Ahmedi - İskenderame/601-700

601. Her ne nesne k’aslı anuñ bâd ola
Anda peydâdur ki ne bünyâd ola

602. Didi Eflâtûn ki bilgil iy ulu
Kim kamu mevcûduñ aslı oldı su

603. Çün sudandur tâze hayvân u nebât 
Pes su olur bî-şek asl-ı kâyinât

604. Suda bünyâd eylemek key cehl olur
Sudan ârâm isteyen nâ-ehl olur

605. Böyle didi soñra Sokrât-ı Hakîm
Kim kamuya hâkdur asl-ı kadîm

606. Her ne kim var-ısa andan gûn alur
Anuñ-ıçun soñra kamu hâk olur

607. Nesne kim olmış ola aslı hâk
Ol küdûretden nicesi ola pâk

İ’TİRÂZ-I HIZR (A.S) BER-KAVL-İ HUKEMÂ VE CEVÂB-I Û SUÂL-İ İSKENDER

608. Hızr hâzırdı didi kim iy ulu
Sözi taklîd-ile didiler kamu

609. Muhdesâta didiler bunlar kadîm
Bu muhâli hâşa kim eyde hakîm

610. Her ne kim var ger mürekkeb ger basît
İşbu âlem merkezinden tâ-muhît

611. Ger ‘araż ola vü ger cevher yaķîn
Ķamusı Muhdesdür iy dânâ-yı dîn

612. Kamusınuñ Hâlıkıdur Kirdigâr
Kudretinden oldı cümle âşikâr

613. Mâdde vü müddet yog-ıdı vü misâl
Kim yaratdı âlemi ol Zü’l-Celâl

614. Çünki Kâdir kudretinde ola tâm
Mâdde vü müddetsüz olur iş temâm

615. İhtiyâc-ı mâddedür ‘acze delîl
Âlete muhtâc olan olur zelîl

616. ‘Âlemi lâ-şey’den kıldı ayân
Ol ki anuñ emri-durur kün-fe-kân

617. Her ne kim var mümkin ol vâcib-durur
Emri kamu nesneye gâlib-durur

618. Kudret ü varlıgına bî-iştibâh
Muhdisâtuñ uş hudûsıdur güvâh 

619. Farzdur kim varlıgını bilesin
Birligini dahı rûşen kılasın

DELÎL-İ TEVHÎD-İ SÂNİ’-İ ÂLEM EZ-ZÜBÂN-I HIZR (A.S)

620. Olımaz Sâni’ iki Ol bir olur
İkilikde mülk bî-tedbîr olur

621. Hâlık iki olımaz ol bir gerek
İki olıcak herbiri Kâdir gerek

622. Şöyle ki ola herbiri kudretde tâm
K’âferîniş ola anuñla temâm

623. Herbirine kudret olup vasf-ı Zât
Ola nisbetle müsâvî kâyinât

624. Pes Mü’essir âferînişde ayân
Yâ ikisi ola yâ biri hemân

625. İkinci olsa gelür işbu imtinâ’
Kim ideler bir eserde ictimâ’

626. Çünki bir Kâdirde Kudret ola tâm
Bî-gümân Makdûr anuñla olur temâm

627. Bir-ile makdûr çün hâsıl olur
Fikr it biri dahı ne işe gelür

628. İki kişi işleyemez bir işi
Yazamaz bir yazuyı iki kişi

629. Zîr ü bâlâ işbu âlem uş ayân
Kamu bir mevcûddur bil bî-gümân

630. Bir eserdür ucdan uca dutma şek
Pes Mü’essir olan aña bir gerek

631. Ger Mü’essir ikiden biri ola
Bî-müreccih ol biri râcih gele

632. Aklda çün bu dahı fâsid-durur
Sâni’i key bil kim ol Vâhid-durur

633. Varlıga birlige iy ehl-i sebîl
Bir dah’ideyim saña rûşen-delîl 

HÜCCET-İ DİGER BER-VAHDÂNİYYET-İ SÂNİ’

