Məhəmməd Füzuli - Söhbətül Əsmar (I hissə)

Qəvvasi-bəvahiri-rivayət,
Səyyahi-bəvadiyi-hekayət
Dəryayi-rivayəti üzəndə,
Səhrayi-hekayəti gəzəndə.
Düzmüş bu nizam ilən göhərlər,
Vermiş bu əda ilən xəbərlər.
Kim var idi bir xücəstə sima,
İdrakı təmam, təbi ğərra.
Əşya təkəllümündən arif.
Hər əlsinədən olurdu vaqif.
Bir gün ki, şəhi-sipehri-rabe
Tiğini həməldə qıldı lame,
Təsxiri-həməl qılan zamanda,
Xuni-həməl axıdan zamanda,
Cari olub hər tərəf gəzəndə,
Hər səbzəgəhə güzər edəndə,
Bir tövr ilə dövr edib zəmanə,
Bir özgə fəza yetib cahanə,
Əbvabi-xəyal olundu məftuh,
Əmvati-nəbatə yetdi çün ruh.
Çün nəşvü nəma bulub çəmənlər,
Çak etdi nəbat pirəhənlər,
Mey nəşə ilə əyağ çəkdi,
Lalə cigərinə dağ çəkdi.
Nərgis ki, göz açdı bağə girdi,
Bir baxmağilən özün itirdi.
Kəcgərdən olub bənəfşeyi-zar,
Bir nəşeyi-meylə oldu xummar.
Qönçə yaxasını eylədi çak,
Bülbül baxuban olub fərəhnak;
Bağ içrə açıldı qırmızı gül,
Başladı əninü nalə bülbül.
Əlqissə, fəzalənib çəmənlər,
Xoş, tazə geyindi yasəmənlər.
Seyr etmək üçün o pakdamən,
Tutdu rəhi-bağü tərfi-gülşən.
Bir bağə güzər edən zamanda,
Hər meyvəyə bir nəzər qılanda,
Gördü ki, fəvakehü səmərlər
Öz-özünə iftixar edərlər.
Aluçə edərdi şükri-səttar
Kim:
- Mən kimi xoş cahanda kim var?
Təblərzəyə mən şəfa verirəm,
Təlxiyyi-fəmə səfa verirəm.
Əklimdən olub baş ağrısı dur,
Demiş hükəma bu sözü cümhur.
Ol sözünü axirə yetirdi,
Xişmindən Alu özün itirdi.
Aluçəyə söylədi ki:
- Ey zar!
Fəxr eyləmə, eyləməzmisən ar?
Kim turş, dəxi zəlilsən sən,
Əsmar ara əlilsən sən.
Əklində sənin qamaşı dişlər,
Xoş təblərə rütubət işlər.

İflicə vü küft cümlə azar,

Səni yeyənə olur səzavar.

Ol qadiri-bimisalü həmta,
Aluyə məni qılıb müsəmma,
Çün dürri-qələndəri bəguşəm,
Yüz min tərəfə saçıldı xuşəm.
Gəh səbzəvü, gəh ərğüvani,
Gəh sürxü səfid, zəfərani.

Onun səsini Gilas eşitdi,

Bu zərb ilə ona tənə etdi:

- Key nakəsi dun, utanmadınmı?

Azərm oduna yanmadınmı?

Kənduzini bunca vəsf etdin,

Qurtar sözünü ki, həddən ötdün.

Hər kim səni yesə etməz əhlal,

Gündə gərək ona üç kərə bal.

Ol dəm ki, məni həqq etdi zahir,

Verdi tənimə libasi-faxir,

Rəxtim kimi yoxdu hiç cövhər,
Cismim kimi yoxdu hiç gövhər

Gəh Zöhrəvü gah Müştəriyəm.
Gahi mələkü gəhi pəriyəm.

Sərv ağacı təkdir hər butağım,

Xublar çəkəllər iştiyaqım.

Zərdalu eşitdi, nərə urdu

Kim:
- Gilası görgilən, qudurdu!
Dedi ki:
- Ey əhqəri-zamanə!

Vey zağü kəlağə abu danə!

Nə fəxr ilə özünü ögərsən,

Bu eyb ilə sən nə fəxr edərsən?

Bir qətrə su, bir də üstüxansan,

Hər kim ki, yesə ona ziyansan.

Gər səni qurutsa bağibanlar.

Axir günü çox çəkər ziyanlar.

Ol əsli-binayi-cümlə bünyad,

Zərdalu mənə qoyubdu həm ad.

Gəh səbz oluram zümürrüdasa,

Gahi bədənim olur mütəlla.

Gər məni qurutsa bağibanlar,

İstər məni cümlə karivanlar.

