Nəriman Nərimanov - Bahadır və Sona/Birinci məclis

Vaqe olur Mәngilisdә Yusifin evindә. Sәhnәnin bir tәrәfindә yaxşı bәzәnmiş zal, iki qapılı, qapının biri bağçaya açılır. Pillәkәn bağçaya tәrәf, bağçada stol vә stullar.
 
ӘVVӘLİNCİ GӘLİŞ
 
Zalda Maşo vә Sona.
 
M a ş o. Bir az tez ol, indi gәlәrlәr, saat 12-dir.
S o n a (güzgü qabağında başını düzәldir). Bu saat, anacığım! Bu saat!
M a ş o. Bu qulluqçuya deyәrsәn xörәyi dә tez hazır etsin.
S o n a. Yaxşı, anacığım, yaxşı! (Bu vaxt zәng vurulur.) Gәldilәr!
M a ş o. Gәldilәr! (Maşo vә Sona tez yan otaqdan çıxırlar.)
 
 
İKİNCİ GӘLİŞ
 
Yusif vә Bahadır.
 
Y u s i f. Buyurunuz, әylәşiniz! Siz bizim evә xoş gәlibsiniz!
B a h a d ı r. Tәşәkkür edirәm!
Y u s i f. Tәәccüb deyilmi? Sizinlә görüşmәmişdәn bir neçә gün müqәddәm mağazaya qeyri studentlәr dә mal almağa gәlirdilәr. Nә üçün sizә etdiyim tәklifi onlara etmәdim, bilmirәm. Sizi görәndә isә deyәsәn biri dedi sizdәn soruşum.
B a h a d ı r. Bәli, çox tәәçcüblüdür! Mәn dә tamam bir hәftәdir mahud almaq istәyirdim, fәqәt bu gün-sabaha qoyurdum. Nә üçün mәn dünәn mahud almağa getdim, bilmirәm.
 
 
ÜÇÜNCÜ GӘLİŞ
 
Sona, Bahadır, Maşo, Yusif.
 
Y u s i f (ayağa durub Maşonun qabağına gedir). Bu mәnim yoldaşım. (Sonaya tәrәf.) Bu da mәnim qızım. (Bahadırı göstәrib.) Bu da haman studentdir ki, dünәn sizә nәql etdim. Yәni Sonanın müәllimi.
B a h a d ı r (durub hamısına әl verir). Artıq dәrәcәdә şadlıqla bu vәzifәni qәbul edirәm. (Sonaya diqqәtlә baxıb kәnara.) Әcәba! Bu, meşәdә gördüyüm qız deyilmi?
M a ş o. Tәşәkkür edirik.
S o n a. Tәşәkkür edirәm. (Diqqәtlә Bahadıra baxıb.) Әcәba! Bu, meşәdә gördüyüm student deyilmi?
Y u s i f. İndi siz söhbәtә mәşğul olun. Mәn bu saat gәlirәm.
 
(Bağçaya gedib stol hazır etdirir vә Daniel stolu hazırlayır.)
 
