Vizual zəka nədir? Nəyə lazımdır?

Əsrlər boyu klassik mənada zəka oxumaq və yazmaqla bağlı bacarıq kimi qavranılıb. Bu, əsasən, oxuma və yazmanın hamı üçün əlçatanlığının nəticəsidir. Yeni əsrdə isə vizual zəka (şəkil, video və s. qavranılması) vacib bir bacarıq kimi ortaya çıxıb. Əlbəttə, rəsm, heykəltəraşlıq kimi vizual sənətlər minilliklərdir ki, mövcuddur. Hətta insanlar yazı yazmazdan əvvəl də mağara divarlarında rəsmlər çəkiblər. Sadəcə bu, hər zaman, xüsusilə də orta əsrlərdən bəri, əksəriyyət üçün anlaşılmaz, əlçatmaz, mürəkkəb, baha və “elit” incəsənət növü idi.

Mağara adamının ünsiyyət qurmaq üçün istifadə etdiyi şəkilləri biz, müasir insanlar, muzeylərdə sərgiləyirdik. Axır ki, əcdadlarımızın tapdığı ünsiyyət vasitəsinin dəyərini başa düşdük. Son yarım əsrdə insanların həyatının əvvəlkindən qat-qat sürətli olması, sıx iş qrafikində uzun mətnlərin oxunulmasının çətinliyi kimi faktorlar başda olmaqla, müxtəlif səbəblərdən şəkil və videolar əsas informasiya və kommunikasiya vasitəsinə çevrildi. Biz artıq ən vacib anlarımızın şəklini və videosunu çəkib dostlarımızla paylaşırıq, Qurban bayramında qoyun şəkilləri yollayırıq, “öpürəm” yazmaq əvəzinə öpüş işarəsi göndəririk. Vacib ideyalarımızı çatdırmaq üçün yazı yazmırıq, kino çəkirik. Musiqilərimizi dinlətmək üçün onlara video çəkirik. Biz özümüz üçün ən praktik yolu tapmışıq.

Bəs bu vizual informasiya axınını kim nizamlayacaq?

Bu da bizim üçün yeni bir tapşırıqdır. Uşaqlara vizual savad vermək. Gördüyünü başa düşməyi öyrətmək. Hal-hazırda şəkil və videolar (eləcə də, digər bütün vizual vasitələr) informativ xarakterləri ilə məhdudlaşmır.

Onlar alt məna, sarkazm, ideologiya, motivasiya və ya demotivasiya aşılayır; hər bir illustrasiya hansısa mesajı çatdırır; hər bir karikaturada  tarix gizlənir; hər bir film xarakterimizi, hər bir reklam alış-veriş vərdişimizi formalaşdırır. Bu informasiya axınında yox olmamaq, yaxşını pisdən ayıra bilmək üçün onu idarə etməyi gələcək nəslə öyrətmək onlara vurma cədvəlini və hərfləri öyrətməkdən də vacib görünür. Biz artıq bilirik ki, sözlər heç də yeganə ünsiyyət vasitəsi deyil. Şəkillər sözlə ifadə ediləcəklərdən daha çox mesajı çatdıra bilər. Əsrlərdir Mona Lizanın təbəssümünün çatdırdığı mesajlar kimi. Vizual dil mesaj yaratmaq, onu qəbul etmək və ötürmək üçün olduqca vacibdir. Bunun üçün vacib olan vərdişləri öyrənməyin vaxtı çoxdan gəlib:

• baxmaq
• görmək
• təsvir etmək
• təhlil etmək
• şərh etmək

Yuxarıda sadalanan sadə bacarıqlar (ilk üçü) və daha yuxarı qavrayış səviyyəsi tələb edən mürəkkəb bacarıqlar (son ikisi) öz-özünə yarana və inkişaf edə bilməz. Bir fikirləşək görək ölkəmizdə nəyə görə dünyada rəqabətə davamlı və yaradıcı vizual kontent yaranmır, kinolar və reklamlar çəkilmir, karikatura sənəti durğundur və s. Ona görə ki, bizim yuxarıdakı son iki vərdişimiz yoxdur. Bunun vacibliyini isə gözardı edirik. Ona görə də, yaradıcı məhsullarımızın keyfiyyəti aşağıdır; uşaqlarımız baxdıqları kontenti başa düşməkdə çətinlik çəkir; hazırladıqları prezentasiyalar mövzu barədə əlaqəsiz şərhlərdən uzağa getmir.  Buna görə də, vizual zəka üçün lazım olan vərdişlər tədris proqramlarına inteqrasiya olunaraq uşaqlara aşılanmalıdır. Əks halda, uşaqlarımızın vizual informasiya axınında itməsi elə də uzaq deyil. Digər ölkələrdən olan yaşıdları vizual məzmun yaratdığı bir dövrdə bizimkilərin hələ gördüklərini şərh edə bilməməsi ağlamalı vəziyyətdir.

Mənbə: Moneta.az