"Yaxşı maaşlı yetərincə iş yerləri yoxdursa, deməli, yerlərdə güzəran da yaxşı deyil"

 

 

İqtisadçı millət vəkili Əli Məsimli də o qənaətdədir ki, əsaas problem ölkədə iqtisadi münasibətlər sisteminin monpoliya üzərində qurulması və bu üzdən iqtisadiyyatın buxovlanmasıdır:

 

"Ölkə iqtisadiyyatına müəyyən məbləğdə sərnayə qoymaq müqabilinə vətəndaşlıq almaq təcrübəsi beynəlxalq praktikada tətbiq olunan üsullardan biridir. Amma son vaxtlar bu üsuldan geniş istifadə edən bir sıra Avropa ölkələri həmin üsulu tənzimləməyə və bir sıra hallarda isə şərtlərini ağırlaşdırmağa və məhdudlaşdırmağa başlayıb. 

Azərbaycanın sərmayə qoyuluşu sahəsindəki problemi başqadır. Bir tərəfdən Ələt Azad İqtisadi Zonası, sənaye şəhərcikləri, sənaye parkları, sənaye məhəllələri, aqroparklar yaradılır və səhmayə qoyuluşuna geniş imkanlar yaradılması istiqamətində beynəlxalq praktikada özünü doğruldan üsullardan istifadə edilir. Digər tərəfdən isə bizdə məmur sahibkarlığı dominant rol oynayır. Hərə bir və bir neçə sahəni, ya da başçılıq etdiyi rayonu monopoliyaya götürüb, heç kimi ora buraxmır. Gözdən pərdə asmaq üçün bir neçə şirkət yaratsalar da, əslində bir-iki ələ işlədiklərindən, bu da monopoliyadır. Ona görə də qiymətlər iqtisadi əsas olmadan, əhalinin əksəriyyətinin alıcılıq qabiliyyətini nəzərə almadan  qalxır. Aşağı və  orta təbəqənin güzəranına mənfi təsir göstərir. Çox yerdə təsərrüfatsızlıq, istrafçılıq baş alıb gedir. Təmir olunan yolun, obyektin 40-ı çıxmamış yenidən təmirə dayandırılır....Biznesdə yırtıcı xislətin üstünlük təşkil etməsi iqtisadiyyatın səmərəlilik dərəcəsini   beynəlxalq aləmdə yüksək hesab oluna səviyyəyə çatdırılmasına imkan vermir. Bir sıra hallarda monopolistlər bayaq sadaladığım yeni strukturlara da girişib, orda da işlərin sürətlə və yüksək gəlirlilik səviyyəsində qurulub inkişaf etdirilməsinə əlavə yük olurlar. Yəni monopolistlər nə özləri iqtisadiyyatı yüksək səviyyəyə qaldırmaq və əhalinin tələbatını səmərəli şəkildə ödəmək baxımından  əməlli başlı işləyə bilirlər, nə də işləmək qabiliyyəti olanlara imkan verirlər. Ona görə də yalnız bu əcaib monopoliyanı aradan qaldırandan, ən azında onu dominant roldan məhrum edəndən, ”hamısı bizim” prinsipini dəyişib iş bacaranlara da işləmək imkanı yaradılandan sonra, əlbəttə Azərbaycanda da çox iş görmək mümkün olacaq. Dünya iqtisadiyyatında və xüsusilə sanksiyalardan sonra Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşları olan Rusiya, Türkiyə və İran ətrafında gedən proseslərin Azərbaycan iqtisadiyyatına təsirini azaltmaqdan ötrü digər şərtlərlə yanaşı qeyri-neft istehsalınının qorunub saxlanılması və coğrafiyasının genişləndirilməsi ciddi  əhəmiyyət kəsb edir. Son vaxtlar yaradılan sənaye və aqroparklar istisna olmaqla şəhər və rayonların əksəriyyətində istehsal sahələri epizodik xarakter daşıyır. Yetərincə istehsal yoxdursa, deməli yetərincə