Abdülaziz

Sultan Abdülaziz (Osmanlı Türkçesi: عبد العزيز; d. 8 Şubat 1830 – ö. 4 Haziran 1876), 32. Osmanlı padişahı ve 111. İslam halifesidir. II. Mahmud ve Pertevniyal Sultan'ın oğlu, Abdülmecid'in kardeşidir. Abdülaziz 25 Haziran 1861 tarihinde kardeşinin ölümü üzerine, 31 yaşında iken tahta geçmiştir. Tahttan indirilip öldürülen son padişahtır.

Saltanatı

Güreş, cirit, av ve bilek güreşi sporlarına meraklı olan padişahın tahtta kaldığı sürece en çok üzerinde çalıştığı konu Osmanlı Donanması'nın modernizasyonu idi. Bu nedenle o dönemlerde Avrupa devletlerinden alınan kredilerin çoğu bu konuda harcandı. Sayısı gün geçtikçe artan Osmanlı Ordusu'nun askerlerine yetecek dönemin son model top ve tüfeklerin de sağlanması Abdülaziz döneminde gerçekleşmiştir.

Hükümdarlığı süresince sık sık ülke içi ve ülke dışı temaslarda bulunmuş geziler düzenlemiştir. I. Selim'den sonra Mısır'ı ziyaret eden ilk ve tek Osmanlı Padişahı'dır.

Eyaletlerin yanı sıra Batı Avrupa'da ziyaretler yapan ilk ve tek padişahtır. 1867 yılında Paris'te açılan büyük bir sanat sergisine III. Napolyon'un daveti üzerine katıldı. Sergiden sonra imparator ile temaslarda bulunmuş İngiltere, Belçika, Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu gezilerinden sonra da geri dönmüştür. Ayrıca Richard Wagner'in Bayreuth operasına maddi yardımda bulunmuş ve davet edilmiştir. Seyahatlerinde İngiltere kraliçesi Victoria, Belçika kralı II. Leopold, Prusya kralı I. Wilhelm, Avusturya-Macaristan imparatoru François-Josef ve Romanya Prensi I. Karol ile görüşmüştür.

Osmanlı'da Abdülaziz döneminde Batı'yla iyi ilişkiler kurulmasına özellikle dikkat edildi. Tanzimat Fermanı ile Osmanlı'nın girdiği Batılılaşma süreci bu dönemde de devam etti. Ülke genelinde yeni vilâyetler ilân edildi ve İstanbul Üniversitesi Fransız Eğitim sistemi örnek alınarak tekrar düzenlendi. Doğu Ekspres'in bir durağı olan Sirkeci Garı'nın temelleri Abdülaziz döneminde atılmıştır. Abdülaziz'in 15 senelik hükümdarlığı boyunca yaptığı bazı yenilikler şunlardır;

• İlk kez posta pulu basıldı (1863).
• Bank-ı Osmani-i Şahane açıldı (1863).
• Osmanlı Donanması'na ilk zırhlı savaş gemisi katıldı (1864).
• Vilayet Nizamnamesi ile yeni idari yapı ve bunun uygulanmasıyla vilayet meclisleri oluşturuldu (1864).
• Mekteb-i Sanayi (Sanayi Okulu) açıldı (1865).
• Darülfünûn (İstanbul Üniversitesi) faaliyete geçti (1868).
• Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) açıldı (1868).
• Divan-ı Ahkâm-ı Adliye (Yargıtay) kuruldu (1868).
• Şura-yı Devlet (Danıştay) kuruldu (1868).
• Mecelle yayınlandı (1869).
• Darülmuallimat (Kız Öğretmen Okulu) açıldı (1870).
• Belediyeye bağlı ilk modern İtfaiye teşkilâtı kuruldu (1871).
• Darüşşafaka açıldı (1873).
• Mekteb-i Maadin (Maden Mektebi) açıldı (1874).

