Koroğlu - Koroğlu dastanı/Koroğluynan Bolu bəy (II hissə)

Çox fikir, xəyaldan sonra bu qərara gəldi ki, hələlik Koroğlunu
zindana salıb xotkara namə göndərib onu işdən xəbərdar eləsin.
Koroğlunu gətirib Dünya xanımın imarətinin qabağında bir quyu
var idi, saldılar oraya.
Bəli, elə ki, Koroğlunu quyuya saldılar. Bolu bəy Camal paşanın
yanına gedib zəmin-ədəb öpəndən sonra dedi:
– Paşa sağ olsun! Qoç Koroğlunu diri-diri tutub gətirdim. Xotkarın
yanında sənin üzünü ağ, başını uca elədim. İndi “ələhdi minəlvəfa”,
verdiyin vədəyə əməl elə!
Paşa dedi:
– Bolu bəy, sözüm sözdü, qızım Dünya xanım sənindi. Ancaq qoy
görək qasid xotkardan nə xəbər gətirir. Sonra toy tədarükünə başlayarıq.
Sənə elə bir toy eləyəcəyəm ki, ruzigarın gözü belə toy görməmiş
olsun.
Bolu bəy Camal paşanın sözündən arxayınlayıb toy tədarükündə
olsun, sənə kimdən xəbər verim, Dünya xanımdan. Dünya xanım axır
Bolu bəyi istəmirdi, hər nə qədər eləyirdisə, ürəyi ona yapışmırdı ki,
yapışmırdı. Onu görəndə elə bil gözünə tikan batırdı. O elə güman
eləmişdi ki, qoç Koroğlu onu öldürər. Yaxası onun əlindən qurtarar.
İndi də ki, vurdu, belə oldu. Deyir sən saydığını say, gör fələk nə sayır.
Kimin ağlına gələ bilərdi ki, Bolu bəy gedib Koroğlunu tutub gətirəcək.
Odu ki, yazıq qız dizlərini qucaqlayıb qəm dəryasına qərq olmuşdu.
Çox fikir-xəyaldan sonra gördü ki, onun bircə nicat yolu var. O da
odu ki, Koroğlu xilas olsun. Çünki Dünya xanım yəqin-əlyəqin bilirdi
ki, burada bir hiylə var. Əyər qoç Koroğlu xilas olsa bu heyfi Boluda
qoymayacaq. Onda da ki, Dünya xanımın canı Bolu bəyin mürdəşir
yumuş üzündən qurtarar.
Bəli, Dünya xanım bu fikirlə o qədər gözlədi ki, qaranlıq düşdü.
Dünya xanım yavaşca ayağa durdu, başdan geyinib ayaqdan qıfıllandı,
ayaqdan geyinib başdan qıfıllandı. İmarətdən çıxıb özünü verdi quyunun
başına. Koroğlu qalmışdı quyuda.
Dünya xanım bir ip salladı ki, bəs bağla belinə çəkim, səni çıxardım.
Koroğlu elə ki, ip sallayanın Dünya xanım olduğunu bildi, gülüb
dedi:
– Ay Dünya xanım, səndə o güc, hünər hardaydı ki, məni çəkib
buradan çıxarda biləsən.
Qərəz, uzun baş ağrısı olmasın, Dünya xanım bir az yeməkdən,
içməkdən ipə bağlayıb quyuya salladı. Özü də soruşdu ki:
– Bəs bir adamın varmı ki, dalınca gələ?
Koroğlu dedi:
– Dünya xanım, mənim dalımca gəlsə ya Eyvaz gələr, ya Dəmirçioğlu,
ya Dəli Həsən, ya da ki İsabalı.
Dünya xanım oradan yavaşca qayıdıb evə gəldi. Sabahısı mehtəri
yanına çağırıb, ovcuna bir çəngə qızıl basıb tapşırdı ki, Qıratdan yaxşı
muğayat olsun. Beləliklə, mehtər Qıratdan, Dünya xanım özü də ki,
Koroğludan muğayat olmağa başladılar.
Bunlar burada qalmaqlarında olsunlar, sənə Çənlibeldə dəlilərdən
xəbər verim. Dəlilər bir gün gözlədilər Koroğlu gəlmədi, iki gün gözlədilər
Koroğlu gəlmədi. Üçüncü günü bir yerdə yığıldılar ki, görən bu
haraya getdi.
