı?
Namərd sirrini biləndə,
Müxənnət üzə gələndə,
Yağı düşman güc gələndə,
Meydandan qaçdığın varmı?
Qızıb gəzəndə meydanı,
Qıraram sultanı, xanı,
Ovuc-ovuc düşman qanı,
Doldurub içdiyin varmı?
Ərin qüvvəti qolumda,
Dəlilər sağı-solumda,
Eyvaz tək oğul yolunda,
Canından keçdiyin varmı?
Koroğlunun yox insafı,
Dava günü olmaz lafı,
Misri qılınc, dəmir qapı,
Endirib kəsdiyin varmı?
Məclisdəki paşalardan biri dedi:
– Aşıq, yaxşı oxuyursan, amma elə bərk bağırırsan ki, səsin az qalır
qulaqlarımızı dəlsin. Sözünü bir az alçaqdan de. Bir də sən Mahmud
paşadan iyidliyin nişanəsini xəbər aldın, heç özün demədin görək
iyidin nişanı nədi. Söylə görək sizin yerin iyidləri necə olur?
Aldı Koroğlu:
Bizim elin dəliləri
Girər meydana mərd olu.
Ölüncə meydandan qaçmaz,
Girəndə meydangərd olu.
Sarp qayalarda yurd olmaz,
Müxənnətə söz dərd olmaz,
Çaqqal əniyi qurd olmaz,
Yenə qurd oğlu qurd olu.
Dəlilərim fovcu-fovcu,
At minib düşman qovucu,
Belində Misri qılıncı,
Koroğlu kimi mərd olu.
Mahmud paşa dedi:
– Aşıq, sən dedin ki, Dəli Koroğlunu tanıyırsan, onun Qıratını da
görübsən. Heç atın xasiyyətindən, nişanından bilirsənmi? Bir az de,
qulaq asaq.
Aldı Koroğlu:
Paşa, sənə nişan verim Qıratı,
Əbrişin ipəkdən yalı gərəkdi.
Bir mina boyunlu, uca sağrılı,
Bir yarım hoqqadan nalı gərəkdi.
Bir alma dırnaqlı, hündür boyunlu,
Meydana girəndə yüz min oyunlu,
Dəyirman mədəli, ac qurd yeyimli,
Ortası qoluna dolu gərəkdi.
Qaranlıq gecədə yol çaşırmayan,
Düşmən qabağında ər düşürməyən,
Üstündə əl-ayaq yığşırılmayan,
Koroğlunun atı dəli gərəkdi.
Mahmud paşa dedi:
– Aparın aşığı yedirib, içirin.
Saqi Koroğlunu şərab olan otağa apardı. Qabağına bir qab şərab
qoydu. Koroğlu qabı bir xortumda boşaldıb dedi:
– Belə şey mənim ağzımı da islatmaz. Verirsən ver əməlli-başlı
içək, vermirsən gedək özümüzə gün ağlayaq.
Otaqda üç tuluq yarım şərab var idi. Saqi Koroğlunu orada qoyub
iri qab gətirməyə getdi. Saqi çıxcaq Koroğlu özünü verdi tuluqların
yanına. Bir, iki, üç, bir hovurdu üç tuluq yarım şərabı içib, boş tuluqları
bir tərəfə tullayıb, oradan keçdi aşxanaya. Aşbaz bir sini aş çəkib
qoydu Koroğlunun qabağına. Gözünə dönüm Koroğlu, iki şapalaqda
bir sini aşı qara bığının altından ötürüb dedi:
– Aşbaz qardaş, bu mənim bir küncümdə qaldı, aş ver oturduğuma
görə doyunca yeyim.
Aşbaz bir yekə sini də çəkib aşı Koroğlunun qabağına qoydu,
Koroğlu onu da aşırdı. Bir də istəyəndə aşbaz dedi:
– Ay balam, haramı deyilsən ki, iki sini aşla doymadın?
Koroğlu dedi:
– Yeddi batman düyünün aşı, yeddi qoyunun yarı şaqqası, mənim
bir dəfəmin xörəyidi. Belə şeylər mənim harama çatacaq?
Aşbaz istədi ki, Koroğlunu aşxanadan çıxartsın. Koroğlu bir əli ilə
aşbazın boğazından tutub, belindən iki qatlayıb boş qazanlardan birinin
içinə soxdu, ağzına da bir sini çevirib üstündə oturdu. Yavaşca qollarını
çırmaladı, aş qazanlarını qabağına çəkib bir oturumda yeddisini
aşırdı. Elə ki, qurtardı, pələ bığlarını eşdi, qulaqlarının dalından keçirdi,
girdi məclisə, məclisdəkilər dedilər:
– Aşıq, yedin doydun, indi oxu, qulaq asaq.
Aldı Koroğlu görək nə dedi:
Muradbəyli derlər bizə,
Meydanda mərdlik işləni.
