Ölkə vətəndaşları pulunu harada saxlayır: yastıq altında, yoxsa bankda?

Rəşad Həsənov: “Həm etibarsızlıq, həm də məlumatsızlıq səbəbindən vətəndaşlar vəsaitləri daha çox evində saxlayır”

Aprelin 1-nə əhalinin banklardakı əmanətlərinin milli valyuta ekvivalentində məbləği əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 8,9 faiz artaraq 8 milyard 339,1 milyon manat təşkil edib.

Dövlət Statistika Komitəsindən  verilən məlumata görə, əmanətlərin 60,5 faizi xarici, 39,5 faizi isə milli valyutada qoyulub. Milli valyutada olan əmanətlər ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 19,9 faiz, xarici valyutada əmanətlər isə 2,8 faiz artıb.  Azərbaycan Mərkəzi Bankının 1 aprel 2019-cu il tarixinə olan hesabatında da qeyd edilir ki, əmanətlərin həcmi ilk rübdə 8 milyard 339,1 milyon  manat olub ki, bunun 3 milyard  297,4 milyon  manatı milli valyutada və 5 milyard  41,7  milyon manatı isə xarici valyutada yerləşdirilən əmanətlərdir.

Bəs görəsən, vətəndaşların neçə faizi əllərində olan vəsaitləri banklarda saxlamağa üstünlük verirlər? Devalvasiya zamanı yaranan problemlər səbəbindən bank sektoruna inamını itirən əhali pullarını yastıq altında, yoxsa banklarda saxlayır? Hazırkı iqtisadi şəraitdə insanların yığım imkanı nə qədərdir?

“Yeni Müsavat”ın bu suallarını cavablandıran iqtisadçı ekspert Rəşad Həsənov bildirdi ki, Azərbaycanın bank sektoru qısamüddətli dövrdə bir neçə ciddi fluktasiyalarla üz-üzə qalıb: “Bunlardan  biri Sovet İttifaqının dağılmasından sonra yaranan durum və  bank sektoruna inamın itməsi idisə, ikincisi də 2015-ci ildə devalvasiyalar fonunda yarandı. Həmin dövrdə 11 bankın bağlanması, bəzi müştərilərin sığortalanmayan əmanətlərinin bu banklarda batması və sair bu kimi hadisələr fonunda Azərbaycan vətəndaşlarının bank sektoruna inamı ciddi şəkildə azaldı. Azərbaycanda vəsaitlərin aktiv kimi qiymətləndirilməsi, ümumiyyətlə,  digər ölkələrlə, xüsusilə Qərb ölkələri ilə müqayisədə zəif inkişaf edib. Azərbaycanlılar öz vəsaitlərini evlərində saxlamağa üstünlük verirlər. Vəsaitlərin qiymətləndirilməsi ilə bağlı məlumatlılıq baxımından da çatışmazlıqlar var. Həm etibarsızlıq, həm də məlumatsızlıq səbəbindən vətəndaşlar vəsaitləri daha çox özləri saxlayırlar”.

İqtisadçı onu da vurğuladı ki, bütün bunlara baxmayaraq, 2005-ci ildən sonra davamlı olaraq banklarda əmanətlərin həcmində artım müşahidə olunurdu: “Bu tendensiya 2015-ci ilə qədər davam etdi, daha  sonra əmanətlərin sayı azalmağa başladı. İndi isə 2018-ci ilin ikinci yarısından etibarən  trend nisbətən artan istiqamətdədir. Artım əsasən manatla əmanətlərdədir. Çünki xarici valyutada olan əmanətlərin sığortalanması mexanizmi qaneedici deyil. Bu gün bazarda təklif olunan şərtlər də vətəndaşın valyutada əmanət yerləşdirməsi üçün hər hansı stimul formalaşdırmır. Hazırda əmanət yerləşdirənlərin böyük əksəriyyəti sığortalanan əmanətlərə üstünlük verirlər.  2016-cı ilin fevralından sonra Azərbaycanda xarici valyutada olan əmanətlər 3 faiz, manatla olan əmanətlərin 15 faiz maksimum gəlirlə yerləşdirildiyi halda məbləğin həcmindən asılı olmayaraq dövlət zəmanəti alır, sığortalanır. Həmçinin son dövrlər manatın məzənnəsinin sabitliyi ehtimalı artdı, bu da manatla əmanətlərin həcminə müəyyən qədər əsir göstərir”.

Ekspertin sözlərinə görə, hazırda prosesə mənfi təsir edən amillərdən biri də əhalinin yığım imkanlarının az olmasıdır:“2015-ci ildən sonra ikirəqəmli inflyasiya baş verdi və bu, əhalinin gəlirlərinin dəyərsizləşməsi ilə nəticələndi. Xüsusən də bazarlarda, gündəlik tələbat mallarının qiymətlərində kəskin artımların baş verməsi ailə büdcəsinə təsir edərək yığım imkanlarını məhdudlaşdırdı. Hətta əksər ailələrdə açıq defisit formalaşdırdı”.

Qeyd edək ki, dövlət tərəfindən bank sektoruna inamın artırılması ilə bağlı da müəyyən addımlar atıldı, qərarlar verildi. Onlardan biri də Prezident İlham Əliyev tərəfindən  verilən qərarla əmanətlərin tam sığortalanması daha bir il uzadılması oldu. Əmanətlərin tam sığortalanması barədə qərar 2016-cı il martın 4-dən qüvvəyə minmişdi və bu il martın 4-də qüvvədə olma müddəti yekunlaşırdı. Prezident İlham Əliyev tərəfindən əmanətlərin tam sığortalanması 2020-ci il mart ayının 4-dək uzadılır. Əmanətlərin Sığorta Fonduna üzv banklarda qəbul edilən əmanətlər illik faiz dərəcəsinin yuxarı həddi xarici valyuta üzrə 3 faiz və milli valyuta üzrə 15 faiz olmaqla növbəti bir il müddətində də tam sığortalanır və tam kompensasiya olunur. Əmanətlərin tam sığortalanması və aparılan digər iqtisadi islahatların hesabına banklarda fiziki şəxslərin depozitləri təkcə 2018-ci ildə 7 milyard 542 milyon 500 min manatdan 8 milyard 269 milyon 700 min manata çatıb. Bundan əlavə, əmanətlərin tam sığortalanması və məzənnənin sabit qalması əhalinin əmanətlərinin əsasən milli valyutada artımını şərtləndirib.

Bütövlükdə, əmanətlərin tam sığortalanması mexanizmi tələbli və müddətli hesablara malik insanları əhatə edir. Dövlətin sığortaladığı əmanət həcmi 3 dəfəyədək artıb. Əhalinin banklara inamının yaranması əmanət həcminin böyüməsi nağd dövriyyənin azalması, nağdsız dövriyyənin isə artmasına zəmin yaradacaq.  Maliyyə vəsaitinin bank dövriyyəsinə cəlb edilməsi ilə iqtisadiyyatın səmərəlilik, hesabatlılıq və şəffaflıq imkanları genişləndirə bilər. Əmanətlərin tam sığortalanması gələcəkdə xüsusilə manatla əmanətlərin həcminin daha da artmasına zəmin yaradacaq.