İsabalı dedi:
– Tacirin sözü gerçək imiş. Yəqin Bolu bəy gəldi, Koroğlunu tutub
Ərzincana apardı.
İsabalı bunu söyləyib ayağa qalxdı. Üzünü dəlilərə tutub dedi:
– Bugün bir iyid istərəm,
Varsam, vara mənim ilə.
Qərib qürbət yad ölkədə
Qalsam, qala mənim ilə.
Koroğlunun yox əlacı,
Misirdən alır xəracı,
Düşmənə əyri qılıncı
Çalsam, çala mənim ilə.
İsabalı, ver öyüdü,
Körpə ikən əy söyüdü,
Koroğlu kimi iyidi
Bulsam, bula mənim ilə.
Dəlilər dedilər:
– Biz onun dalınca gedən deyilik. Qoy harada qalır, qalsın. Özü
yaxşı bilir ki, paşaların, bəylərin hamısı ona yağıdı. Bir fürsət axtarırlar
ki, tutsunlar. Yanına yoldaş götürməmiş, gedəcəyi yerin səmtini, sorağını
deməmiş niyə çıxıb gedir!?
Dəlilər acıq eləmişdilər. İsabalı gördü ki, dəlilər acıq eləyiblər, tay
bir söz deməyib, özü ayağa qalxdı. Yaraqlanıb, çəkdi Düratı yəhərlədi.
Mindi, tək-tənha Koroğlunu axtarmağa getdi. Gecəni gündüzə qatdı,
gündüzü gecəyə, o necə deyərlər, az getdi, üz getdi, dərə təpə düz
getdi, axır gəlib Ərzincana yetişdi.
İsabalı şəhərə çatanda səhər tezdən idi, hələ dükanlar bağlı idi.
Göz gəzdirdi, gördü meydanın aşağı tərəfində bir əllaf dükanını yenicə
açır. Baxdı ki, dükanda çoxlu arpa çuvalları var, heç nırxını xəbər
almamış çuvalın bir böyüyünü götürüb Düratın qabağına qoydu.
Dükançı dedi:
– Ay qoçaq, çəkdirib qədərini bilməmiş, pulunu verməmiş arpanı
atına niyə yedirirsən?
İsabalı dedi:
– Qədərini bilmək nədi? Pul nədi? Mən indiyə kimi arpaya pul
verməmişəm, indimi verəcəyəm?
Dükançı gördü yox, bu pul-zad verən deyil. Çuvalın bir qulpundan
yapışıb atın qabağından çəkmək istədi. İsabalı dedi:
– Arpanı götürmə, at damağ olar.
Dükançı əl çəkmədi. Axırda İsabalı ona bir sillə hərlədi, dükançının
ayağı başından aşdı. Qalxmaq istəyəndə bir sillə də elə vurdu ki,
dükançının səsi xırp kəsildi, özündən gedib düşdüyü yerdə qaldı. İsabalı
ayağını onun sinəsinə qoyub istədi çəksin cücə boğazı kimi boğazını
üzüb atsın, ona kimi dükanını yenicə açmış dükançılar töküldülər,
yalvar-yapış eləyib dükançını onun əlindən aldılar.
Dünya xanım çoxdan yol gözləyirdi.
İsabalını görüb təhr-töhründən yəqin elədi ki, bu Koroğlunun
dəlilərindədi, dedi:
– Ey oğlan, kimsən? Hardan gəlib hara gedirsən? Kimi axtarırsan?
Dünya xanımın cavabında aldı İsabalı görək nə dedi:
Nə xan gördüm burada, nə də bir paşa,
Verə Koroğludan mənə bir xəbər.
Yağı düşmənləri bağladım daşa,
Verə Koroğludan mənə bir xəbər.
Ac qurd mənəm, qənim üstə ularam,
Müxənnəti öz qanına bularam,
Qılınc çəkib ölkəsini talaram,
Verə Koroğludan mənə bir xəbər.
Olan yoxdu mənim dərdimdən halı,
Heç başımdan getməz onun xəyalı,
Koroğluya qurban qoç İsabalı,
Verə Koroğludan mənə bir xəbər.
Dünya xanım dedi:
– Sən axtaran Koroğlu buradadı. Mən çoxdandı ki, səni gözləyirəm.
Düş atını tövləyə çək, özün də içəriyə gəl.
