Koroğlu - Koroğlu dastanı/Zərnişan xanımın Çənlibelə gəlməyi (II hissə)

Dəmirçioğlu dedi:
– Ay Koroğlu, igidi darda, taciri varda sınayarlar.
Eyvaz dedi:
– Onda gərək mən də gedəm. Dədələr demiş: “Qardaş qardaşa tən
gərək, tən olmasa gen gərək!”
Bəlli Əhməd dedi:
– Belə olmaz, Həsən bizdən güclü olsa da, hələ bərkə-boşa düşməyib.
Burada tək qüvvətli olmaqdan başqa, düşdüyü çətin vəziyyətdən
çıxmağı bacaran ağıllı məsləhətçi də gərəkdi. Dəli Həsənin bu
işdə hamıdan səriştəsi çoxdu. O, yerin altını da, üstünü də bilir. Tədbir
də igidin bir yaraşığıdı.
Nigar xanım dedi:
– Dəlilər! Mən görürəm ki, Koroğlu kimi hamınızın könlünə toy
düşüb. Nə olar, mübarəkdi. Amma igid yar sevməyə tək getməlidi.
Həsənin məşqi də, aşıq kimi məclis aparması da xoşa gəlir. Oxumağı
Aşıq Cünundan da geri qalmazdı. Bir də ki, Həsənin Yağı qoruğundakı
zarafatı nə tez yadınızdan çıxdı.
Aşıq Cünun elə bil, Nigar xanımın sözünə bənd imiş. Əlini qulağının
dibinə aparıb bir bayatı çəkdi, dedi:

Əziziyəm mərdanə,
Sözüm dedim mərdanə,
Qorxağa oğul deməz
Qoçaq ata, mərd ana.

Nigar xanım düz deyir. Həsən ustad aşıqlardan geri qalmazdı, ləfzi
şirindi. Saz heç kəsi dar-damanda qoymayıb. Bəzən onun gördüyü iş
bir qoşunun gördüyü işdən ötkün olur.
Koroğlu piyalə doldurdu. Həsən irəli yeriyib piyaləni atasından
qəbul etdi. Həsən piyaləni nuş edib qurtarmamış Dəli Mehtər Ərəbatı
meydana çəkdi. Həsən əvvəl-əvvəl Qəssab Alıyla, Zərqələm xanımla,
sonra Koroğlu, Nigar xanım, anası Möminə xanımla halallaşdı.
Ərəbatın belinə qalxanda Koroğlu dedi:
– Oğul! Ağ şəhərə sən bir mal-qara örüşə çıxanda, bir də naxır
axşam qayıdanda girə bilərsən. Ağ şəhərdə mehtərbaşı Abdurrahmanı
taparsan. Ancaq onun evinə qonaq düşərsən. O, səni mənim Bulğurlu
sazımdan tanıyacaq. Sənə nə desə, ona əməl et. Ağ şəhərdə özünü heç
kəsə nişan vermə. Qoy hamı səni aşıq kimi tanısın. Di, uğur olsun!
Həsən Ərəbatı meydanda cövlana gətirib, üz tutdu Ağ şəhərə.
Ustad dili yüyrək olar. Həsən günə bir mənzil, tey mənzil yolun damarını
qırdı. Ərəbat ağzını nəqqarə kimi açıb yel kimi uçurdu. Dan yeri
qızarar-qızarmaz Həsən Ağ şəhərə çatdı. Mal-qara örüşə çıxanda Ağ
şəhərin qala qapısından şəhərə girdi. Şəhərdə bir qədər fırlandı.
Gördü belə getsə mehtərbaşı Abdurrahmanı çətin tapacaq. Mal meydanının
baş tərəfində yerləşən nalbəndin yanına gəldi. Nalbənd dərhal
ayağa qalxdı ki, müştərisini dinləsin. Həsən dedi:
– Nalbənd qardaş! Atım bir az azarlayıb. Mehtərbaşı Abdurrahmanı
salğa veriblər. Onun evinin yerini deməzsən?
Nalbənd şəyirdini çağırıb dedi:
– A bala, yanşağı mehtərbaşıgilə ötür, özün də tez qayıt.
Həsənlə şəyird bir-iki dolanbac küçə keçib mehtərbaşının evinə
çatdılar. Şəyird iri çaxçaxlı qapını göstərib dedi:
– Yanşaq! Bu da mehtərbaşının evi.
Həsən cibindən bir az xırda-quruş çıxarıb şəyirdin ovcuna basdı.
Sağ ol deyib, doqqaza yaxınlaşdı. Mehtərbaşı gördü bir atlı doqqazdan
içəri girdi, onun bu boyda, bu buxunda dostu, tanışı olmayıb. Yanyörəsindən
yanşaqdan çox Koroğluya oxşayır. İrəli yeridi. Yanşağın
salamını aldı. Oğlanın ədəb-ərkanı xoşuna gəldi. Atı talvarın altında
rahladı. Yanşağı evə dəvət etdi. Çay-çörək ortaya gəldi, yeyib, içdilər.
Mehtərbaşı dedi:
– Baba mehtər! Biz yanşaqlar söhbəti sözlə deyəndə dilimiz od
tutub yanır, əgər izin versəydin sözümü sazla deyərdim.
Mehtərbaşı:
– İzindi, yanşaq!
Həsən Bulğurlu sazı köynəkdən çıxardı, sazın bəmini bəm, zilini
zil köklədi. Götürdü görək mehtərbaşı Abdurrahmana özünü necə
nişan verdi:

Gəl sənə söyləyim, mehriban əmi
Babam məni bu diyara göndərib.
Ahu-fəqanından çox çəkir qəmi,
Babam məni bu diyara göndərib.

Abdurrahman:
Başına döndüyüm ay cavan oğlan,
Baban kimdi, onu mənə deyirsən?
De, niyə ağlayıb çox çəkir fəğan,
Baban kimdi, onu mənə deyirsən?

Həsən:
Paşa, xotkarlardan xərac alıbdı,
İndi görsən saralıban solubdu,
Bu şəhərdə intizarı qalıbdı,
Babam məni bu diyara göndərib.

Abdurrahman:
Tək qoç Koroğludu igid, ad alan,
Paşalar mülkünə talanlar salan,
Bəs o kimdi saralıban həm solan,
Baban kimdi, onu mənə deyirsən?

Həsən baxdı ki, mehtərbaşı deyəsən ya həddindən artıq arif, yaxud
da qanacaqdan bir balaca karsaladı. Odu ki, özü-özünə dedi: Gəl buna
“Atüstü” üzərində bir Koroğlu bayatısını nərə çək, sonra təxəllüsünü
isnad ver. Dedi:
– Mehtərbaşı sənə yazığım gəlir, qulağına bir lopa pambıq tıxa.
Yazıqsan. Sonra məni vayqanlı görmə.
Bunu deyib Həsən bir dəli nərə çəkdi. Elə bil göy yarıldı, ildırım
çaxdı:

Yerdən dursa Koroğlu,
Torun qursa Koroğlu,
Qan sel kimi tökülər,
Bir qıy vursa Koroğlu.

Yar yolunda mən də qolu bağlıyam,
Ah çəkibən, sinəm üstü dağlıyam.
Adım Həsən, qoç Koroğlu oğluyam,
Babam məni hüzuruna göndərib.

Abdurrahman:
Abdurrahmanam, bil mehtərlik peşəmdi,
Xoş gəlibsən, sənə qurban başımdı,
Koroğlu da əzizim, qardaşımdı,
İndi bildim, baban kimdi deyirsən.