Döneminde yaşanan önemli olaylardan bir kısmı ise Rusya ve Avrupa devletlerinin kışkırttığı Balkan isyanlarıdır. 1861-64 yılları arasındaki Karadağ İsyanı İkinci Karadağ Harekatı ile bastırılmasına rağmen, Karadağ sorunu büyümeye devam etti. 1861-66 yılları arasındaki Eflak-Boğdan olayları Birleşik Romanya'nın doğuşunu ve bağımsızlık mücadelesini hızlandırdı. 1862-67 yılları arasındaki Sırbistan olayları ise Türk askerlerinin Sırbistan'daki kalelerden çekilmesiyle sonuçlandı. 1866-68 arasındaki Girit Ayaklanması, Sadrazam Mehmed Emin Âli Paşa'nın hazırladığı Girit Nizamnamesi ile çözümlenmeye çalışıldıysa da Girit'in kaybına giden olaylar dizisi başlamış oldu. Hidivlikle yönetilen Mısır'ın özerklik haklarının genişletilmesi bu eyaletin 1882'de kesin olarak kaybına yol açan Mısır'ın borç sorununun ortaya çıkmasına başlangıç teşkil etti. Abdülaziz'in hükümdarlığının son yılları ise 1875-76 yılındaki Hersek İsyanı ile 1867'de başlayan ve 1876'da iyice yayılan Bulgar İsyanları ile mücadele ederek geçti. 30 Mayıs 1876 Darbesi ile tahttan indirildi. Gözaltında bulundurulduğu Feriye Sarayı'nda 4 Haziran 1876 tarihinde bilekleri kesilmiş olarak ölü bulundu.

Ölümü hep tartışma konusu olmuştur. Resmî tarih olarak intihar ettiği yazılsa da özellikle son yıllarda öldürüldüğüne dair iddialar daha da artmıştır. Bahattin Öztuncay’'ın hazırladığı ve Aygaz tarafından yayımlanan “Hatıra-i Uhuvvet: Portre Fotoğraflarının Cazibesi 1846-1950” adlı kitapta ilk kez yayınlanan bir resimde Abdülaziz'in tahttan indirildikten sonra ve ölmeden önce çekilmiş son fotoğrafı yer almaktadır. Bu resimde saray hizmetçileri laubali bir şekilde padişaha dirsek dayamış, padişah ise eski bir üst baş ve etrafa öfkeyle bakan gözlerle görülmektedir.

Şahsiyeti ve ilgi alanları

Abdülaziz ilk başlarda Batılı yanı olmayan bir padişahtı. Tahta çıktıktan sonra saray bando ve orkestralarını kaldırtmış, yerine klasik Türk müziği saz takımını getirtmiş, tiyatro yerine orta oyununu seyretmiştir. 1867 yılında Avrupa seyahatinden döndükten sonra Batı'ya karşı fikirleri değişmiştir. Avrupa'nın gelişmişliği kendisini cezbetti ve köşkler, saraylar yaptırtarak Batı'yı taklit etmeye çalıştı ve saray bando ve orkestralarını tekrar kurdurdu. Başlangıçta tasarruf tedbirleri almış ancak zamanla israfa meyletmiştir.

Abdülaziz iyi bir bestekar, lavta ve neyi çok iyi çalar, resim yapardı ve aynı zamanda hattattı. Dindar olup, her sabah Kur'an okurdu ve alafrangalığı dinsizlik sayardı.

Ailesi

Eşleri

1. Dürrinev Kadınefendi: Başkadınefendi (15 Mart 1835-4 Aralık 1892)
2. Hayranıdil Kadınefendi: İkinci Kadınefendi (2 Kasım 1846-26 Kasım 1898)
3. Edâdil Kadınefendi: İkinci Kadınefendi (25 Temmuz 1845-12 Aralık 1875)
4. Neşerek Kadınefendi: Üçüncü Kadınefendi (1 Nisan 1848-11 Haziran 1876)
5. Gevheri Kadınefendi: Dördüncü Kadınefendi (8 Temmuz 1856-20 Eylül 1894)

Gözdeler

1. Çeşmidil Hanımefendi: İlk Gözde
2. Yıldız: Gözde (24 Mart 1860-29 Eylül 1895)
3. Mihrişah

Erkek çocukları

1. Yusuf İzzeddin Efendi (10 Ekim 1857 - 1 Şubat 1916)
2. Mahmud Celaleddin Efendi (16 Kasım 1862 - 1 Eylül 1888)
3. Mehmed Selim Efendi (28 Eylül 1866 - 21 Ekim 1867)
4. Abdülmecid Efendi (30 Mayıs 1868 - 23 Ağustos 1944)
5. Mehmed Seyfeddin Efendi (21 Eylül 1874 - 19 Ekim 1927)
6. Mehmed Şevket Efendi (5 Haziran 1872 - 22 Ekim 1899)

Kız çocukları

1. Nazime Sultan (14 Şubat 1866 - 1947)
2. Esma Sultan (21 Mart 1873 - 7 Mayıs 1899)
3. Emine Sultan (24 Ağustos 1874 - 29 Ocak 1920)
4. Saliha Sultan (9 Ağustos 1862 - 1942)
5. Emine Sultan (30 Kasım 1866 - 23 Ocak 1867)
6. Fâtıma Sultan (1874 - 1875)
7. Münire Sultan (1877)

• Abdülaziz tarafından cülûsunu müteakip sadarete gönderilen hat
• Ferman-ı Adâlet