İsabalı gördü Dünya xanım doğrudan da tərifli gözəldi. Heç keçiləsi
deyil. Düşdü, atını tövləyə çəkdi, gördü Qırat da bu tövlədə bağlanıbdı.
Koroğlu tərəfdən ürəyi bir az arxayınlaşdı. Qayıtdı Dünya xanımın
yanına gəldi. Dünya xanım yemək, içmək gətirdi. İsabalı yedi, içdi,
başını Dünya xanımın dizi üstünə qoyub yatdı. O tərəfdən İsabalının
vurduğu dükançı özünə gəldi. Qalxdı birbaş getdi Camal paşanın
yanına ki, bəs Koroğlunun buraya bir dəlisi gəlib çıxıb, dükanı-bazarı
dağıtdı az qalmışdı ki, məni də öldürə, qaçıb əlindən qurtardım.
Camal paşa hökm elədi. Qoşun atlanıb yolları, bəndləri, bərələri
kəsdi. Dünya xanım işdən xəbər tutdu. İstədi İsabalını işdən hali eləsin.
Baxdı ki, İsabalı çox ağır yatıb, belə şeylərlə oyanası deyil. Onda aldı,
görək nə dedi:
Yağı düşmən dörd bir yanı alıbdı,
Oyan əcəm oğlu, dur get bu yerdən!
Sənin dərdin bu canımda qalıbdı,
Oyan əcəm oğlu, dur get bu yerdən!
Dünya xanımın səsinə İsabalı yuxudan oyanıb gördü qız ağlayır,
aldı görək Dünya xanımın cavabında nə dedi:
Ağlama, ağlama, ay Dünya xanım,
Ölər əcəm oğlu, getməz bu yerdən!
Sənə qurban olsun bu şirin canım,
Ölər əcəm oğlu, getməz bu yerdən!
Dünya xanım:
Hay-hay deyib gədiklərə yatandı,
Comərd düşmənləri atdan atandı,
Bolu bəydi, Koroğlunu tutandı,
Oyan əcəm oğlu, dur get bu yerdən!
İsabalı:
Hay-hay deyib tövlələrdə yatandı,
Hansı düşmənləri atdan atandı?
Koroğlunu al dil ilə tutandı,
Ölər əcəm oğlu, getməz bu yerdən!
Dünya xanım:
Çoxdu aralıqda mənim yamanım,
Sənnən ayrı göyə çıxar amanım,
Sənə qurban olsun bu Dünya xanım,
Oyan əcəm oğlu, dur get bu yerdən!
İsabalı:
İyid gərək qürbət eldə yaslana,
Çətin Misri qılınc qında paslana,
Min tülkü neyləyər bir ac aslana?
Ölər əcəm oğlu, getməz bu yerdən!
Sözləri tamama yetişdi. İsabalı Dünya xanıma ürək verib dedi:
– Dur gedək, Koroğlunun saxlandığı yeri mənə göstər.
İsabalı Dünya xanımla Koroğlu olan quyunun başına gəldi. Hələ
quyuya çatmamışdılar ki, İsabalı gördü bir oxumaq səsi gəlir. Huşkuşla
qulaq verib, gördü Koroğlu quyudan bu səsləri oxuyur:
Uca dağların başından
Yolum ay mədət, ay mədət!..
Yaman yerdə tutdu məni
Ölüm, ay mədət, ay mədət!..
Belimdə yoxdu qılıncım,
Müxənnətə çatmır gücüm,
Nə yorğan var, nə də cecim,
Zülüm, ay mədət, ay mədət!..
Hanı nizəm, hanı atım?
Kəsildi şanı-şövkətim,
Çənlibel kimi sərhəddim,
Elim, ay mədət, ay mədət!
Sinəm odlandı köz kimi,
Miskin olarmı biz kimi?
Dada yetə Eyvaz kimi
Dəlim, ay mədət, ay mədət!..
Altıma döşərdim xalı,
Yoxdu mənim kimi dəli,
Bu günümdə İsabalı
Gəlimi, ay mədət, ay mədət!..
İsabalı dedi:
– Koroğlu, qəm çəkmə, yetişdim.
İsabalı kəməndini açdı, quyuya salladı. Koroğlu kəməndin ucunu
belinə bağlayıb tərpətdi. İsabalı ilə Dünya xanım çəkdilər, Koroğlunu
quyudan çıxartdılar. Koroğlu İsabalı ilə qolboyun oldu, görüşüb, öpüşdü.
