Koroğlu - Koroğlu dastanı/Mərcan xanımın Çənlibelə gəlməyi (IX hissə)

Biçarə Kankanoğlu genə ox dəymişə döndü. Köksünü ötürüb istəristəməz
dedi:
Yazıq Kankanoğlu ahuzardadı,
Bir yannan sevgilim intizardadı, –
Bir bəlli iyidin ömrü dardadı,
Öldürəllər, qalsa səhərə, Mərcan!..
Mərcan xanım qaşlarını çatdı:
– Açıq danış görüm, sən nə danışırsan axı?! Nə iyid, nə dar? Kankanoğlu
qalmışdı odnan suyun arasında. İndi nə eləsin? Eyvazdanmı –
el içindəki adından-sanındanmı, tay-tuş arasındakı hörmətindən,
etibarındanmı keçsin, məhəbbətindənmi?! Sirri açsınmı, açmasınmı?..
Axı, Eyvaz Mərcan xanımın atasının qatillərindəndi! Sirri açsa birdən
qız işi pozar, qardaşına xəbər verər. Açmasa da mümkün deyil. Yox,
yox, dedi:
– Mərcan xanım! Bilirsən ki, qardaşın Eyvaz xanı tutub salıb zindana!
Özü də namərdliyinən tutub! Mərdliyinən tutsaydı, dərd yarıydı,
işim olmazdı!..
Kankanoğlu duruxdu. Mərcan xanım onu tələsdirdi:
– Sözünün canını de görüm.
Kankanoğlu belə hesab elədi ki, işi pozdu, Mərcan xanımı qəzəbləndirdi.
Odu ki, özü də qaşlarını çatıb dedi:
– İndi biz böyük bir dəstə düzəltmişik ki, bu gecə zindanı dağıdıb
Eyvazı qaçıraq!.. Əvvəla, əgər sən də məni mən səni sevdiyimin minnən
bircəsi qədər sevirsənsə, gecə yarıya qədər mana möhlət ver, onu xilas
eliyib, hər hazırlığnan olum yanında! İkincisi də, əgər bu sirri açsan...
Mərcan xanım ona sözünün dalını gətirməyə imkan vermədi,
sarıldı boynuna:
– Ay zalım olmamış! Bunu səhərdən deynən dana! Elə mən də
səni ona görə çağırmışam! Gərək bu gecə Eyvazı xilas eliyək, onnan
bərabər qaçaq Çənlibelə! Mənim dediyim yer bax, o Çənlibeldi!
– Amma mənim tədbirim özgədi: siz düz hərəkət eləmirsiniz.
Bilmirsinizmi paşanın zindanı möhkəm, keşikçisi də çoxdu?! Hələ
deyəsən, paşa zindana basqın olacağından şəkkə düşüb, keşikçilərini
çoxaldıb, ayıq-sayıq durub... Odu ki, sizin tədbiriniz çətin baş tutar,
qanı-qadası çox olar. Çox cavan korranar, bəlkə də Eyvazın ölməyinə
bayıs olarsınız!
– Amma budu, mənim zirzəmimnən zindana beşcə addım yoldu.
Sən bütün yoldaşlarını xəbərdar elə, qoy bu gecəliyə gözləsinlər.
Özün də ürəyinə yatan dostlarınnan birini götürüb əl-ayaq çəkiləndə
ol yanımda. Lağm ataq, Eyvazı qaçıraq! Nə səs olsun, nə qırğın, nə də
qada! Əgər işimiz baş tutmasa, zindan durur, siz durursunuz!..
Kankanoğlu baxdı doğrudan da, bu tədbir onların tədbirinnən çox
yaxşıdı, çox asan, qansız-qadasızdı. Bu fürsət göydən düşmə olduğundan
razılaşdı. Özü də vaxt itirməyib özünü yetirdi dostlarına. Hamını
yığdırdı bir yerə, əhvalatı danışdı. Hamı bu tədbiri bəyəndi. Dəstə
başçılarından biri dedi:
– Tədbir çox ağıllı tədbirdi. Qoy bu kankan Mirzəli olsun Kankanoğluna
yoldaş. Qalan hamı öz dəstəsiynən hazır olsun döyüşə. O
tərəflərdə güdükcü qoyaq. Demək olmaz, birdən burda kələk-mələk,
fel-mel olar.
