Ukrayna saytı: Azərbaycan və Ermənistan arasında genişmiqyaslı müharibə ola bilərmi?

Qarabağ tənliyi: geniş miqyaslı müharibə mümkündürmü 

Ens.az saytı Ermənistan Azərbaycan sərhədində baş vermiş son hadislər haqqında Ukraynanın rbk.ua saytında dərc olunmuş məqaləni qısa ixtisarla təqdim edir

Ermənistanla Azərbaycan arasında  münaqişənin növbəti mərhələsi başlandı. İyulun 12-də iki ölkə arasındakı növbəti qarşıdurma dalğası Qarabağ cəbhəsi xəttindən xeyli uzaqda meydana çıxdı.  

BMT bölgədəki geniş miqyaslı müharibənin fəlakət olacağını söyləyir. Üstəlik, rəqiblərin arxasında Rusiya və Türkiyə şəklində güclü müttəfiqlər dayanır. 

Ermənistanla Azərbaycan arasındakı münaqişədən danışarkən, ilk növbədə, Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki vəziyyət ağıla gəlir. Bu dəfə qarşıdurma cəbhə xəttindən xeyli uzaqlaşdı - Qarabağdan 300 km aralıya qədər.

İyulun 12-də Azərbaycanın Tovuz rayonu ilə Ermənistanın Tavuş bölgəsi yaxınlığında, ölkələr arasındakı sərhəddə artilleriya və dronların istifadəsi ilə toqquşma baş verdi. Bir həftə yarım boyunca davam edən münaqişədə hər iki tərəfdən itkilər olub.

Tərəflər bir-birini hərbi hərəkətlərə başlamaqda ittiham edir. 30 il ərzində zorakılıqlarla davam edən  gərginliyin hansı şəkildə üzə çıxması nə olursa olsun, iki ölkə arasındakı münasibətlərə ton verən Qarabağ məsələsidir.

Münaqişənin tarixi

1988-ci ildə ermənilərlə azərbaycanlılar arasında etnosiyasi zəmində qarşıdurma toqquşmalara və qarışıqlıqlara çevrildi. Hücumlar zamanı ermənilər mübahisəli ərazilərdən kənarda cəbhə xəttini irəlilədilər. Sonra atəşkəs sazişi imzalandı.

Rəsmi kvazi-dövlətin müstəqilliyini tanımayan Ermənistan, əslində yenə də Dağlıq Qarabağ üzərində, eyni zamanda Azərbaycanın yeddi rayonu - "təhlükəsizlik zonası" üzərində siyasi və maliyyə nəzarəti saxlayır.

Zaman-zaman Qarabağ cəbhəsində silahlı insidentlər baş verir, sonuncusu 2016-cı ilin yazında olub. Həmin vaxt  tank və təyyarələrin istifadəsi ilə üç gün davam edən döyüşdə hər iki tərəfdən  hərbçilər həlak oldu, 200-dən çox insan yaralandı. Ancaq 2020-ci ilin iyul ayında qarşıdurmalar fərqli bir istiqamətdə başladı.

Erməni tərəfinin iddiasına görə, Azərbaycan hərbçiləri sərhəddə yerləşən Ayqepar və Movses kəndlərini atəşə tutaraq təxribat törətməyə cəhd ediblər. Ancaq Bakı bildirir ki, münaqişəyə ermənilərin  sərhəd istiqamətində artilleriya atəşinə başlaması səbəb olub. Bununla əlaqədar olaraq, Azərbaycanda hərbi qulluqçulara dəstək çərçivəsində çoxminli mitinqlər keçdi. Ermənistanla Azərbaycan arasındakı qarşıdurmanın növbəti raundu həm Qərbdə, həm də Avrasiya məkanında narahatlığa səbəb oldu. Rusiyada sülhə nail olmağa kömək etməyə hazır olduqlarını ifadə edən bəyanatlar səsləndirildi, ABŞ güc tətbiq edilməsinə təcili son verilməsini istədi, Brüssel tərəfləri öz aralarında deyil, koronavirusla mübarizəyə çağırdı.