Hər qanda aparsalar əzizəm,
Hər təbxə buraxsalar təmizəm.
Ərik sözün Alma guş qıldı,

Acıqlanıban xüruş qıldı:

- Key qarnı vərəmli, sinəsi çak,

Vey caməsi tozlu, ləzzəti xak!

Xasiyyətini ki, sən bilirsən,

Kənduzinə rişxənd edirsən.

Hər kim səni yedi qarnı şişdi,

Dəryayi-bəla içinə düşdü.

Ənvai-bəlavü dərdü sövda.
Səni yeyənə olur mühəyya,
Ol qadirü həyyü fərdü fəttah,

Adımı mənim qoyubdu Tüffah.

Həm çöhrəmə verdi sürx rəngi,

Həm əynimə ətlasi-firəngi.

İki yarın arasında məhrəm

Yox mən kimi dəhrdə müqəddəm.

Həm peyki-nigari-nazəninəm,

Həm qasidi-yari-məhcəbinəm.

Təbliği-risalətimdə söz yox,

Təfhimi-bəlağətimdə söz çox.

Xəlvətgəhi-yarə əhli-sirrəm,

Məşuqinə aşiqi yetirrəm.

Bir bəzmdə gər ola müyəssər,
Təcmii-fəvagehü səmərlər,
Mən həm gər o bəzmdə bulunsam,

Əsmar içində hazır olsam,

Cümlə məni intixab edəllər,

Həm qeyrdən ictinab edəllər.

Alma edər idi yüz təfaxür,

Əmrud özüni qıldı zahir.

Səsləndi ki:

- Ey fəsadi-dövran!

Vey müfsideyi-misali-şeytan!

Gər qabili-iftixar olubsan?

Alma adını neçün qoyubsan?

Gər yaxşı olardın al deyərdin,

Alma neçün adını qoyardın?

Ol həzrəti-layəzali-məbud,

Ad qoydu mənə lətifə Əmrud.

Verdi mənə yaxşı xasiyyətlər,
Həm əklimə çox-çox afiyətlər.

Hər xəstəyə mən şəfa verirəm,

Hər cərgəyə mən səfa verirəm.

Əmrud edərdi vəsf halın,

Bilməzdi öz işinin məalın,

Nagah səsini eşitdi Əngur,

Qeyzə gəlib oldu məstü məsrur:

- Key rəngi saralmış illətindən!

Başı yekə zəfi-qüvvətindən.

Öz başına sən təbib oldun,

Bimarlara nəsib oldun,

Kənduzinə vardır ehtiyacın,

Eylərmisən özgələr ilacın?

Dəxi kəl əgər təbib olurdı,

Əvvəl başına dəva qılırdı,

Əvvəl varıb özünə dəva ver,

Ondan sonra xəstəyə şəfa ver.

Ol caili-zülmətin ilən nur,

Ad qoydu məni-hərifə Əngur.

Verdi mənə dürlü xasiyyətlər,

Lütf etdi mənə çox afiyətlər.

Mən səbzəvü kişmişü məvizəm.

Əsmar içində çox ləzizəm.

Məndəndi şərabi-ərğüvani,

Məndəndi sürurü şadimani.

Mən saqiyi-məclisi-vəfayəm,

Ziynətdehi-məhfili-səfayəm.
Turşu ilə həmnişin mənəm, mən!
Həlva ilə həmqərin mənəm, mən!
Heyva eşidib bu gövtüguyi,
Qeyzə gəlibən saraldı ruyi,
Əngurə dedi ki:

- Yum dəhanın!

Danışma ki, lal ola zəbanın!

Şüğlün qəmü möhnətü ələmdir,

Mədhin özünə tamam zəmdir.

Bir kəslə ki, ittihad qılsan,

Bir cam mey ilə şad qılsan,

Ol şadlığı tamam olur qəm,

Qəm üstünə qəm gəlir dəmadəm,

Əvvəl ki; edər xilafi-əhkam,

Dəxi həm olur cahanda bədnam,

Həm əqli-mürəccəhi olur fəsl,

Həm cəhli-mürəkkəbi olur vəsl.

Gər münim ola gedər tilası,

Vər müflis ola gedər həyası.

Ol cümleyi-müşkili edən həll,

Adımı mənim qoyub Səfərcəl.

Var ləzzətü rəngü dad məndə,

Həm namü ləqəb, xoş ad məndə.

Ətrimlə dolubdu bağü bağça,

Həm mənzilim oldu tağü tağça.

Məni aparırlar hər diyarə,

Həm töhfə verirlər hər diyarə,

Kənduzini vəsf edərdi heyva,

Narinc eşidibən oldu peyda.

Heyvayə xitab qıldı:

(II hissə)