Qoç iyiddən oğul törər,
Düşman gözündə beşləni.
Uca dağlarda duraram,
Çəkib bəzirgan vuraram,
Gündə üç içki quraram,
Yüz min tümənlər xərcləni.
Hay deyəndə haylarım var,
Hoy deyəndə hoylarım var,
Qurdlarım var, aylarım var,
Hay vursam şəhrin boşlanı.
Paşalar Koroğlunu tanımamışdılar. Onlar elə bilirdi ki, bu doğrudan
da aşıqdı.
Keçəl Həmzə Çənlibeldən Qıratı gətirəndən bəri at neçə mehtəri
tələf eləmişdi. Heç kəs atın yanına gedə bilmirdi. Mahmud paşa baxdı
ki, bu aşıq deyəsən Qıratı yaxşı tanıyır. Ondan soruşdu:
– Aşıq, budu neçə müddətdi ki, Qıratı gətirtdirmişəm, amma vərəm
dəymiş heç kəsə əl verməyir. Sən onu ipə-sapa öyrədə bilərsənmi?
Koroğlu bunu eşitcək az qaldı ruhu bədənindən uçsun. Tez dedi:
– Bəli.
Mahmud paşa əmr elədi, Koroğlunu Qıratın yanına saldılar.
Qırat Koroğlunu görən kimi tanıdı. Bərkdən kişnədi. Koroğlunun
könlü açıldı. Ürəyi coşub tel-tel oldu. Aldı görək nə dedi:
Çənlibeldən səni deyib gəlmişəm,
Alma gözlüm, qız birçəklim Qırat, gəl!
Dəmir libas, polad geyib gəlmişəm,
Alma gözlüm, qız birçəklim Qırat, gəl!
Əzəldən biləydim sənin halını,
Əşrəfidən kəsdirərdim nalını,
Yüz gözələ toxudardım çulunu,
Alma gözlüm, qız birçəklim Qırat, gəl!
Qabaqda qalırmı arpan səhərə?
Üzəngilər nə yaraşar yəhərə...
Dəlilər salmışdı məni qəhərə,
Alma gözlüm, qız birçəklim Qırat, gəl!
Bir atım var atım-atım atılır,
Qulaqları qarğı kimi çatılır,
Ucuzluqda min tümənə satılır,
Alma gözlüm, qız birçəklim Qırat, gəl!
Mərd iyidlər belə baxmaz atına,
Sənsiz getmək olmaz el baratına,
And verirəm Koroğlu qıryatına,
Alma gözlüm, qız birçəklim Qırat, gəl!
Qırat Koroğlunun səsini eşidəndə elə kişnədi ki, yer titrədi.
Koroğlu irəli yeriyib qollarını doladı Qıratın boynuna. Üzündəngözündən
öpüb, yalını-yalmanını tumarladı, ifçin yəhərləyib töylədən
çıxartdı. Keçəl Həmzə töylənin qapısında hazır durmuşdu. İrəli gəlib
Qıratın üzəngisini basdı, dedi:
– Koroğlu, mən dəyirmandakı vədəmi yerinə yetirdim.
Koroğlu Qıratı minəndən sonra əynindəki kürkü çıxartdı, Misri
qılıncının dəstəsindən yapışdı. Tay paşalardan, xanımlardan, bəylərdən
soruşma. Hamı bir-birinə dəydi.
Aldı Koroğlu görək nə dedi:
Mindim Qıratın belinə,
Kaş ki, düşman yüz olaydı.
Çəkəndə Misri qılıncı,
Dərə, təpə düz olaydı.
Atı mindim gəzdirməyə,
Düşman bağrın əzdirməyə,
Dona çayı üzdürməyə,
Qırat bir qəvvas olaydı.
Verin yeddi illik xarcı,
Paşalar gətirsin bacı.
Koroğlu çəkib qılıncı,
Düşmən üzbəüz olaydı.
Mahmud paşa hökm elədi, qoşun yerbəyerdən atlanıb Koroğlunun
üstünə yeridi. Koroğlu Mahmud paşanın belə hökm verməyini görəndə,
aldı görək nə dedi:
Laf eyləmə, dəli paşa,
Ağır-ağır ellərim var,
Bir tamaşa eyləyəsən,
Qılınc çalan qollarım var.
Uca dağlardan daşlanı,
Ağır alaylar boşlanı,
Gəlsələr dava başlanı,
İyid-iyid dəllərim var.
Mən anadan mərd olmuşam,
O Çənlibeldən gəlmişəm,
Koroğluyam, at minmişəm,
Yüz min belə fellərim var.
Koroğlu qoşuna hücum eləyib, mərdanə qılınc vurmağa başladı.
Düşmən çox idi, Koroğlu tək. Yalqızlıq Koroğluya əl verdi. Aldı görək
nə dedi:
Ay həzərat, ay camaat,
Heç iyid yalqız olmasın!