BMT, ümumiyyətlə, bu bölgədəki tammiqyaslı qarşıdurmanın fəlakətə təhdid olduğunu söylədi. Ermənistan Rusiyanın dəstəyindən istifadə edir, onun strateji tərəfdaşı və KTMT-nın - Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı, Kremlin qeyri-rəsmi rəhbərliyi altında hərbi ittifaq - üzvüdür. Azərbaycan NATO üzvü olan Türkiyənin köməyinə bel bağlayır.

Lakin, geosiyasi mənşəli olmasına baxmayaraq, Qarabağ münaqişəsi də ilkin perspektivini qoruyub saxlayır. Qarşılıqlı ittihamlar mübadiləsi aparılarkən, İrəvan və Bakı fərqli bir nizamın arqumentləri ilə işləyirlər. Ermənistanda hesab edirlər ki, Bakı qarşıya "münaqişənin donunu açmaq" hədəfi qoyub. Heç Azərbaycan özü də bunu inkar etmir. Deyirlər ki, işğal altındakı ərazilər azad olunmayana qədər danışıqlarda nəticə olmayacaq.

Son baş verənlərə gəlincə, Bakıda deyirlər ki, eskalasiya anı boş yerə seçilməyib. Azərbaycanlı ekspertlərin fikrincə, Ermənistan strateji tərəfdaşlarının reaksiyasını yoxlamaq üçün iyulun 17-də Minskdə keçirilən Avrasiya Hökumətlərarası Şurasının iclasından əvvəl təxribat hazırladı.

Status-kvonu dəyişdirmək

Siyasi və İqtisadi Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (Ermənistan) direktoru Beniamin Poqosyan, RBC-Ukrayna ilə söhbətində qeyd etdi ki, Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəddəki eskalasiyanın kökü uzun illərdir bloklanmış Dağlıq Qarabağla bağlı danışıqlara gedir.

Bu danışıqlar Madrid prinsiplərinə əsaslanır və bir neçə mərhələni əhatə edir. Birinci mərhələ bəzi ərazilərin Azərbaycana qaytarılması, daha sonra - Dağlıq Qarabağa müvəqqəti statusun verilməsi və sülhməramlı missiyanın başlanması, üçüncü mərhələ – referendum vasitəsilə Dağlıq Qarabağın statusunun hüquqi əsaslarının müəyyənləşdirilməsidir.

“Ermənistan  1988-ci ildə, Qarabağın Azərbaycanın tərkibində olduğu kimi, vəziyyətin əvvəlki vəziyyətinə qaytarılmasına heç vaxt razı olmaz. Hərbi həll yolu yoxdur. Yalnız danışıqları davam etdirmək lazımdır ”deyir Poqosyan.

Ermənistan 2016-cı ildə cəbhə xəttində eskalasiyadan sonra Madrid prinsiplərinə şübhə ilə yanaşmağa başladı. Lakin heç bir tərəf yuxarıda göstərilən addımları həyata keçirməyə tam hazır olduğunu nümayiş etdirməyib - həm Bakı, həm də İrəvan öz mövqelərində dayanırlar. Bununla belə, danışıqlar prosesi Qarabağ üzrə  "Minsk" həmsədrləri - Rusiya, Fransa və ABŞ tərəfindən hazırlanmış bu yanaşmanı rəhbər tutmaqda davam edir.

Bu o deməkdir ki, Ermənistanın "təhlükəsizlik zonası" kimi yaratdığı Dağlıq Qarabağ ətrafındakı işğal olunmuş ərazilər Azərbaycanın nəzarəti altına verilməlidir. Lakin əsas maneə beynəlxalq ictimaiyyətin demilitarizasiyadan sonra referendumda Dağlıq Qarabağın özünün statusunun müəyyənləşdirilməsini təklif etməsidir.

Poqosyan əmindir ki, Azərbaycanın hərəkətləri status-kvonun dəyişdirilməsinə yönəlib.

"Buna görə də, Azərbaycan münaqişənin dondurulmadığını və 2014-2016-cı illərdə olduğu kimi yenə də Ermənistana qarşı hərbi təzyiq və şantaj tətbiq etdiyini nümayiş etdirmək niyyətindədir. Bununla yanaşı, Minsk qrupunun həmsədrləri - Rusiya, Fransa və ABŞ-ın mövqeyinə təsir göstərmək istəyir, lakin bu, regional müharibə ilə sonuclana bilər " Poqosyan bildirir.