Bəli, əl-ayağ yığışanda, Kankanoğlu hər bir hazırlığıynan oldu
Mərcan xanımın qulluğunda. Onsuz da Mərcan xanım hər şeyi hazır
eləmişdi. Başladılar işə. Hər iki iyid işə elə girişdi ki, az bir vaxtda
lağm yarıdan keçdi. Amma birdən qabaqları çıxdı sal daşa. Altdan vurdular,
olmadı, üstdən vurdular, olmadı, əlac daşı deşməyə qaldı. Çox
çətinlik çəksələr də, daşı deşdilər...
Səhərə az qalırdı. Eyvaz baxdı qulağına tappıltı gəlir. Qulaq verib
gördü, nədisə, zindandı. Belə hesab elədi ki, Çənlibeldən gəlib zindanı
dağıdırlar. Ürəyi atlandı, öz-özünə oxudu:
Dəli könül, cövlan elə havalan,
Çənlibeldən haray gəldi yetişdi!
Qədirbilən qoç iyidlər atdandı,
Çənlibeldən haray gəldi yetişdi!
Qansız olmaz Koroğlunun meydanı,
Düşmənin yüz olsa, qurtarmaz canı.
Sökülür paşanın dəmir zindanı,
Çənlibeldən haray gəldi yetişdi!
Uçam o dağlara, qayıdam gələm,
Namərd düşmənimin bağrını dələm!
Yolumu gözdəyir anam Zərqələm,
Çənlibeldən haray gəldi yetişdi!
Yağılara ölüm yazan gəlibdi,
Düşmənnərə qəbir qazan gəlibdi,
Tüpdağıdan, Halaypozan gəlibdi,
Çənlibeldən haray gəldi yetişdi!
Kürdoğlu olubdu Eyvaza qardaş,
Dəli Həsən kəsər, dığırranar baş,
Dəmirçioğlu qoymaz daş üstündə daş,
Çənlibeldən haray gəldi yetişdi!
Söz tamama yetər-yetməz, Kankanoğlu hazır oldu Eyvazın yanında.
Cumdu ki, Eyvazın əl-ayağını açsın, Eyvaz dedi:
– De görüm, sən kimsən, nə eləmək istəyirsən?
– Onu soruşma, Eyvaz! Vaxdımız azdı!
– Deməsən olmaz!
– Axı vaxt yoxdu! Səhər açılır! Biz səni xilas eləməyə gəlmişik.
Qalanını yolda bilərsən!..
– Yox, gərək kim olduğunuzu, nə məqsədnən məni xilas eləmək
istədiyinizi deyəsən!
Kankanoğlu ha elədi, olmadı. Əlacsız qalıb əhvalatı qısaca danışdı.
Eyvaz əhvalatdan xəbərdar olanda, minnətdarrıx eliyib dedi:
– Çox sağ olun, əzizlərim! Çox əziyyət çəkibsiniz, cəfanız böyükdü,
fədakarlığınızın həddi-hüdudu yoxdu, yaxşılığınız əvəzsizdi!
Amma indi bu iş baş tutmaz! İndi qaçmaq olmaz!
– Niyə, Eyvaz?!
– Özün dedin ki, səhər açılır. Budu ey, qulaq ver, xoruzdar bannaşır.
Bundan sonra biz heç yana qaçıb çıxa bilmərik. Biz o yana, o qız
ki, deyirsən, ona xata toxunar! Hər səhər işıqlaşar-işıqlanmaz, gəlib
məni yoxluyullar, çox çəkməz ki, yoxluyub məni görməzlər, lağımı
tapıb işi biləllər, bizi tutallar! Ancaq əlac ondadı ki, bu gələn axşamı
gözdüyək. Öldüm, borcumu ödədim, qalsam, qaçarıq!..
