Mirzə Ələkbər Sabir - Müxtəlif parçalar

Tutdum orucu irəmazanda,
Qaldı iki gözlərim qazanda,
Mollam da döyür yazı yazanda..;
Babam sünni, nənəm şiə, dürək mən,
Nə farsam mən, nə hindəm mən, türək-mən! 
Muğanda-müğbeçə, məsciddə-əkbər,
Təfavüt yox... Həqiqətdə zirək mən!..

Fələ, özünü sən də bir insanmı sanırsan?
Pulsuz kişi, insanlığı asanmı samrsan?
İnsan olanın cahü cəlalı gərək olsun,
İnsan olanm dövləti, mali gərək olsun,
Hümmət demirəm, evleri ali gərək olsım,
Alçaq, ufacıq daxmanı samanmı sanırsan?
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?...
Dövlətliyik, əlbəttə, şərafət də bizimdir,
Əmlak bizimdirsə, əyalət də bizimdir,
Divan bizim, ərbabi-hökumət də bizimdir,
Ölkə dərəbəylik deyə xan - xanmı sanırsan?
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?...

Pah atonnan, nə ağır yatdı bu oğlan, ölübə!
Nə də tərpənməyir üstündəki yorğan, ölübə!
Bu qədər qışqınğa durdu qonum-qonşu tamam, 
Dəbərişməz də veribdir, deyəsən, can, ölübə!
Demək olmaz dirilər tək yatıb, əlbət, duracaq,
Ölülər yatmağıdır, yox buna payan, ölübə!
Cumuxub canım bitlər, birələr, hiss eləmir,
Çalsa əqrəb də hənuz eyləməz əmman, ölübə!
Hansı bu doxtura ərz etdim onun illətini,
Dedi: çək bundan əlin, boşla, çoxdan ölübə!
Bunu hətta düşünüb cümlə müsəlman uşağı 
Her vilayətdə deyirlər: pay atonnan, ölübə!
Məzəli lap bu kim, bir parə urus “dama”lan 
Qoşulub bunlara derlər ki, müsəlman ölübə!
Aman, ay Molla dayı, bir kitab açdır, fala bax,
Tapmasan çarəsini, sən də de ordan: ölübə!

Altmış illik ömrüm oldu səndə bərbad, Ərdəbil!
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbil!
Beş deyil! on beş deyil, her yan baxırsan, — var madam: 
Ev madam, mənzil madam, balqon madam, talvar madam, 
Sirk madam, qəstin madam, passaj madam, bulvar madam.
Müxtəsər, eqlim çaşıb, ey dad-bidad, Ərdəbil! 
Bir də namərdəm əgər etsəm səni yad, Ərdəbıl!
Ey vay ki, heysiyyəti-millət götürüldü!
Millətdə olan büsbütün adət götürüldü!
Yetməzdi bu kim, millətin əhran ayıldı,
Arif denilən bəz füsunkan ayıldı,
Məcmuə yazan bir para bian ayıldı,
Şair ləqəbində neçə idban ayıldı,
Yeni ki, bu əsrin bütün əşran ayıldı,
Derdim, bəcəhənnəm, elin əflcan ayıldı,
Torpaq başına, indi də tüccan ayıldı!
Hər bir işə əl qatdı, mürüwət götürüldü!
Millətdə olan büsbütün adət götürüldü!
Oğul mənimdir əgər, oxutmuram, əl çəkin! 
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin! 
Gərçi bu bədbəxt özü elmə həvəskardır,
Kəsbi-kəmal etməyə səyi dəxi vardır,
Məncə bu işlər bütün şiveyi-küffandır,
Dinə zərərdir, zərər, oxutmuram, əl çəkin! 
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çekin! 
Eyləmərəm rəhm onun gözdən axan yaşma,
Baxsm özündən böyük öz qoçu qardaşına,
Ölsə də verməm riza şapqa qoya başına,
Kafır ola bir nəfər? Oxutmuram, əl çekin! 
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin! 
Bəs ki, uşaqdır hələ, yaxşı-yaman sanmayır,
Elmin əbəs olduğun anlamayır, qanmayır,
Sair uşaqlar kimi hər sözə aldanmayır,
Eyləyir ömrün hədər, oxutmuram, el çəkin! 
Eyləməyin dengesər, oxutmuram, əl çəkin! 
Dinə zərərdir, zərər, oxutmuram, əl çəkin!

