“Kreml sözü türk dilindən götürülüb” - Dövlət Dumasının türk deputatı

“Regiondakı slavyanlaşdırmanı Sovet hakimiyyəti ilə əlaqələndirmək doğru deyil”.

– Saxanın (Yakutiya – red.) müasir tarixini sovet və postsovet dönəmlərinə ayırsaq, SSRİ-nin süqutundan sonra nə dəyişib? Rusiyanın regionları üçün əvvəl, yoxsa indi daha çox işlər görülür?

– Saxaya hər zaman – həm çar, həm sovetlər, həm də indiki Rusiya dövründə diqqət ayrılıb. Əgər çar dövrünü götürsək, məhz o zaman bizdə ilk dəfə elektrik enerjisi ilə təminatın və təhsil sisteminin əsası qoyulub. SSRİ dönəmində isə təhsil hər yerdə olduğu kimi, ümumi idi. Ötən əsrin 20-ci illərindən etibarən, Saxada qızılçıxarma, 50-ci illlərdən sonra isə almaz istehsalı sənayesi inkişaf etdirilməyə başladı. İndi isə neft və qaz sənayesi dövrüdür. Əlbəttə, federal mərkəz regionların sosial-iqtisadi inkişafını diqqətdə saxlayıb: Boris Yeltsin 2 dəfə, Vladimir Putin isə artıq neçə dəfə Saxaya səfər ediblər.

– Məlum olduğu kimi, SSRİ-nin ilk illərində saxalara, o cümlədən, Sibir, Uzaq Şimal və Uzaq Şərqin köklü xalqlarına ruslaşdırılmış adlarla pasportlar, şəxsiyyəti təsdiq edən sənədlər verilirdi. Bu, həmin xalqların nümayəndələrinin razılığı ilə olurdu, yoxsa Sovet hökumətinin göstərişi ilə?

– Tarixə diqqətlə yanaşsaq, görərik ki, regionun yerli xalqlarına rus adlarının verilməsi Sibir və Uzaq Şərqdə pravoslavlığın yayılması ilə eyni dövrə təsadüf edir. Ona görə də mən qədim tarixi olan Fedot adını – həm də babamın adıdır – daşıyırıam. Soyadım isə ulu babam Tumusun adından götürülüb. Mənası irəlidə gedəndir. O baxımdan, regiondakı slavyanlaşdırmanı Sovet hakimiyyəti ilə əlaqələndirmək doğru deyil.

– Son vaxtlarda Rusiyanın köklü xalqlarının – nen, xakas, tuva, xantı, buryat, nanay, həmçinin saxalar – nümayəndələri öz adlarından müntəzəm istifadə etməyə başlayıblar. Mərkəzi və yerli hakimiyyət bu məsələyə maneə yaratmır?

– VVAQ-lar tərəfindən bu məsələyə heç bir əngəl yaradılmır. Ancaq bu başqa məsələdir ki, biz bir müddət əvvəl Dövlət Dumasında yeni doğulanlara “Lüsifer” və ona bənzər absurd adların qoyulmasına imkan verməyən qanun qəbul etmişik. Ancaq bu qanun tarixi-ənənəvi adlara qətiyyən aid deyil.

– Saxa məktəblərində ana dili tədris olunur? Saxa hökumətinin ana dilinin inkişaf etdirilməsinə dair konkret təhsil proqramı var?

– Bizim bu yaxınlarda “Təhsil haqqında” qanuna etdiyimiz düzəlişlərlə orta məktəblərdə ana dilinin tədrisini qaydaya saldıq. Həmin düzəlişlərə əsasən, rus dili Rusiyanın bütün vətəndaşları üçün ana dili hesab olunur. Ana dili hesab olunan milli dillərdə tədris isə könüllüdür. Yəni Saxada dediyiniz təhsil proqramı mövcuddur. Ancaq problem ondadır ki, biz ana dillərində dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanması məsələsini diqqətdən qaçırmışıq. Bu üzdən Dövlət Duması ana dillərinin inkişafı üçün Fond yaradılmasını, lazım olan dərsliklərin həmin qurumun yardımı ilə çap olunmasını tövsiyə edib. Biz hazırda Rusiyadakı bütün milli dillərin inkişafının yeni mərhələsinə daxil oluruq.

– Saxa ilə Azərbaycan arasında iqtisadi-mədəni əlaqələri gücləndirilməsi imkanlarını necə qiymətləndirirsiz?

– Saxa tərəfdən Azərbaycanla əlaqələrin gücləndirilməsi məsələsində heç bir maneə yoxdur. Əlbəttə, biz Rusiyanın hüquq müstəvisində fəaliyyət göstəririk. Azərbaycan təmsilçiləri Saxada müxtəlif sferalarda çalışırlar, onların arasında hörmət qazanmış insanlar kifayət qədərdir. Biz birgə iqtisadi layihələrin həyata keçirilməsinə şad olarıq və buna hazırıq.

– Dumada Rusiyanın ən böyük regionunu təmsil edirsiz. Necə düşünürsüz, Fedot Tumusov Saxanın Moskvadakı rəmzidir, yoxsa Moskvanın Saxadakı?

– Moskvanın Saxadakı rəmzi Kremldir, Qırmızı Meydandır. Moskvaya yolu düşən saxalar oralara baş çəkirlər. Yeri gəlmişkən, bizdə çoxları belə hesab edir ki, “Kreml” sözü türk dilindən götürülüb və mənası hasar deməkdir. Saxadan söz düşəndə mənim deputat həmkarlarım şaxta və almazdan, yəni “soyuq rəmzlər”dən danışırlar. Mənsə istəyirəm ki, saxa ilə bağlı rəmzlər “istiləşsin”. Ona görə də Saxada yetişən ən gözəl çiçək sayılan sardan gülünün şərəfinə gün təsis etmişəm. Əgər sardan çiçəyi tək Rusiyada deyil, bütün dünyada Saxanın rəmzi kimi qəbul edilərsə, bu, çox yaxşı olar.