M a ş o. Hәqiqәt, sizinlә dost olmağımıza nәhayәtdә şadıq!
S o n a. Bәli, anamın sözlәrinә mәn dә şәrikәm!
B a h a d ı r. Doğrusu, bu saatı ömrümdә gözәl saatlardan biri hesab edirәm.
M a ş o (gülә-gülә). Mәngilis xoşunuza gәlirmi?
B a h a d ı r. Bәli, gözәldir. Şam ağacından meşә daha gözәl görsәnir.
Y u si f. Buyurun, bağçaya gedәk. (Hamı durur, pillkәnlә bağçaya enir. Stol başında Yusif, bir başında Maşo, bir tәrәfdә Bahadır, onunla üzbәüz Sona.) Naharımızı burada edәk. Bilirsiniz, yaylağın bir yaxşılığı da budur ki, şәhәrdәki kimi dürlü-dürlü qanunları gözlәmirsәn. Mәsәlәn, burada bir kölgәlikdә oturub xörәk yemәk olar.... (Bahadıra.) Hәrgah istidirsә, tucurkanızı çıxarın.
B a h a d ı r. Xeyr, xeyr!
Y u s i f. Buyurunuz, yemәklә mәşğul olunuz. (Hamı yeyir.)
B a h a d ı r. Bağışlayınız, Sona xanım, sizdәn bir şey soruşum?
S on a (gülümsünüb). Buyurunuz!
B a h a d ı r. Nә üçün siz farsca oxumaq fikrinә düşübsünüz?
Y u s i f (gülümsünüb). Qızım! Olarmı bu suala mәn cavab verәm?
S o n a (gülümsünüb). Bilirәm nә deyәcәksәn, de.
Y u s i f (yeyә-yeyә). Doğrusu, hәr adamın bir naxoşluğu olar. Biri görürsünüz papiros çәkir, biri içki sevir.
S o n a. Atacığım! Bunlara insan adәt edir, nәinki sevir.
Y u s i f . Yaxşı, qızım, mәn sәhv etdim, adәt edir. Mәsәlәn, biri tansı sevir, o birisi musiqini. (Sonaya.) Belәmi, qızım?
S o n a (gülümsünüb). Bu yarar, mәtlәbi belә başlasan, axırda düz gәlәr.
Y u s i f (Bahadıra göz vurur). Yaxşı, qızım! Sәn deyәn olsun. Biri musiqi sevir, biri tans, Sona da, mәsәlәn, dil bilmәk sevir, yәni dillәrә aşiqdir. (Sonaya.) İndi yaxşı dedimmi, qızım?
H a m ı (gülürlәr). Ah! Ah!
M a ş o. Hәqiqәt, Sonanın uşaqlıqdan dillәrә mәhәbbәti var. Tiflisdә, bizim qonşuluqda müsәlman çox olurdu. Yeddi yaşında türk dilini tәmiz bilirdi. Bir çәtin söz eşidәndә bir neçә dәfә onu tәkrar edәrdi ki, o sözü unutmasın. İndi dә yadımdan çıxmaz, bir gün unutmasın deyә sәhәrdәn-axşamadәk deyirdi: "Tap tapmaca, gül yapmaca, mәmәli xatın, dişlәri yox".
H a m ı (gülürlәr). Ah! Ah!
B a h a d ı r (Sonaya). Xanım әfәndi! Bu tapmacanı unutmuyubsuz ki?
S o n a (gülümsünüb). Xeyr! Bundan savayı çox tapmacalar bilirdim. Çoxunu, әlbәttә unutmuşam; fәqәt bunu çox sevdiyimdәn unutmamışam. Hәqiqәt, çox gözәl şeydir: tap tapmaca, gül yapmaca, mәmәli xatın, dişlәri yox!
H a m ı (gülürlәr). Ah! Ah!
Y u s i f (Bahadıra). Bundan çox şeylәr eşidәcәksiniz. Türkcә yaxşı şerlәr bilir.... O necәdir, qızım? (Sonaya tәrәf.) Yarәb....
S o n a, (gülümsünüb).
"Yarәb, hәmişә lütfünü et rәhnüma mәnә.
Göstәrmә ol tәriqi ki, getmәz sәnә, mәnә".
B a h a d ı r. Yaşayınız, afәrin, xanım әfәndi! Nә tәmiz, nә gözәl lәhcә ilә bu şeri buyurdunuz....
Y u s i f. Afәrin, qızım!
S o n a (baş әyir). Tәşәkkür edirәm. Bu mәnim sevgili duamdır. Tәklikdә qәm mәnә üz verәrsә bunu oxuyuram. Ürәyim sakit olur. Bilirsinizmi, mәn ixlasla inananlardanam. Әvvәl sәbәbә belә şerlәri sevirәm, hәr dildә olmuş olsa da.
B a h a d ı r. Necә inananlardansınız? Düşünmürәm xanım әfәndi?
S o n a. Mәncә, inam mәsәlәsindә adamlar beş qism olur.
Y u s i f. Siz söhbәt edin. (Çıxır.)
M a ş o. Mәn dә bu saat gәlirәm. (Çıxır.)
S o n a. Bәli, mәncә, inam mәsәlәsindә insanlar beş qism olur.
B a h a d ı r. Buyurun.
S o n a. Bir qism avam kor-korana, hәr nә deyәrsәn, inanar, yәni qulluq etdiyi mәbudu öz әqli ilә tanımayıb qeyrilәrin sözlәrilә tanıyır. Bu qism adamları haraya aparsanız gedәrlәr, nәyә müqәddәs deyәrsәn inanarlar, heç bir şeyә gәrәk olmayan şeylәrә sәcdә edәrlәr, quru daşları öpәr ki, --bununla belә uşaq kimi ürәklәri saf, dәyanәtli, nәhayәt dәrәcәdә sadiq vә mehriban olub, dürüst olanı tanımaz. Yәni, onun varlığını bütün vücudla hiss etmәz.
 