Kankanoğlu genə çox dirəndi, olmadı. Qayıtdı Mərcan xanımın
yanına. Mərcan xanım tələsik soruşdu:
– Səhərdi! Neyləyə bildiniz?
Kankanoğlu əhvalatı danışıb dedi:
– Eyvaz tərslik eliyir!
Mərcan xanım dedi:
– Eyvaz düz deyir. Ona yemək aparın. Özündən də öyrənin görək
ayrı bir tədbiri, başqa bir sözü yoxdu ki?! Soruşun görək biz necə
eləyək ki, onu yoxlayanda lağımı görən olmasın?
Kankanoğlu yemək götürüb qayıtdı:
– Eyvaz, Mərcan xanım sənin haqlı olduğunu deyir. İndi de görək,
neyləyək ki, səni yoxlayanda lağımı görən olmasın? Bir də bəlkə ayrı
tədbirin, tapşırığın ola?
Eyvaz dedi:
– Lağımı görməklərindən arxayın ol. Məni elə qapıdan baxmağnan
yoxlayırlar. Özgə tapşırığım da budu ki, bacarsanız, Çənlibelə bir
adam qaçırın. Ehtiyat iyidin yaraşığıdı axı. Bir də yollarda adam qoyun.
Mənim vədəm keçib. Əlyəqindi ki, Koroğlu məni axtarır. İşdi, bu
tərəflərə gələn olsa, xəbər versinlər.
Kankanoğlu soruşdu:
– Tutaq ki, yaraqlı-yasaqlı adam gördük, nədən bilək ki, Çənlibeldəndi?
– Düz deyirsən. Əgər elə adam görən olsa, yanaşıb Mərcan xanımın
adını versin ki, Mərcan xanım səni gözləyir. Bizim uşaqlar arifdirlər,
onlardan olsa, deyəcək ki, göstər onun yerini, özgəsi olsa, deyər mən
hara, Mərcan xanım hara! Belə nəm-nüm eləyənnən keçsinlər...
Bəli, əlac gözdəməyə qaldı. Kankan Mirzəlini xəbərə qaçırdılar,
bir-iki yerə də adam qoydular ki, gələn olsa xəbər versin.
Günorta üstə Səlim qantər içində Kankanoğlunu tapdı:
– Mərcan xanım deyir, tez yetirsin özünü mənə.
Kankanoğlu təlaşla soruşdu:
– Xeyir ola, Səlim? Bir iş baş verməyib ki?
Səlim heç nə bilmədiyini söylədi. Vaxt itirmək olmazdı.
Paltarlarını dəyişdilər. Kankanoğlu özünü yetirdi Mərcan xanıma:
– Xeyir ola, Mərcan?
Elə xeyiri yoxdu! Bu saat öyrənmişəm ki, qardaşım öz adamlarını
yığıb tədbir istəyib. Qoçu Mehdi tədbir töküb ki, gecə ikən Eyvazı
assınlar. İşi də tapşırıblar onun özünə. İndi gərək biz axşamdan qaçaq
ki, bir yana çıxa bilək. Hələ adamlar dağılandan sonra qardaşımnan
Qoçu Mehdi tək qalıb ayrı nə tədbir töküblər, bilmirəm.
Kankanoğlu dedi:
– Nə tədbirin var, de, yerinə yetirim.
– Durmaq olmaz! Bilirsən ki, axşamdan şəhərdən atnan çıxmaq
olmaz. Odu ki, gərək atları şəhərdən çıxarıb yaxın kəndlərin birində
qoyasan, piyada çıxaq, ordan minib gedək.
Kankanoğlu baş üstə deyib çıxmaq istəyəndə Mərcan xanım
dayandırdı:
– Darıxma, darıxma, ehtiyatlı ol!
Kankanoğlu yenə tərpənmək istəyəndə dayandı:
– Mərcan xanım, bəs axı o İstanbul, zəhər...
