Məhəmməd Füzuli - Ənisül-qəlb (I hissə)

Mənim könlüm sədəfdir, sözlərimdir dürri-qəltani, 
Dənizdir elmim-allah feyzidir neysan barani. 
 
Təaləllah, nə incə incilərdir kim, bəzək vurmuş, 
Qulaqla boynuna onlarla dəhrin əhli-ürfani. 
 
Dilin guya bu dəryayə, bu dürcə bir yolu vardır 
Ki, hər saət səxavətlə bəzər dürr ilə dünyani. 
 
Əgər heyvan danışmazsa, ona insan deyən olmaz, 
Könül hali dil ilə eyləyir təşxis insani. 
 
Nədir illət ki, heç kəs öz dilinin qədrini bilməz, 
Təbiidir ki, ləlin qədrini bilməz onun kani. 
 
Sözün şəni o əndazə böyükdür ki, müəllimlər, 
Sözün məhsulu bilmişlər duani, vəhyi, Qurani. 
 
Sən ey söz dilbərinə ziynətü ziyvər verən insan, 
Libasi-mərifətdən qılma gəl məhrum o canani. 
 
Kifayətlənmə səslə, hərflə, mənada feyz axtar 
Ki, Davudi nübüvvətdir, əziz etmiş, nə əlhani. 
 
Rəva görmə canın çıxsın bədəndən kəsbi-ürfansız 
Ki, ürfan kəsbinə canın bədən olmuş dəbistani. 
 
Demə bir zərrə torpaqdır, bədən, diqqətlə seyr etsən, 
Görərsən eyləmiş yüz Xizri avarə, biyabani. 
 
Çalış ürfan qazan, ta əql olsun hökmünə tabe, 
Büsati bərhəm ustadın əlində olmaz imkani. 
 
Demə can boş qəfəsdir, bir düşün, əslini tədqiq et, 
Bəsirət əhlini gör kim, bu sirrin olmuş heyrani. 
 
Biliksiz olduğuna etiraf et, alim olsan da 
Ki nadandır demişlər görcəyin məğrur danani. 
 
Riyakarlıq gətirsə, zöhdi təqlid etmə, qıl nifrət, 
Təkəbbür artırarsa elm, yeydir məncə nisyani. 
 
Deyil allah üçün, zahid edirsə məscidi təmir, 
Təşəxxüs satmağa istər işə salsın o dükkani. 
 
Çevirsə barmağı təsbih, aldanma, riya bil sən, 
Sayır, görsün çatırmı almağa dünyani, imani. 
 
Əgər peymanəsi dolsa həmişə meylə bir rindin, 
O şeyxdən yaxşıdır ki, xaliq ilə süstdü peymani. 
 
Əgər bir kəs vurarsa elmdən dəm, bil ki, cahildir, 
O hardan anlayır hikmətdəki əsrari-pünhani? 
 
Elə gizlənməmişdir ki, həqiqət sirri gözlərdən 
Ki, açsın hikmət əhli əql üzündən bu müəmmani. 
 
Güman etmə ki, hikmətdən xəbərdar idi Əflatun, 
Həqiqət elmdən agah alim sanma Loğmani. 
 
Yaranmış səd ilə, ya nəhs ilə hər şəkl fitrətdə, 
Çətindir uğrasın təğyirə dövr etməklə dövrani. 
 
Cəhalətdir səbəb, rəmmal hər yerdə məkan salsa, 
Bütün işlərdə hakim zənn edər ənkisü ləhyani. 
 
Münəccim əqlinin naqisliyindən iddia eylər 
Ki, hər işdə müqəssir tutmalı Bürcisü Keyvani. 
 
Gözəl, ya çirkin olsun-hikmətin hər hökmü baqidir, 
Xələl yetməz ona, çərxin yerindən qopsa ərkani. 
 
Həris axmaqlığından zənn edər tənbəl həris olmuş, 
Və ya öz səyi sərvət sahibi etmiş çalışqani. 
 
Təbib nadanlığından iddia eylər ki, hər dərdə 
Səbəb pəhrizi pozmaqdır, bilər pəhrizi dərmani. 
 
Gözü doymaz hərisin dəhrdə, çünki həris insan 
Olarsa şahi-İran, tutmaq istər mülki-Turani. 
 
Tamahla odlanan bir qəlbin heç vaxt atəşi sönməz, 
Qızıldan ötrü şiddət kəsb edər hər ləhzə böhrani. 
 
Cahan asayişi təkmilinə bir kəsdə yox qüdrət, 
Odur sonsuz yola salmış tamah aləmdə insani. 
 