İkinci qism adamlar öz әmәllәrindә bir şeyә inanmayıb, fәqәt әvvәlinci qism adamlara hәmişә yol göstәrәn olarlar. Ürәklәri saf avamlara hәmişә deyәrlәr: inan, özlәri inanmazlar, filan şeyә sәcdә et, özlәri etmәzlәr. Zahirdә hәr bir әmәli yerinә yetirәrlәr, fәqәt batindә nәinki bәrәksinә hәrәkәt edәrlәr, hәtta biçarә avamlara gülәrlәr.... Bu qism adamlar hәmişә allahdan, onun ehkamından dәm vurarlar, fәqәt özlәri öz dediklәrinә inanmazlar.... Çünki hәqiqi mәhәbbәti-rәbbaini bunlarda olmaz vә ola da bilmәz. Çünki hәqiqi mәhәbbәt hәr bir şeydәn tәmiz, müqәddәs bir hissdir. Bunlar isә hәmin mәhәbbәti hәr saatda, hәr dәqiqәdә bazarda alma satan kimi satarlar, çünki bunu özlәrinә sәnәt ediblәr. Miz qayıran usta mizә gündә bir rәng verib satan kimi, bu qism adamlar allahın ehkamını da dürlü-dürlü mәna verib, avama satarlar. Allahın varlığını bunlardan soranda yüz min dәlillәr ilә tәsdiq edirlәr. Fәqәt gizlindә vicdanlarını daima satarlar....
 