Mərcan xanım gülüb sözünü kəsdi:
– Elə şeylər yoxdu. Özüm elə deyirdim ki, işi səhərə qoymayasan!
Kankanoğlu vaxt itirməyib atları hazır elədi, nalladıb şəhərdən
kənardakı dostunun yanına aparmağa başdadı. Üçüncü atı aparmağa
qayıdırdı, şəhərin girəcəyindəki dərədə başına palaz atıb götürdülər.
O zaman gözünü açdı ki, zindanda Eyvazın yanındadı.
Kankanoğlu elə bilirdi ki, lağmın üstü açılıb. Ağzını açırdı ki,
Eyvazdan soruşa, Eyvaz onu qabaqladı:
– Ah, mənim qardaşım! Siz mənim ucumnan özünüzü bəlaya
saldınız! De görüm, Mərcan xanımın başında nə var?
Kankanoğlu baxdı ki, burda arxayınlıqdı, dedi:
– Qəlbini sıxma, Eyvaz, heç nə yoxdu. Məni özgə səbəbdən
tutublar. Bu saat işin əsasını bilərəm.
İncavara, onun əl-ayağını ipnən sarımışdılar. Xəcalət çəkə-çəkə
Eyvazın yanına süründü:
– Dişlərinnən aç mənim qollarımı!..
Eyvaz, əvvəlcə eləmək istəmədi. Fikirləşdi ki, çıxıb o qızı da salar
işə. Bir də ürəyində özünü danladı ki, bu, mənim yolumda özünü
ölümə verir, qoy açım, bəlkə xilas ola. İpi çeynədi. Əlləri açılan Kankanoğlu
ayaqlarını da özü açıb lağnan özünü atdı Mərcan xanımın
yanına.
Mərcan xanım onu görəndə dəli kimi oldu:
– Sən nə iş görürsən, ay zalım? Bu boyda da saymazlıq olar?
Günün günortasında öz paltarınnan gəlirsən!.. Əgər görən oldusa, işimiz
bitdi!..
Kankanoğlu baxdı burda da arxayınlıqdı, özünü o yerə qoymadı:
– Özün demədinmi tez qaçmaq lazımdı. Day məni niyə qınayırsan?
Mərcan xanımın nəfəsi daraldı:
– Mən belə demişəm? Sən uşaq kimi iş tutursan...
Kankanoğlu baxdı qız onun görünməyinnən qorxur, dedi:
– Vallah, elə gəlmişəm ki, bir inni-cinni görməyib.
– Atlar hazırdı?
– Bə nə! Hazırdılar.
– Allaha pənah! Onda səni gizlədim, qaranlıq qovuşsun.
Kankanoğlu baxdı vaxt var, çıxıb o biri atı da aparmaq qərarına
gəldi:
– Mən burda gizlənib dura bilmənəm. Bir çıxım hərlənim. Birdən
Çənlibeldən gələn olar!..
Mərcan xanım çox dedi, Kankanoğlu az eşitdi. Axırda qızın əlacı
kəsildi, Səlimi çağırdı, onlar paltarlarını dəyişdilər, Kankanoğlu özünü
atdı çölə.
Qaş qaralırdı. Göyün üzünü qara bulud almışdı. Tək-tək yağış atırdı.
Kankanoğlu İstanbul darvazasına çatanda baxdı ki, bir atlı gəlir. Ayağını
saxladı. Atlı yaxınlaşanda baxdı ki, nərin biridi, yaraq-yasağına da
söz ola bilməz. Əlyəqin elədi ki, bu, ya Koroğludu, ya da Dəli Həsən!
Baxdı geridən biri də gəlir. Ürəyi atlandı ki, Çənnibellilərin ağzı
açılıb. Yanaşdı qabaqda gələnə:
– Ağa, Mərcan xanım sizi gözləyir...
Onun ağzından söz qurtarmamış atlı əmr elədi:
– Düş qabağıma! Sözün yalan olsa, başın özünün deyil!
Kankanoğlu əlyəqin elədi ki, bu, Koroğludu. Düşdü qabağa...