iş yerləri də yoxdur.Yaxşı maaşlı yetərincə iş yerləri yoxdursa, deməli yerlərdə güzəran da yaxşı deyil. Yerlərdə əlində pulu olanlara və başqa ölkələrə gedib xeyli pul qazananlara imkan verilsə rayon üçün nə qədər faydalı iş görərlər. Passiv şəriklik, “çoxu mənim-azı sənin” və sair üsullarla maneəçiliklər olmasa, iş adamı hələ əməlli-balı işə başlamamış “dinməverlər” tətbiq etməklə əlindəki vəsait alınmasa, insanlar əlavə əziyyətlərə qatlaşıb öz sərmayəsini başqa ölkələri niyə qoysun ki....elə öz rayonlarında xeyli istehsal sahələri, iş yerləri  açarlar. Ola bilməz ki, yol pulundan başqa əlində heç bir pulu olmayan azərbaycanlı xarici ölkədə milyonlar qazana bilir, amma Azərbaycanda həmin milyonlar hesabına səmərəli fəaliyyət göstərə bilən istehsal, xidmət sahələri qura bilməsin. Deməli problem var ki, belə bir proses hələ lazımı siyyədə getmir.....Obyektiv monitorinqlər, təhlillər, təhqiqatlar vasitəsilə vəziyyəti öyrənib, bu işə mane olan amilləri aradan qaldrmaq lazım. Sizin dediyiniz üsul (Hazırkı şəraitdə hansısa xaricinin sərmayə qoyub Azərbaycan vətəndaşlığı alması variantı inandırıcı görünmür. Amma şərait təminatlı olsa, xaricdə yaşayan soydaşlarımız arasında belələri ola bilər.) daxil müxtəlif stimullaşdırıcı üsullardan istifadə etməklə Azərbaycanın qeyri-neft sektoruna investisiya tələbatı səviyyəsində sərmayə cəlb etmək olar. Bunun üçün mülkiyyətə, sərmayəyə etibarlı təminat mexanizmi hazirlanıb  həyat keçirilməli,manatın mövqeyinə tam aydınlıq gətirilməlidir ki, yaxın perspektivdə hansı meyli götürəcək... Beynəlxal praktikadan məlum olan müstəqil, qanunun aliliyinə xidmət edən ədalətli məhkəmə sistemi olmalıdir və sair. “Effektli sahibkar  və prioritet hesab oluna sahələrə yetərli qədər sərmayə”  tendemindən səməri stifadə etməklə xeyli sərmayə cəlb edib, rayonlarda səmərəli fəaliyyət göstərən istehsal sahələri yaratmaq,xeyli iş yerləri açamq  olar. Bu əsasda xüsusən də regionlarda qeyri-neft sektorunun son dövrlərdəki strukturlarını qoruyub saxlamaqla yanaşı,həm də yeni sahələri  qeyri adi dərəcədə inkişaf etdirmək olar.Həmin yemi prinsiplər əsasında qurulan strukturların  hesabına indi xaricdən gətirilən malların çoxunu Azərbaycanda istehsal etmək olar. Qeyri neft sektorunun eksport potensialı qısa zaman kəsiyində indiki 1,6-1,7 milyard dolların ətrafındakı sinvolik rəqəmdən 5-6 milyard dollara çatar. Bununla da Azərbaycan manatı öz üzərindən “xammalı valyutası damğasını” götürər və təbii, real sabitliyi ilə sahibkarların hiss etdikləri qeyri-müəyyənlikdən  ilin sonuna və orta perspektivə   güclü planlar qurmağa imkan verən tam aydın vəziyyətə keçid başlayar və deməli bir tərəfdən həmin effektli sahibkarlar yetərincə sərmayə ilə, digər tərəfən isə manat öz proqnoza gələ bilən durumu ilə  iqtisadi inkişafımıza,xüsusən də regionlarda qeyri-neft istehsalının  sürətli inkişafına  əlavə təkan verər.