Üçüncü qism adamlar avara bir qismdir. Bunlar nә avamdırlar, nә dә alim. Bunlar bünövrәsiz yalançı pәhlәvanlara bәnzәrlәr. Onun-bunun ağzından yarımçıq mәlumatları alıb, öyrәnib, din mәsәlәsinә hәmişә girişәrlәr. Özlәrini ariflәr cәrgәsindә tutub zahirdә bir şeyә inanmazlar, batindә isә hәr bir müşkül işlәrindә tez allahı kömәyә çağırarlar. Fәqәt allah nә olduğunu da düşünmәzlәr. Dördüncü qism: müәyyәn bir әqidә sahiblәridirlәr. Bunlar tam ömürlәrini elm yolunda sәrf edib, elmdәn başqa bir şeyә pәnah aparmazlar vә inanmazlar.... Qeyrilәri ancaq dәhşәtli bir vaqiәdә allahı kömәyә çağırırlarsa, bunlar belә bir halәtdә dә elmdәn başqa heç kimә sәcdә etmәzlәr. O ki, qaldı beşinci qism (gülümsünüb), bu qism adamlar mәnim kimi olar. (Başını aşağı salıb.) Bu qism adamlar bir allahdan başqa heç bir şeyә inanmazlar. Fәqәt allaha olan mәhәbbәt qorxu sәbәbinә olmayıb, yәni demәk istәyirәm hәm dәhşәtli bir vaqiәdә vә hәm dә böyük bir sәadәtdә bulunduğum halda mәn allahımı unutmuram, onu var qüvvәtimlә sevirәm, onu hәr zamanda, hәr mәkanda görürәm, hiss edirәm, düşünürәm. Gecә ulduzlu, gündüz tәmiz, buludsuz göyә baxıram da allahımı düşünürәm. Bu gözәl gülün әtri, nazik zәrif yarpaqları, o bülbülün nәğmәsi, bu qırmızı gözәl almalar, almalarda olan toxumlar, toxumlardan әmәlә gәlәn budaqlı, gölgәli ağaclar, bu ağacları becәrәn insanlar, insanlara tabe olan dәhşәtli heyvanlar ... bunların hamısında, bütün hәyatımızda hәr saat, hәr dәqiqәdә allahı görürәm, hiss edirәm, düşünürәm.... Ah, inanmaq nә böyük sәadәtdir! Yarәb, hәmişә lütfünü et, rәhnüma mәnә. Göstәrmә ol tәriqi ki, getmәz sәnә, mәnә! Bu sözlәri hәmişә tәkrar edәndә sanki bir böyük dağ üstümdәn götürülür. Bu mәnim sevgili duamdır, bunu zikr etdikcә, guya ürәyim tәmizlәnir, ümidim artır. İstiqbalım böyük bir sәadәtdә görünür.... Ah, nә gözәl bir alәmdir! Tam hәyat mәhәbbәtdәn ibarәt bir şey görünür. İnanınız. İnanmaq böyük sәadәtdir.
Y u s i f (pillәkәndәn düşә-düşә). Bunlar şirin söhbәtdәdirlәr. (Sonaya.) Qızım! Bahadır bәy bu üç ay leksiyalardan xilas olub rahat olmaq istәyir, sәn başlayıbsan leksiya oxumağa. Ah, ah! (Bağçada gәzinir.)
B a h a d ı r. Xeyr, xeyr, çox yaxşıdır!
S on a (Bahadıra). Әfv edin, sizә başağrısı oldu, deyilmi?
B a h a d ı r (gülümsünüb). Yox, xanım әfәndi, sözlәrinizә artıq dәrәcәdә qulaq asıram. Sizin sözlәriniz mәni bir qeyri alәmә dәvәt edir. Doğrusu, mәn özümü dördüncü qismdәn hesab edirdim. Yәni elmdәn başqa heç bir şeyә inanmazdım. Fәqәt indi (fikirli) siz mәni bir qeyri alәmә dәvәt edirsiniz.... Hәqiqәt, görünür mәn dә böyük bir sәadәtdә olacağam. İnanacağam, allahımı sevәcәyәm, hiss edәcәyәm, düşünәcәyәm.... (Bir az fikirdәn sonra.) Mәn sizi dünәn meşәdә gördüm, siz arxanız üstә uzanıb kitab oxuyurdunuz ... vә hәrdәnbir әtrafınıza baxırdınız....
S o n a. Mәn dә sizi gәrәk ki, gördüm, siz mәni görüb nә fikir etdiniz?
B a h a d ı r. Sizinlә tanış olmağı mәn dәrhal fikrimdәn keçirtdim....
S o n a (yerә baxıb). Mәn dә.... (Tez yerindәn durub Yusifә tәrәf gedir, qucaqlayır.) Atacığım, bilirsәnmi bir qәribә iş olubdur! Dünәn biz bir-birimizi meşәdә görmüşük. Hәr ikimizin xәyalından bir-birimizlә tanış olmaq keçibdir. İndi
bu işә heyran qalmalı deyilmi?
Y u s i f (gülümsünüb). Bundan mәlum olur ki, siz ikiniz dә saf ürәkli cavansınız. Siz tәmiz ürәklә bir-birinizi görmәk istәyibsiniz. Allah da sizi görüşdürübdü.... Mәn yәqin etmişәm, daha doğrusu, inanmışam; tәmiz ürәklә nә istәsәn allah axırda onu verәr. İndi mәn çox şadam ki, Bahadır bәy sәnә dәrs verәcәkdir. (Sonanın başını seyqәl edir. Bahadıra.)Bahadır bәy! Әsil mәqsud budur ki, Sona türk, fars dillәrini doğrudur, sevir: fәqәt sevmәkdәn savayı bu dillәri bilmәk Sona üçün xeyirsiz dә deyil. Sona bir çox ermәni qәzetәlәrindә yazır, ermәni әdәbiyyatında mәşhur olubdur. İndi İrana dair bir şey yazmaq fikrindәdir, ona görә farsca bilmәsi mәslәhәtdir. Mәn sizdәn tәvәqqe edirәm sabahdan köçüb bizә gәlәsiniz. Bu üç ay yayı bizimlә bir yerdә olasınız. Hәm sizin üçün vә hәm dә Sona üçün yaxşıdır.
B a h a d ı r. Artıq dәrәcәdә özümü xoşbәxt bilirәm.
Y u s i f. İndi qızım, Bahadır bәyә otaq göstәr, sabahdan köçüb gәlәr. Allah xeyir versin. (Bahadır, Sona zala gedirlәr, Yusif bağçadan çıxır.)
 
PӘRDӘ

İkinci məclis