Nə dərs olaydı, nə məktəb, nə elmü sənət olaydı! 
Nə dərsə, məktəbə, elmə filanə hacət olaydı!
Nə hiss olaydı cəvanlarda emri-millətə qarşı.
Nə bu cəvanlar olaydı və nə bu millət olaydı! 
Düşəydi daş o güne kim, qəzet-məzet sözü çıxdı, 
Qəzet işin törədən nabəkarə lənət olaydı!
Nə Türkiyədə bu qanun-əsas nəşr olunaydı,
Nə biədəb yeni türklərdə bunca cüret olaydı!
Nə xortlayaydı bu şəkil ilə “Mola Nəsrəddin” ey kaş. 
Nə kalba Səbzalılardı bu xovfu vəhşət olaydı!
O köhnələrin əcəb kim, utanmayıb da deyirlər:
Gərək bu əsrə görə boylə, boylə alət olaydı,
Bu bişüurlann əqlinə, kəmalına bax bir!
Qadam kəmalınıza! Ban sizdə qeyrət olaydı!..
Cəmaət:
Zilli-Sultan bura say döydürüb aldıqlanm!
Söyüb aldıqlannı, söydürüb aldıqlannı!
Zilli-Sultan:
Tövbə, əttövbə, xəta rahinə getdiklərimə!
Bilib etdiklərimə, bilməyib etdiklərimə!
Cəmaət:
Sən ki, Avropada idin, niyə yorta-yügürə 
Cumdun İranə, bu viranədə düşdün də girə?
Saldın axır öz əlinlə özünü ağzıbirə,
Vec bitirməz sənə, dönmə dəxi daşə, dəmirə,
Boş danışma, bura say qapdınb aldıqlanm!
Çapıb aldıqlanm, çapdınb aldıqlannı!
Zilli-Sultan:
Tövbə, əttövbə, xəta rahinə getdiklərimə!
Bilib etdiklərimə, bilməyib etdiklərimə!...
Lovğalaşıb a görməmiş, çox da belə fınldama!
Tərbiyəsiz uşaq kimi boş-boşuna hırıldama!
Baş-qulağın düzəlməyib, çox da basıb guruldama!
Dinmə, danışma, yat balam, sən deyən olmayıb hələ!
Qətl elədiz Ətabəki, mən ki, bu əmri danmıram!
Var yenə min Ətabəkiz, yoxsa əməlli qanmıram?
Köhnə qapı bu tezliyə tazələşə, inanmıram!
Dinmə, danışma, yat balam, sən deyən olmayıb hələ!
Söylə mənə, vəzarəti-milliyəniz düzəldimi?
Ya uzun əl, uzun papaq qısalaşıb gödəldimi?
Ölkənizə şəməndəfer yol tapa bildi, gəldimi?
Dinmə, danışma, yat balam, sən deyən olmayıb hələ!
Arxa su dolmayıb hələ!
Köbnə idaıəniz durur,
Rəngi də solmayıb hələ!..
Ax! necə kef çəkməli əyyäm idi,
Onda ki, övladı-vətən xam idi!
Öz bəqi-müşıuini bilməzdi el, 
Çöhıeyi-hüıriyyetə gühnəzdi el,
Gözlerini bir kəıə silmezdi el,
Qəzteyə, jumalə əyilməzdi el,
Daim eşitdikləri övham idi,
Ax! necə kef çekməli əyyam idi.
İndi adaçılar deyəsən cindilər,
Cin nedi, şeytan kimi bidindiler,
Lap bizi ovsarladılar, mindilər,
Ay keçən əyyam, olasan indilər!
Ondaki, övladı-vətən xam idi,
Ax! nece kef çəkməli eyyam idi!

Kim nə deyer bizdə olan qeyrətə?
Qeyratimiz bəllidir hər millətə!
Biz qoca qafqazlı igid ərlərik,
Cümlə hünərməndlərik,nərlərik,
İş göracƏk yerdə söz əzbərlərik,
Aşiqik ancaq quru, boş söhbətə,
Kim ne deyər bizdə olan qeyratə?
Çırmanınq keçməye çay gəlməmiş, 
Başlayınq qızmağa yay gəlməmiş,
Söz verərik indi — bir ay gəlməmiş, 
Asta qaçıb dürtülerik xəlvəte,
Kim nə deyer bizdə olan qeyrəte?...

Vez etdiyin inandı, sən amma inanmadın! 
Y a liləcəb, məgər yonılub bir usanmadın? 
Rüşvət həramdır-dedin, aldın, utanmadın, 
Vez etdiyin inandı, sen amrna inanmadın!.

Ağladıqca kişi qeyratsiz olur,
Necə ki, ağladı İran oldu...

“Osmanhcadan tərcümə türkə”—bunu bilməm, 
Gerçək yazıyor gəncəli, yainki hənəkdir? 
Mümkün iki dil bir-birinə tərcümə , amma 
“Osmanlıcadan tərcümə türkə” nə deməkdir?!