O kəs ki, arzular xəlqin malından hər saat, hər gün 
Bəzəkli süfrədə olsun kəbabi, həm də büryani. 
 
Onun qəlbi yanarmı zülmdən büryan olan qəlbə, 
O rəhm eylərmi, görsə xəlq udur qəmdən cigər qani. 
 
Olarsa şah zalim, xəlq xoş gün görməz aləmdə, 
Xilas olmaz bəladən bir qoyun, qurd olsa çobani. 
 
Sənin xeyrin üçün kəndli ağac əkmişdir, ey hakim. 
Kəsib təxt qurma ondan, eyləmə məyus dehqani. 
 
Ləbi qəlbindəki daği sağaldan bir güləndamın, 
Ləbini dişləmə, ey bimürüvvət, olma gəl cani. 
 
Nə lazımdır sənə bir təxt kim, qayıq kimi axsın 
O göz yaşı selində kim, tökər məzlum müjgani. 
 
Şərik tək pay alırsan kəndlinin daim qazancından, 
Sənin borcundur olmaq kəndli malının nigəhbani. 
 
Onun malı talandıqda cərimə çəkməli sənsən, 
Cərimə kim çəkər, indi ki, sən etdin bu talani? 
 
Kim istər şahlara olsun yaxın, mətləb gülü dərsin, 
Görər yolda tikan düzmüş çomaqdan şah dərbani. 
 
Xəzinə tapmaq ümmidilə bir insan rəvadırmı, 
Zəhərli əjdəhalar çənginə salsın şirin cani? 
 
Gədani gözləyərsə təhlükə şahlar hüzurunda, 
Gərək tövbə edib, nə şahi görsün o, nə dərbani. 
 
Gəda öpsün gərək haciblərin hər gün çomağından 
Ki, hifz etmiş bəladən, mən qılmış qürbi-sultani. 
 
Belə bir qayda var, insan qaçar divlər məkanından, 
Demək insan deyil onlar ki, məskən etdi divani. 
 
Deyilsən şahların halından agah, dərk qılmazsan 
Ki, şah xəlqi soyar, ancaq verər əyanə ehsani. 
 
Zərurət qarşısında verdiyi ehsan səxavətmi? 
Məgər şah xeyrinə xəlqi çalıb-çapmazmı əyani? 
 
Səxavət əhlidir ancaq o kəslər ki, riya bilməz, 
Görər bir gözlə ehsan süfrəsində dostla düşmani. 
 
Qızıldandır, gümüşdəndir, kərimin atdığı hər ox, 
Sağaldar yarəsini düşmənin, dəydikdə peykani. 
 
Fəqirin olsa idraki, bu sadə əmri dərk etsə 
Ki, ta sağdır, ona ruzi verər təyidi-sübhani. 
 
Nədən ötrü gərək fəğfur ilə xaqanə baş əysin? 
Nədən ötrü gərək tərif etsin Keylə Kəsrani? 
 
Xudadən qeyrinə könlün evində vermə yer, zinhar, 
Əmini-Kəbədən bütxanə gəl etmə o məvani. 
 
Varınsa əql, özün tək qafili mürşid qəbul etmə, 
Büt anlarmı gətirmişdir ona iman rəhbani? 
 
Sədaqətlə yapışma damənindən ol kəsin, ey dost 
Ki, qalmışdır təəllüq pəncəsində öz giribani. 
 
Çıxarsa qarşına hər şey onu iynə kimi deş, keç 
Ki, iynə saxlamış yoldan göyə qalxan Məsihani. 
 
Bir arif aləmə nifrət edərsə, var yeri, çünki 
Onun hümmət səməndinə gəlir dar dəhr meydani. 
 
Bu alçaq ruzigar bağlanarmı bir dilavər ki, 
Vurar doqquz fələk fövqündə idrak ilə cövlani. 
 
Əsasi qəflət olmuşdur həyatın, yoxsa kim istər 
Bina tiksin, fələk yıxsın, aparsın sellər eyvani? 
 
Tikər eyvanı Kəsra, qaldırar Keyvanə, bilməz ki, 
Onun hər kərpici təmsil edər bir başqa Kəsrani. 
 
Könül vermə cahanə, varlığı təşvişdi canə, 
Zəvali bağrı qan eylər, qılar məyus insani. 
 
Çəkil, üzlətdə yer tut, kimsəsiz qaldıqda bir insan, 
Mələklər qorxulu gündə olar ənsarü əvani. 
 
Fəna bir mülkdür, asudədir xəlqi hər afətdən, 
Xilas olmaq dilərsən fitnədən, gəl fani ol, fani. 
 
