Məxdumqulu Fəraqi

Məhdumqulu (ing. Magtymguly; azərb. Məxdumqulu Fəraqi‎; d. 1733 – ö. 1813) — türkmən şairi, Dövlətməhəmməd Azadinin oğlu.

Şair Dövlət-Məmmədin oğlu, türkmən ədəbiyatının görkəmli nümayəndəsi Məhtumkulu 1733-cü ildə, müxtəlif türkmən tayfalarının yaşadığı Kopetdağın ətəyində, Ətrak çayının hövzəsində yerləşən Hacı Qovuşan kəndində anadan olmuşdur. Məhtumkulunun ailəsi oturaq Göklən tayfasının, Gerkez qəbiləsinin, Qışıq qoluna aiddir.Yetkin çağlarında Məhtumkulu özünə Fərağı ləğəbini götürüb. Erkən yaşlarından ərəb və fars dilində kitab oxumasını, atasının zəngin kitabxanasına borcludur. Bundan başqa Məhtumkulu uşaqlıqdan zərgərlik və dəmirçiliklədə məşğul olub. 1753-cü ili Buxara xanlığında Qızıl-Ayağdaki İdris-Baba mədrəsəsində oxuduqdan sonra, 1754-cü ildə Buxaranın məşhur Kəkildaş mədrəsəsindədə bir il oxuyur. Burada o öz dövrünün savadlı adamlarından sayılan mövlana Nuri-Kazım ibn Baharla tanış olur və onunla birlikdə səyahətə çıxaraq Özbəkistan, Tacikistan, Əfqanıstanı keçərək gəlir Hindistanın şimalına. 1757-ci ildə hər ikisi o dövrün elm mərkəzlərindən biri və çoxlu mədrəsəsi olan Xivə şəhərinə gəlirlər. Burada Məhtumkulu Şirqazi xanın 1713-cü ildə tikdirdiyi mədrəsəyə daxil olur. 1760-ci ildə atasının ölümü ilə əlaqədar o vətəninə qayıdır. Sevdiyi qızın başqasına ərə verilməsi və iki böyük qardaşının ölümü ona böyük zərbə olur. Qardaşlarına olan niskil onun şeirlərində iz buraxmışdır. Lakin bununla onun məhrumiyətləri bitmir. O evlənir, lakin onun iki oğlu gənc yaşlarında vəfat edirlər. 1760-cı ildə sonra ölümünə kimi o Manqışlaqa,Həştərxana, Azərbaycana oradanda Yaxın və Orta Şərq ölkələrinə səyahət edir. Məhtumkulunun əsas nailiyəti, klassik ədəbiyyatı folklor ilə yaxınlaşdırmasıdır. O həmçin türkmən ədəbiyatını ərəb və fars təsirlərindən xeyli azad edib.Şair 1783-cü ildə vəfat edib. Məhtumkulu türkmənlərin birləşməsini istəyirdi. Bu onun yaradıcılığında yer almışdır. Türkmənlərin özlərini ayrı-ayrı tayfalara aid edən bir millət hesab edirdi. Məhtumkulunun yaradıcılığı Azərbaycanın görkəmli yazıçıları Molla Pənah Vaqifə və Molla Vəli Vidadiyə çox təsir etmişdir. Həmçin Məhtumkulu özüdə heç şübhəsiz Azərbaycan ədəbiyyatından təsirlənmişdir.

1760-cı ildə atası rəhmətə getdi və Məhdumqulu doğma Türkmənistana qayıtmağa məcbur oldu. Amma vətənə qayıtması ona yeni bir dərd də gətirdi. Atasının ölümü ilə bağlı qüssə və kədər içində olan Məxdumquluya bir mənəvi zərbə də illərlə sevgisini ürəyində gəzdirdiyi Mənli adlı qızın başqa birisinə ərə verilməsi ilə dəydi. Mənlinin valideynləri qızları üçün böyük miqdarda başlıq tələb edirdilər. Bu başlığı vermək üçünsə Məhdumqulunun maddi imkanı yox idi. Ona görə də Mənlini başqa birisinə zorla ərə verdilər. Sevgilisini ömrünün sonuna kimi unuda bilməyən Məxdumqulu onun eşqinə şeirlər yazmağa başladı. Bu şeirlərində isə o Fəraqi (sevgilisindən ayrılan) imzası ilə çıxış edirdi.

Şeirləri:

Qardaş Abdulla

Türkmənin

Neyləyim 

Atamın

Armanım qaldı

Nələr görünür

Ər yanında bəllidir

Sel qalmaz

Ağlaram 

Ar ilə

Çaldı getdi

Can içində

Yaylaqları var

Bilmədim 

Dağlar, hey

Dünya, hey

Gedici olma

Xəbər ver — Boylədir