Ətim yeyib, qanım içən,
Namərdə möhtac olmasın!
Haşa a bəylər, haşadan,
Qorxmaram xandan, paşadan,
Əsrəyib çıxsa meşədən,
Aslan da yalqız olmasın!
Koroğlunun daş qalası,
Ərşə çəkildi nalası,
Ördək ilə qaz balası,
Göllərdə yalqız olmasın!
Qoşun Koroğlunu aralığa almışdı. Qızğın dava idi. Koroğlu əmud
vurur, cida oynadır, şeşpər atırdı. Hansı yana üz çevirirdi düşmanı qatımqatım
qatlayırdı. Baş kəsirdi, qol qırırdı, qanı su kimi axıdırdı. Qırat da
işi ilə, çəçiyi ilə qoşunu didib tökürdü. Koroğlu Qıratın hünərini görüb,
aldı əl üstü:
Ceyrana bənzər qaçışın,
Addımla, qurban qoluna!
Tərlana bənzər uçuşun,
Əl çatmaz ipək yalına!..
Kəsdirrəm gümüşdən yəhər,
Tumarlaram axşam, səhər,
Götür burdan qaç bir təhər
Sikkə vurdurram nalına!
Koroğluyam, güman belə,
Deməyinən gəlməz dilə,
Məni çıxart Çənlibelə,
Qotaz düzdürrəm çuluna!
Qoç Koroğlunun dəli nərəsi düşmanı qorxutmuşdu. Hamının əli
davadan soyumuşdu. Koroğlu sağdan vurdu, soldan çıxdı, soldan vurdu,
sağdan çıxdı, düşmanı şil-küt eləyib bir tərəfdən özünə yol açıb qoşunun
arasından çıxdı.
Mahmud paşa yolları tənablarla neçə yerdən kəsdirmişdi ki, bəlkə
Koroğlu keçib gedə bilməsin, tutsunlar. Qırat tənabların yeddisini bir
eləyib sıçrayırdı.
Koroğlu hər yerdən keçib Çənlibelə yol başladı. Az getdi, çox getdi,
bir də gördü Çənlibel tərəfdən göyün üzü ilə ötüşə-ötüşə bir qatar
durna gəlir. Çənlibel Koroğlunun yadına düşdü.
Aldı, görək nə dedi:
Göynən gedən beş durnalar,
Bizim ellər yerindəmi?
Bir-birindən xoş durnalar,
Bizim ellər yerindəmi?
Söhbət olurdu sazınan,
Ördək olurdu qazınan,
Necə incəbel qızınan,
Tuti dillər yerindəmi?
Sevib, seçib bəyəndiyim,
Sədasından oyandığım,
Arxasında dayandığım,
Çənlibellər yerindəmi?
Bəzirgana sataşdığım,
Qumaşına bulaşdığım,
Dönüb boynundan aşdığım,
Çənlibellər yerindəmi?
Hərdən işvə-qəmzə satan,
Mənimlə ixtilat qatan,
Gələndə atbaşı tutan,
Şux gözəllər yerindəmi?
Çalxalanıb döyündüyüm,
Arxa vurub söyündüyüm,
Qovğa günü öyündüyüm,
Nər dəlilər yerindəmi?
Koroğlu heç deməz yalan,
Toqata salmışam talan,
Cümlə dəlilər, Eyvaz xan,
İyid ərlər yerindəmi?
Koroğlu uzaq yolları keçib gəldi Çənlibelə yetişdi. Qırat Çənlibelə
çatanda elə kişnədi ki, dağlar, dərələr dilə gəldi. Dəlilər tökülüb qabağa
gəldilər. Qıratı tutdular. Koroğlunun Qıratı tapıb sağ-salamat gəlməyinə
hamı sevindi. Şadlıq məclisi qurdular, yedilər, içdilər, keflər
kökəldi. Koroğlunun kefi saz, damağı çağ idi. Badəni badənin dalınca
qara bığlarının altından ötürürdü. Nigar xanım dəlilərə göz basıb
Koroğluya dedi:
– Koroğlu, iyidliyinə sözüm yoxdu, amma belə sifətdən çox qarasan
ey...
Koroğlu sazını sinəsinə basıb, aldı görək Nigar xanıma necə cavab
verdi:
Mənə qara deyən gözəl,
Qaşların qara deyilmi?
Tökülübdü dal gərdənə,
Saçların qara deyilmi?
Hökm ilə oturub durma,
Müjganın sinəmə vurma,
Ala gözə siyah sürmə,
Çəkibsən qara deyilmi?
Koroğlu verdi salamı,
Dolandı cümlə aləmi,
Qüdrətin göhər kalamı,
Yazısı qara deyilmi?
Hamı gülüşdü. Nigar Koroğlunun bu hazır cavabına şad oldu.
Məclis təzədən qızışdı...