Həsən sazla dediyini sözlə mehtərbaşına dedi. Mehtərbaşı dedi:
– Oğul, səni imtahana çəkmək yersizdi. Onsuz da Koroğlu Bulğurlu
sazı ancaq ən əziz adamına verə bilər. Amma oğul, mən bilən onun
Həsən adlı oğlu yoxdu. Mən tanıdığım oğlunun adı Eyvazdı.
Həsən dedi:
– Elədi, əmi. Mən Dəmirqapı Dərbəndli Ərəb paşanın qızı
Möminə xanımdan olan oğluyam. Adı mənə atam yox, babam veribdi.
– Hə, indi bildim. Amma oğul, nə badə buralarda özünün Koroğlunun
oğlu olduğunu, Çənlibeldən gəldiyini ağzından qaçırasan. Qara
paşa diri-diri dərinə saman təpər. Mətləbin də mənə aydındı. Zərnişan
xanımın əksini biz yeddi ilə çalışıb əldə edə bildik. Niyyətin xoş olsa
da, onun özünü əldə etmək çox müşkül işdi.
Həsən dedi:
– Əmican, sən onun yerini, yurdunu mənə salğa ver, qalanında işin
yoxdu, özüm düzəldərəm. Mehtərbaşı gördü ki, Həsən çox qırdırmasına
gedir. Buna heç Tanrı törpüsü dəyməyib, elə öz dediyini deyir.
Mehtərbaşı dedi:
– Oğul, ağıl-ağıldan süyüşüklü olar. Fatma qarı ilə məsləhətləşək.
Belə işlərdə onun səriştəsi çoxdu.
Mehtərbaşı qonşularındakı Fatma qarını çağırtdırdı. Fatma qarı
içəri girəndə Həsənin boy-buxunu, xətti-xalı xoşuna gəldi. Ürəyində
bərəkallah səni doğana, allah saxlasın – dedi. Qarı qonağa xoş gəldin
deyib taxtın bir tərəfində oturdu.
Həsən baxdı ki, Fatma qarı lap Aşıq Cünunun dediyi kimidi.
– Qarılar dürlü olur, qarı var iman quran, qarı var ilan vuran, qarı
var ipəyi, qarı var köpəyi, qarı var holdurum hop, qarı var koldurum
kup, qarı var balağı batdaq, qarı var dabanı çatdaq. Bu qarı çoxbilmişdi.
Üz-gözündən zəhər yağsa da ipəyidi, iman qurandı. Dil tapmaq olar.
Mehtərbaşı dedi:
– Qarı nənə, sənə bir işimiz düşüb. Əl bizim, ətək sənin.
Qarı dedi:
– Ə, mehtərbaşı! Mən baytar deyiləm, nalbənd deyiləm. Sənin
mənə nə işin düşəcək? Atlarıyın nalı tökülüb nalbənd çağır, saqqo
olub, qotur düşüb nə çoxdu Ağ şəhərdə baytar.
Mehtərbaşı gördü qarı mətləbdən uzaqlaşdı. Dedi:
– Fatma qarı, bütün ilxı qurban olsun sənin bir ağ saçına. Bizim
dərdimiz at dərdi deyil. Sən Qara paşanın evinə gedib, gəlirsən. Necə
edə bilərik Zərnişan xanımı bizim bu cavan oğlanla bir dəfə görüşdürəsən?
Fatma qarı Zərnişanın adını eşitcək, elə bil onu ilan çaldı. Yerindən
dik atıldı. Az qaldı qapını qoyub bacadan çıxsın. Həsən qarının
qarşısını kəsdi.
– Nənəcən, biz sənə bir şey eləmədik. Sözdü soruşduq. Kömək
etsən də, etməsən də öz işindi. Biz sənin ağbirçək imanına pənah
gətirdik. Qarı baxdı Zərnişan xanıma layiq bir oğlan varsa da elə budu.
Amma özünü sındırmadı, dedi:
– Oğul, sən qonaqsan. Bu gün burdasan, sabah Allah bilir harda,
amma mehtərbaşı ağlını itirib. Ağ şəhərdə Zərnişan xanımın adını
tutanı diri-diri divara hörürlər. Canına yazığın gəlsin. Nə qədər söz
Qara paşaya çatmayıb, pələ-püsəni burdan yığışdır. Hələ bu neçə ildə
Zərnişan xanımın üzünü birbaşı papaqlı inni-cinni görməyib. Əgər