634. Ger cevâhirdür ger a’râz iy ulu
Muhdes ü muhtâc-ı muhdisdür kamu

635. Çün olur muhtâc Muhdes dutma şek
Kim aña bir Muhdis-i Vâcib gerek

636. Kim Kadîm ola vü Kâdir bî-gümân
Tâ kamu varlık ola andan ayân

637. Muhdes olur ol dahı olmazsa Kadîm
Muhdise muhtâc olur iy hakîm

638. Devr olur yâhûd teselsül âşikâr
İkisi dahı muhâl iy nâm-dâr

639. Kâdir olmadukda olur âciz hemân
Nesne mevcûd olmaz andan bî-gümân

640. Lâzım olur iki oldukda Kadîm
Biri birinden takaddüm iy hakîm

641. Kim Kadîmüñ varlıgı bî-hîç şek
Kamu varlıkdan mukaddem-ter gerek

642. Herbiri her-gâh kim böyle ola
Kendü kendüden mukaddem-ter gele

643. Birlige bir dahı hüccet eydeyüm
Gün bigi anı saña rûşen ideyüm

644. Olmaz olur-ısa Vâcib bir hemîn
Vech-i şirket gerek arada yakîn

645. Dahı temyîze cihet gerek’ayân
Kim ta’addüd bulına anda bî-gümân

646. Böyle olsa olmaz imkândan berî
İkiden olur mürekkeb herbiri

647. Ger kulah tutduñ-ısa benden yaña
Hüccetin tevhîdüñ uş didüm saña

648. Cân u akla maksad-ı aksâdur ol 
İns ü cinne matleb-i a’lâdur ol

649. Ol makâma her kişi bulmaz vusûl
Gark olur ol bahrda cümle ukûl

650. Cehd it irmege aña k’ol makâm
Müntehâsıdur makâmâtuñ temâm

651. Nev’ile üç kısım-durur ol ayân
İlmi vü Gaybî vü Hakkî bî-gümân

652. İki olur tevhîd-i İlmî bil yakîn
Ger dilerseñ kim olasın ehl-i dîn

653. Birisi tevhîd-i tasdîkî olur
Birisi tevhîd-i tahkîkî olur

654. Nakl-ıla añlansa tasdîkî olur
Akl-ıla bilinse tahkîkî olur

655. Ol-durur tevhîd-i Gaybî bî-gümân
K’anı zevk-ıla bilesin sen ‘ayân

656. Olasın cân-ıla aña sen güvâh
K’ol-durur ol yirde vü gökde İlâh

657. Kamu varlık oldur anuñdur ķıdem
Andan ayru ne-durur cümle ‘adem

658. Zîr ü bâlâ her ne kim var az u çok
Ol-durur ol andan ayru kimse yok

659. Hod Hüve’l-Evvel ve’l-Âhir bu söze
Hüccet-i rûşendür uş didüm size

660. Ol-durur tevhîd-i Hakkî k’ol İlâh
Kendünüñ varlıgına oldı güvâh

661. Şöyle âsârını ızhâr eyledi
Kim gören tevhîde ikrâr eyledi

662. Gel anuñ âsârına eyle nazar
Kim Mü’essir bilinür olsa eser

663. Bir mesel ideyüm uş saña beyân
Kim bilesin varlıgın anuñ ayân

664. Her ne kim var fîlde hortûm u gûş
El ayak bir başda vardur görgil uş

665. İlik ü süñük tamar it ü deri 
Şöyle kim eksük degül hergiz biri

666. Lîki peşşe çünki kulagın açar
Kuş gibi her yaña kim diler uçar

667. Bir yire hortûmını çünkim ura
Rumh bigi yara urur ol yire

668. İşbu hâl-ıla zebûndur aña fîl
Bu ne Kudretdür tefekkür eyle bil

669. Var-iken arslanda bunca tâb u zûr
Gör zebûn nice idipdür anı mûr

670. Bâki hayvânâtı fikr eyle temâm
Gör ki Kudret nicedür iy nîg-nâm

671. Bil ki Sâni’ kamuya birdür hemîn
Zâhir ü Bâtın hem ol-durur yakîn

672. Ger bu a’zâñı te’emmül kılasın
Herbirisinde neler var bilesin

673. Göresin her uzvuñ içinde yakîn
Toptolu olmış Kirâmen Kâtibîn

674. Bâsıra uş gözlerüñde bir melek
Kulaguñda Sâmi’a uş tutma şek

675. Bir melek agzuñda turmış Zâıka
Bir melek dilüñde zâhir Nâtıka

676. Şâme burnuñda elüñde Bâtışa
K’ol-durur kuvvet viren her işe

677. Hem dimâguñda hayâl uş bir melek
Vehm ü fikr hıfz u hiss-i müşterek

678. Sende bu endâmlar kim var kamu
İşbu resm-ile melâyikdür tolu

679. Bî-gümân bu kamuyı iden bir-durur
Ol durur ol ki Evvel ü Âhir-durur

680. Çünki Hızruñ sözini işitdiler
Her ne kim didi-y-se tasdîk itdiler

681. Didi Eflâtûn ki söz budur yakîn
Kim beyân itdüñ sen iy dânâ-yı dîn

682. Söz ki mısbâh-ı nübüvvetden gelür 
Şem’ bigi cânları rûşen kılur

683. Buraya irdi çü bu güft ü şinîd
Oldı ol dem Hızr andan nâ-bedîd

684. Bildiler anı ki Hızr-ıdı yakîn
Geldi itdi anlara ta’lîm-i dîn

685. Âferîn itdiler anuñ hâline
Kaldılar hayrân aceb akvâline

686. Pes did’İskender ki dîn işin beyân
İtdi Hızr u bize gösterdi ayân

687. Söz budur böyle idelüm i’tikâd
Kim bulavuz dünyi ukbîde murâd

688. Dâniş-ile siz dahı bir iş idüñ
Mülk nazmı neyledür endîşe idüñ

689. Dördüñüz dörd nâme yazuñ sûd-mend
K’ola herbir nâmede çok dürlü pend

690. Tâ ki ol sözleri sizden işidem
Devletüm arta çün anı iş idem

691. Mülkden ol kişi ola sûd-mend
Kim tuta çün dostdan işide pend

692. Bu söz-ile aldı Eflâtûn kalem
Çekdi kâfûr üstine müşgîn-rakam

693. Didi kim şâh-ı nev-baht u cüvân
Dünyada câvîd olgıl şâdumân

694. Cehd it bahtı dilerseñ pâyidâr
Kim işüñden râzı ola Kirdigâr

695. Ni’met isterseñ müdâm it şükrini
Baht dilerseñ unıtma zikrini

696. Her ki anuñ zikri-le urmaya dem
Varlıgından yig-durur bî-şekk adem

697. Her ki anuñ itmeye şükr-i ni’metin
Depmiş ola yire kendü devletin

698. Aña varasıñ güni endîşe kıl
Dâim anuñ kullıgını pîşe kıl

699. Nefsüñi key işlere tergîb it 
Dükeli ahlâkuñı tehzîb it

700. Âdetüñ olsun hayâ vü sabr u hilm
San’atuñ olsun sehâ vü fazl u ilm