İsabalı dedi:
– Koroğlu, öpüşmək vaxtı deyil, qoşun hər yanı kəsib, tez ol görək
nə eləyirik.
Koroğlu ilə İsabalı özlərini atlara yetirdilər. Koroğlunun qılıncını,
qalxanını gətirib verəndə Koroğlu dedi:
– Dünya xanım, səni burda qoyub getməyəcəyik. Hazırlaş, qiymətdə
ağır, çəkidə yüngül nəyin var götür, bizinən gedək.
Dünya xanım mehtərə dörd at yəhərlədib çəkdirdi. Nə ki qiymətli
şeyləri vardı, xurcunnara doldurub atların üçünə yüklədilər. Atın birinə
də Dünya xanım özü mindi.
Koroğlu baxdı ki, hər tərəf kəsilib, aldı görək nə dedi:
Misri qılınc, ləzgi qəmə
Mən səni tər saxlamışam,
Dolaşma cübbə-coşana
Düşmənə var saxlamışam!
Comərdlərə yaxınaram,
Xəndək oxdan saxınaram,
Min igidə təpinərəm,
Canda hünər saxlamışam!
Dolandım qürbət ellərdə,
Tərifim gəzdi dillərdə,
Çardaxlı Çənlibellərdə,
Əsrəmiş nər saxlamışam!
Qoç Koroğlu elər xəta,
İndi sən bax bu busata,
Canım qurban Ərəbata,
Oynar, kişnər saxlamışam!
Koroğlunun nərəsini eşidəndə qoşun əhlinin canına lərzə düşdü.
Koroğlu bir yandan, İsabalı bir yandan, düşmənə hücum elədilər. Bir
vurhavur oldu ki, ruzigarın gözü hələ belə vurhavur görməmişdi. Düşmən
davam gətirə bilməyib qaçmağa üz qoydu. Axır ki, Koroğlu,
İsabalı, yanlarında da Dünya xanım Ərzincandan çıxıb, Çənlibelə tərəf
yol başladılar. Bir qədər getmişdilər ki, bir də Koroğlu gördü dallarınca
bir bölük atlı gəlir. Koroğlu dedi:
– İsabalı siz gedin, mən qayıdım bunların cavabını verim.
Bunu deyib Koroğlu geri döndü. Bir dəli nərə çəkib özünü qoşuna
vurdu. Qıratı sürüb əlində Misri qılınc onların canına düşdü. O ki,
qırmalı idi qırdı. Üstəlik bir dəstə atlını da əsir eləyib Qıratın qabağına
qatdı. Gəlib İsabalıgilə çatdı. Baxdı Mehtər Murtuz da bu atlıların
içindədi. Onu İsabalıya göstərib dedi:
– Bələdçilik eləyib məni tutduran bu idi.
İsabalı istədi ordaca Murtuzun işini tamam eləsin. Koroğlu qoymadı,
dedi:
– Əliboş gedərik. Bunları Çənlibelə töhfə aparaq.
Əsirlər də qabaqlarında gəlib Çənlibelə yaxınlaşdılar. Elə ki, dağlar
Koroğlunun gözünə göründü, aldı görək nə dedi:
Bir zamanlar səfa sürüb gəzərdim,
Onda səndin mənim qardaşım, dağlar!
Nə zaman ki, yağı düşman gələndə
Səndə çox olurdu savaşım, dağlar!
Taladım şahları, hələ az dedim,
Türfə gözəllərə işvə, naz dedim,
Neçə tacir, tüccar səndə gizlədim,
Açmadın sirrimi, sirdaşım, dağlar!
Koroğluyam, gəzdiyimi tapırdım,
Qayalar başında qala yapırdım,
Ağ süfrədən əmlik quzu qapırdım,
Yeyib qurtlar ilə ulaşım, dağlar!
Koroğlu sözünü tamam elədi.
O tərəfdən dəlilər Koroğlunun gec gəldiyini görüb dalınca gəlirdilər
ki, birdən yolda qabaqlaşdılar. Görüşüb öpüşdülər, bərabər Çənlibelə
qayıtdılar. Yol yorğunluqları çıxdı. Bir yaxşı məclis qurub toy
elədilər. Dünya xanımı İsabalıya verdilər.