görməyə cürət edən olubsa, onu baxdığı yerdə qulaqlarından divara
mıxlayıblar.
Mehtərbaşı dedi:
– Ay Fatma qarı, biz səndən tədbir dilədik, daha səndən ölüm
istəmədik. Rəhmətliyin qızı, biz hələlik ölməyə tələsmirik. Sənə nə
olub?
Həsən əl atıb cibindən bir ovuc axça çıxartdı. Qarının ovcuna
basdı, dedi:
– Nənə, hələlik əl xərcliyindi. Nəmərin sonra.
Qarı baxdı axçaların hamısı qızıldı. Gözü kəlləsinə çıxdı, dedi:
– Oğul, Zərnişan xanım hər cümədən cüməyə Bülbüllü bağa seyrəngaha
çıxır. Mən hər cümə axşamı onun əl-ayağına xına qoymağa
gedirəm. Əksin varsa mənə ver. Kim bilər, xına qoyanda çalışaram ki,
yerə düşsün. Zərnişan xanım soruşsa deyərəm ki, nəvəmdi. Əgər bir
şey öyrənsəm, axşam sənə deyərəm – deyib, qarı xudahafisləşib getdi.
Mehtərbaşı dedi:
– Oğul, Həsən. Fatma qarını yaman yerdə yaxaladın. O, imanından
keçər, qızıl axçalardan keçməz. İndi eşit, Qara paşanın bir atı var.
Adına Aşqardor deyərlər. O atı ələ gətirə bilməsək heç bir iş görə
bilmərik. Hələ cümə gününə var. İndi sən pay-piyada Bülbüllü bağa
tərəf get. Yerini-yurdunu manşırla. Elə et ki, heç kəs səndən şübhələnməsin.
Yoxsa işlər şuluq olar. Qaş qayırdığımız yerdə, göz tökərik.
Ustad dili yüyrək olar. Aradan bir az keçmişdi ki, Fatma qarı təngənəfəs
özünü yetirdi mehtərbaşıgilə. Dil boğaza qoymadı. Elə ütələk
danışdı ki, elə bil ağzına kişmişli südlü aş tökmüşdülər. Nə handan, nə
hana qarı sözünə ara verdi.
Mehtərbaşı dedi:
– Ay rəhmətliyin qızı, nə olub? Bir insan kimi danışsana.
Qarı dedi:
– Ay oğul, elə Zərnişan xanımın ayağına təzəcə xına qoyurdum ki,
əksin tıpp eləyib yerə düşdü. Saymazyana əksi yerdən götürüb, öpüb
gözümün üstə qoydum. Sonra əksi qoynuma qoymaq istəyirdim ki,
Zərnişan xanım dedi:
– Qarı, ver görüm o nə əksidi?
Dedim:
– Nənən canına fəda olsun, nökərin Həsəndi, nəvəmdi. Buralardan
çox-çox uzaqlarda, Qaf tərəflərdə olur. Qoca nənəsini unutmayıb,
yada salıb. Əl boyda əksini göndərib. Bu cümə günü qonaq gələcək.
Zərnişan əksə təfərrincə baxdı. Şəkildə qarının sifətinin cizgiləri
arasında heç bir oxşarlıq əlaməti görmədi. Dedi:
– Qoca kaftar, nə qədər dərinə saman təpdirməmişəm, bu mürtəd
pəzəvəngin kim olduğunu söyləməlisən.
Oğul, istədim ki, xanımın fikrini azdırım, bir şey çıxmadı. Axırda
düzünü deməli oldum. Dedim:
– Xanım, Allahdan gizli olmayanı səndən nə gizlədim. Bu bir
oğlandı ki, boy-buxununa baxanda papaq düşür. Deyirsən bir də baxım.
Allah ondan heç nəyi əsirgəməyib. Kim olduğunu bilmirəm. Mehtərbaşının
qonağıdı. Hardansa qərib-qürbət eldən səni deyib gəlib. Yan
yörəsindən ona oxşayır.
O kimdi? – deyə Zərnişan xanım boğazımdan yapışdı. Dilim topuq
çal-çala Koroğlu deyə bildim. Oğul, Zərnişan xanım mənə bir şillə
çəkdi ki, gözümdən od parladı. Dedi:
– İlan vuran qarı, düzünü de, bu işi başqa bir adam da bilirmi?

(III hissə)