Bu arada ekspert hesab edir ki, Qarabağ tənliyindəki geosiyasi dəyişikliklər, iki dövlət arasındakı qarşıdurmadan qat-qat güclüdür.

 “Tammiqyaslı toqquşma baş verərsə, şübhəsiz ki, Ermənistanın strateji müttəfiqi kimi  Rusiyanın  və Azərbaycanı dəstəkləyən  Türkiyənin müdaxilə edəcəyi şübhə doğurmur. Nəzəri baxımdan bu, Rusiya ilə NATO arasında qarşıdurma nöqtəsinə çevrilə bilər ”deyə Poqosyan sözlərini tamamlayıb.

Gizli kombinasiyalar

“Society for Humanitarian Research"  Mərkəzinin direktoru Əvəz Həsənov iddia edir ki, son olaylarla bağlı  Ermənistanla münaqişələri müəyyənləşdirən "ənənə" kimi Qarabağdan danışmaq artıqdır.

"Ermənistan və Azərbaycanla eskalasiya, Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqəsi olmayan sərhəd bölgəsində baş verib. Burada başqa məsələ ortaya çıxır. Azərbaycanın vacib kommunikasiya xətləri atəşə məruz qalan ərazidən keçir. Bunun kimə faydası var? Ən çox Rusiya və Ermənistan bu əraziləri atəşə tutmaqda maraqlıdır. ” Həsənov deyib. 

Ekspert hesab edir ki, belə ssenari onunla təsdiq edilir ki, toqquşma Avrasiya sammiti ərəfəsində oldu və Ermənistanın Rusiya Federasiyasıyla və ODKB-la əməkdaşlıq haqqında öz fikirləri var idi. Həsənov, vəziyyətin ilk baxışdan görünə biləcəyindən daha çox maraq və faydalanan səviyyəni gizlətdiyini qeyd etdi.

"Ermənistan KTMT-nin Ermənistanı müdafiə etmək üçün nə dərəcədə uyğun bir qurum olduğunu yoxlamalı idi" deyir o. 

Həsənov Rusiyanın marağını Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri ilə, indi də Novorossiysk neft kəməri ilə ixrac etdiyi neftlə bağlı Azərbaycana təzyiq göstərmək cəhdi ilə əlaqələndirir.

"Eyni zamanda, Rusiyanın münaqişəyə birbaşa müdaxiləsi faydasızdır, çünki o zaman Azərbaycanla münasibətlər tamamilə pisləşəcəkdi" deyə Həsənov əlavə edib.

Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin eksperti Fuad Çıraqov "RBC-Ukrayna" ya verdiyi müsahibədə əlavə edib ki, tammiqyaslı müharibə ehtimalı qalır.

"Bu kəskinləşmədən əvvəl, Prezident İlham Əliyev bu cür əbədi davam edə bilməyəcəyi barədə xəbərdarlıq etmişdi və Minsk Qrupu (Dağlıq Qarabağdakı münaqişənin həlli üçün format) otuz ildir ki, öz funksiyasını yerinə yetirmir. Biz nəyəsə nail olmaq üçün danışıqlar istəyirik. Əgər hərbi əməliyyatlar başlanacaqsa – Azərbaycanın xalqı  bu qərarı  dəstəkləyəcək, insanlar çoxdan bunu tələb edirlər", – Çiraqov deyib. 

Beləliklə, beynəlxalq ictimaiyyətin, Qarabağ üzrə Minsk Qrupunun təmsil etdiyi "yaxşı müharibə" dən "pis sülhün" üstünlüyünü müəyyənləşdirmək cəhdlərinə baxmayaraq, vəziyyətin kövrəkliyi dəyişənlərin sayına görə artır. Qarabağ “dondurulmuş münaqişə” nin mif olmasının açıq-aşkar bir nümunəsidir. Əgər diplomatiya bu barədə susursa, gec-tez artilleriya öz sözünü deyəcəkdir.

Mənbə: daily.rbc.ua