Həmin adam Mərcan xanımın qapısını o zaman açdı ki, qız hər
şeyi hazır eləyib, yönü o tərəfə balaca xəncərini belinə bağlayırdı.
Qapı açılanda ürəyi atlandı, elə bildi gələn Kankanoğludu. Vəcdə
gəlib dedi:
– Gəl, ay mənim sərvərim, gəl! Mən sənin qulluğunda hazıram!
Qapını açan adam da vəcdə gəldi:
– Mən də sənin qulluğunda qul olub durmuşam, ay mənim bəxt
ulduzum, ay mənim mələyim! Bir gül üzünü bəri döndər görüm, sənə
nə olub ki, belə rəhmə gəlibsən.
Mərcan xanım səsdən almadı. Geri dönəndə az qaldı ki, qışqırıb
yıxılsın, huşunu itirsin. Amma özünü hünərnən ələ aldı!..
Qapının ağzında duran kim olsa yaxşıdı?
O, Əmir xanıydı.
İndi Mərcan xanımın halını özünüz fikirləşin... Qəşş eləməzdimi,
özünü itirməzdimi?
Yox, Mərcan xanım ər kimi dayandı. Özünü sevinən göstərdi. Bir
kövrəkliknən dedi:
– Bu nə layıxdı, ay Osmannı torpağının gələcək xotkarı? Heç gör
çoban bunu elərmi ki, sən eləyirsən?! Bu boya gəlibsən, bilmirsən ki,
zənən xaylağının üstünə izin almamış qapı açmazlar?!.
Əmir xan baxdı ki, doğrudan da yaman qanmazlıq eləyib, kəkələyəkəkələyə
dedi:
– Mərcan xanım, doğru buyurursan, səhv eləmişəm! Gözlərinə
qurban olum, məni bağışla! Amma əslində günah səndədi. Vallah,
sənin qulluqçun Mərcan xanım sizi gözdüyür deyəndə heç bilmədim
sevindiyimdən neyliyim! Axı necə sevinmiyim! Budu, necə müddətdi
yola gəlmiyən, məni atəşi-fərağında yandıran bir yar bu gün yolumda
adam qoyub, məni gözləyib, intizarımı çəkib... Sınsın mənim qədəmlərimi
ki, tez gəlməmişəm, səni intizarda qoymuşam! Başına dolanım,
qoy qayıdım, təzədən gəlim!..
Mərcana da bu lazımıydı. İrəli yeridi, lap mülayimliknən dedi:
– Hə, əzizim! İncimə, qoy əyin-başımı düzəldim.
Əmir xan geri çəkildi. Mərcan xanım Kankanoğlunu səslədi:
– Ayə, ay maymağın biri maymax, içəri gəl!
Kankanoğlu əndikmiş özünü atdı içəri:
– Bu da Koroğlu! Mərcan, day nə istəyirsən?!.
Mərcan xanım aman vermədi:
– Karvanımız pis yerdə axşamlayıb! Bu, Əmir xandı. Ləngimək
olmaz, çağır onları içəri. Özünü tox saxla! Mən nə desəm, onu elərsən!
Səbrini əldən qoyma!..
Əmir xangili çağırdılar içəri. Mərcan xanım qu tükündən olan
nazbalıncların ikisini qoydu üst-üstə, Əmir xana oturmağı təklif elədi.
Əmir xan irəli yeriyib Mərcan xanımın behişt qoxulu əlinnən öpdü,
bardaş qurub nazbalıncların üstündə oturanda, elə bildi ki, bütün
dünyanın şahı oldu, qızıl taxtda əyləşdi, de başdadı basıb-bağlamağa:
– Mərcan xanım! İndi gör sənin o əziz atanın qanını Koroğludan nə
sayaq alacağam! Bəyəm mən ölmüşəm ki, onun qanı yerdə qala?!
Mənə də Əmir xan deyəllər!.. O necə Eyvazıydı ki, mənim nişannımı
ap-ap-apar...