O kəslər ki, yeməz dünya qəmi, qorxmaz qiyamətdən, 
Siratin dərdini çəkməz, düşünməz vəzi-mizani. 
 
Malın varsa, onu sərf et, əgər sən kamil insansan, 
Çatarsan bil kəmalə, sərvətin tapdıqda nöqsani. 
 
Deyilsən kəm qəmərdən, keç özündən, vəsli-canandır 
Ki, ay incəlmək ilə tez tapar xurşidi-tabani. 
 
Fəqir olsan da şad ol, şam kimi gül, odda yansan da, 
Ki, odla canlanan şəmin alovdur abi-heyvani. 
 
Ölüm haqdırsa, öl üsrətdə, nemət dərdinə qalma, 
Ölüb üsrətdən azad olmağı nemət kimi tani. 
 
Olan bir dərdə adətkərdə dərman dərdinə qalmaz, 
Dəyişməz bir cəhənnəm maliki rizvanə niyrani. 
 
Behişti hər kəsin bir zövqdür, körpə uşaqlarçün 
Ana ağuşu cənnətdir, bal arxı - dayə püstani. 
 
Kəmali-eşqdən dəm vurmağa ol kimsə layiqdir 
Ki, cananın qəminə nəzr edib qurban edə cani. 
 
Deyil canana aşiq, mütləq öz caninə aşiqdir 
O aşiqlər ki, can dərdindən istər vəsli-canani. 
 
Ayırsın yaxşını pisdən bəni-adəm - deyə, xaliq 
Nəsihətnamə şəklində bizə göndərdi fürqani. 
 
Fəqət tutsun deyə üstün dəvadən xəlq hər dərdi, 
Ələm hərfilə hikmət katibi yazdı bu ünvani. 
 
Qəmi olmazsa, heç vəqt xaliqi yad eyləməz bir kəs, 
Kim allahi sevər, istər ki, qəmlə keçsin hər ani. 
 
Varın artanda kibr ilə fəqirə az şəmadət qıl, 
Onunla tez səni yeksan edər bu çərx dövrani. 
 
Gözündən yaş axıt kim, hər muradın cabəca olsun, 
Yağış feyzilə torpaq bəsləyər sünbüllə reyhani. 
 
Tədarük gör o dünyayə, bu dünyada ki, xoş keçməz 
Qışı ol kəslərin ki, yayda yad etməz zimistani. 
 
Zəmanə əhlinə bel bağlama hüsni-cəmalınla 
Ki, Yusif hüsnünə qıldı həsəd namərd ixvani. 
 
Güvənmə qüvvənə, laqeyd baxma məkri-dünyayə 
Ki, salmışdır tora yüz Rüstəmi bir zal dastani. 
 
Əgər aqilsən olma hiyləsindən düşmənin qafil, 
Unutma Adəmi yoldan çıxardan məkri-şeytani. 
 
Düşün, hər danəsi bir zərrə əlvan torpaq olmuşdur, 
Bu şahlar tacinə ziynət verən ləli-Bədəxşani. 
 
Zəmanə şahların başına tədriclə səpər torpaq, 
Uşaq tək aldanar onlar görüncə şəkli-əlvani. 
 
Fələk tərsinə dövr etsə, sən olma əmrinə mayil, 
Qonaqçın olsa qatil, qaç evindən, olma mehmani. 
 
Başında şur vardırsa, onu hər zövqlə pozma, 
Ucuz bir qiymətə vermə əlindən gənci-sultani. 
 
Ürəkdə vermə yer dərdinə hər bir lalərüxsarın, 
Saqın, hər zülfü ənbər dilbərin olma pərişani. 
 
Şoranlıq torpağa səpmə səfa toxmu, olar zaye, 
Samanda ətr axtarma, gülə oxşatma yovşani. 
 
Sənin tək çoxları dəm vurdular eşqü məhəbbətdən, 
Dəyişcək surət, oldu eşqinin cümlə peşimani. 
 
Şirin hər vəslin ardınca acı bir ayrılıq vardır, 
O vəsli istəməz bir kəs düşünsə dərdi-hicrani. 
 
Fəqih allaha doğru axtarır yol masəvəllahdan, 
Əcəb naqisdir onlar ki, bilər mürşüd o nadani. 
 
Tapar həqq axtaranlar həqqi Fironun cəlalından, 
Bu işdə möcüzə vadar edər Firon Musani. 
 
Əgər bir kəs xudanın varlığına istəyir isbat, 
Bütün varlıqdır allah varlığının əsl bürhani. 
 
Rəhimdən başlamış əqlə dolunca hər bir insanın 
Yetər ruzisi həqdən, lazım olmaz səyi tavani. 

(II hissə)