Planetimiz neçə yaşındadır

Ens.az xəbər verir ki, tarixən Yer Kürəsinin yaşı elm adamlarının diqqət mərkəzində olan bir sirr olmuşdur. Planetimizin yaranma tarixini təyin etməyə çalışarkən bir neçə çox maraqlı ölçmə metodu işlənmişdir. Ola bilsin, bu üsullar gələcəkdə digər planetlərin tarixini öyrənmək üçün də faydalı olacaqdır.

Bu işə baş qoşan ilk adam İrlandiya arxiyepiskopu Ceyms Uşer olub. O, uzaq 1654-cü ildə elan eləmişdi li, Yer bizim eradan əvəl 4004-cü ildə, oktyabrın 22-də axşam saat 8-də meydana çıxıb.

Kembric Universitetinin prorektoru isə Yer Kürəsinin həmin ildə, lakin 26 oktyabrda səhər 9-da meydana gəldiyini açıqlamışdı. Hər iki cənablar hesablamalarında xristianların müqəddəs kitabı olan İncil-də bəhs edilən insanların yaşlarına əsaslanırdılar Uşer, eyni zamanda, Adəm və Həvvanın Yerin yaranmasından 15 gün sonra - 10 noyabrda cənnətdən qovulduğunu "müəyyənləşdirmişdi".

1749-cu ildə fransız alimi J.L. Buffon tərəfindən mübahisələndirilən başqa bir nəzəriyyə də vardır. Yerin ona məlum olan təbəqələrini araşdıran de Buffon, tədqiq etdiyi yaşayış məskənlərinin təxminən 75 min il əvvəl meydana çıxdığını söyləmişdi.

Şotlandiya alimi Ceyms Hutton Yerin yaranma vaxtını daha qədim dövrə bağlayırdı. O, dağ silsilələrinin yaranmasını və çay vadilərinin eroziyasını tədqiq etmişdi. Onun fikrincə, Şotlandiya landşaftını formalaşdıran proseslər minlərlə deyil, milyonlarla il çəkib.

Bu bilməcəni çözməyi üzərinə götürən başqa bir elm adamı Con Coli çaylardan (eroziya səbəbiylə) alınan natrium xloridin (və ya duzun) mənbəyinin şirin sulu okeana aid olduğu qənaətində idi. Onun fikrincə, okeanda duzun miqdarı onun yaşını göstərirdi və bu əsasda Yerin yaşı kifayət qədər yüksək dəqiqliklə müəyyən edilə bilər. Üç illik araşdırmadan sonra Coli Yerin 90-100 milyon yaşında olduğu qənaətinə gəlmişdi.

Lord Kelvin isə problemə digər tərəfdən yanaşırdı. O, 1897-ci ildə planetimizin zamanla soyumuş bir ulduz kimi mövcud olmağa başladığını elan etdi. Alim o dövrdə artıq bilinən keçiricilik və istilik radiasiya dəyərlərinə əsaslanırdı. Kelvin, planetimizin 24 ilə 40 milyon yaş arasında olduğunu təxmin edirdi.

Yerin yaşı ilə bağlı ən doğru cavab isə radioaktiv elementlərdə saxlanır.

İllər ötdükcə bu məsələylə bağlı gah çox, gah da az məntiqli nəzəriyyələr ortaya çıxdı. Məlum olur ki, onların heç biri həqiqəti əks etdirmirmiş. Bu sahədə sıçrayış yalnız 1896-cı ildə baş verdi.

Fiziklər Bekkerel, Rezerford və Botvud radioaktivliyin və onunla bağlı 1907-ci ildə radioaktiv elementlərin dağılmasının fenomenini açdılar

Botvud belə qənaətə gəldi ki, uranın radioaktiv dağılmasının son məhsulu qurğuşundur. Buna görə, içərisində radioaktiv elementləri olan süxurları araşdıraraq bu elementlərin yaşını təyin etmək mümkündür.

Yer əsasən daşlardan ibarət olduğuna görə Botvud onların yalnız ən qədimini axtaracağını düşünürdü. Uranın qurğuşun halına gəlməsi ilə yanaşı, Botvud tədqiqatları vaxtı eyni dərəcədə populyar bir element olan kalium-40-ın radioaktiv parçalanma dərəcəsini də ölçdü. Radioaktiv elementlərin tərkibində olan ən qədim yer süxurlarının yaşı 3.96 milyard il civarında qiymətləndirildi.

Ancaq bu, elm adamlarının hələ planetimizdə köhnə daşlar tapmadığı anlamına gəlmir. Meteoritlərin və ay süxurlarının qalıqları daha da yaşlı - 4.4 ilə 4.5 milyard il arasında idi. Elm adamları günəş sisteminin bu yaş aralığında meydana gəldiyini güman edirlər. Bəs bu, düzgün nəticədirmi?

Son məlumatlara görə, yaranma prosesinin özü təxminən 50 milyon il çəkib. Yerin ən çox ehtimal olunan yaşı isə təxminən 4,54 milyard ildir. Müqayisə üçün: Süd Yolunun - planetimizin yerləşdiyi qalaktikanın yaşı 13,2 milyard il olduğu təxmin edilir. Kainatın özü təxminən 13,8 milyard il yaşdadır. Ancaq bu, gələcəkdə planetlərin yaşını ölçmək üçün ən yaxşı yolu tapmaq fürsətinin olması demək deyil. Qeyd etdiyimiz kimi, indiyə qədər alimlər radioaktiv elementlərin dağılmasına əsaslanır.

Fərziyyə olduqca möhkəmdir, lakin ağır elementlərin hər an meydana gələ biləcəyini nəzərə almır. Bu yaxınlarda tədqiqatçılar qravitasiya dalğalarının güclü şüalanmasını qeyd etdilər. Bu, günəş sisteminin daha da qədim olması və neytron ulduzlarının çox uğurlu bir dəsti tərəfindən yarandığını düşünməyə əsaslar yaradır.