O, kəkələdi. Baxdı ki, heç bu sözün yeri yoxuydu. Bir təhər özünü
düzəltdi:
– Əlbəttə, sənin bir telini vermərəm min Hürü kimi kənizə!
Qoyaram indi əllərini qoynunda. Allah qoysa, gələr o gün ki, onu elərəm
sənin qavağında qaravaş!.. Səhər Allahın izniynən, sənin o ala
gözlərinin qavağında gərək Eyvaza əvvəlcən sağ-sağ bir Əli-Vəli
dağı çəkəm, sonra da kəsəm başını! Deyirəm, Mərcan xanım! Onun
qanından içərik, izin versən, toyumuzu başlarıq, onun başını da qoyarıq
xonçamıza...
Sözün bu yerində Mərcan xanım dözmədi, qaşlarını çatdı:
– Əmir xan! Mənim nənəm də gedib görsə ki, bir qurdun
ayaqlarını sarıyıb yıxıblar yolun içinə, salar daşı başına, soyar dərisini,
gətirər ki, nə var, nə var, mən də ovçuyam! Bilirsən ki, Eyvazı tutan
oğullar var! Əhdim var ki, Eyvazın başını özüm kəsəm! Səni
çağırmaqda məqsədim ayrıdı: gərək səhər gedib Koroğlunun başını
gətirəsən, ikisinin başını qoşa qoyaq xonçamıza!..
Sözlər oldu zəhərli ox, Əmir xanın bu tayından dəyib o tayından
çıxdı. Qovşurulub dedi:
– Noolu! Mərcan xanım, onu da elərik!.. İndi rusğat ver mən
paşanın hüzuruna təşrif aparım!
Əmir xan bunu deyib dik ayağa qalxdı.
Yəqin ki, özünüz bu dəmdə Kankanoğlunun halını gözünüzün
qabağına gətirirsiniz. Onun halı sizin fikirləşdiyinizdən də bədiydi.
Axı, gecə keçib gedir, o tərəfdə dar ağacdarı qurulurdu!..
Əmir xan ayağa qalxanda, elə bil, dünyanı ondan alıb verdilər
Kankanoğluna. O, özünü yığışdırdı ki, Əmir xan çölə çıxanda özünü
üstünə atsın, ya canını versin, ya da onu bir yannıq eləsin ki, vaxdında
bir yana çıxa bilsinnər...
Amma birdən yenə iş özgə cür oldu: Mərcan xanım irəli yeriyib
gülə-gülə Əmir xanı məzəmmət elədi:
– Sən nə yaman dəymədüşərmişsən, ay dəli oğlan! Ay mənnən
ötəri səbri-qərarı olmayan yar! Bəs birdən-birə nə oldu belə üz döndərdin,
belə tez doydun? Sözdərim xətrinə dəydi? Mən hənək elədim,
ay başımın tacı! Gəl otur! Səhər Allah qoysa, Eyvaz olacax sənin
ixdiyarında! Özün necə bilirsən, elə də elə! Amma gərək onun
qanından göndərəsən, bir içəm!.. Qoyarammı gecə vaxdı gedəsən?!
Yol gəlib yorulubsan. Özüm sənin əl-ayağını yuyub rahat eləməsəm
olmaz. Otur!
Bu dil Əmir xanı elə məst eləmişdi ki, bu saat bütün dünyanın
varını bir alma boyda eliyib uzadasan, özünü görməzliyə qoyar, gözünün
ucuynan da baxmazdı.
O saat oturdu. O, Bəhlulu başından tez eləməkdən ötrü dedi:
– Bəhlul, dur get rahat ol! Səhər gələrsən, paşadan sana ənam alıb
verərəm!
Onsuz da işdən şəkkə düşüb narahat olan Bəhlul burdan tez çıxıb
özünü paşaya yetirməkdən ötrü sinoy gedirdi. Tez qalxdı ayağa...
Kankanoğlu Mərcan xanımın bu hərəkətinə mat qalmışdı. Şübhə
onu götürmüşdü. Hazırlaşırdı ki, atılıb ikisini də doğrasın...

(X hissə)