Molla Penah Vakıf

Molla Penah Vâkıf (Azerice: Molla Pənah Vaqif; d. 1717, Yukarı Salahlı - ö. 1797, Şuşa), Azeri şair, Karabağ Hanlığı başveziri.

Molla Penah Vakıf, Azerbaycan halkının ortaçağ gelenekleri hakkında ve yeni tipli, gerçekçi, sözlü halk şiiri yazan şairlerden biridir.

Hayatı

Vakıf, 1717 yılında Salahlı (şimdiki Yukarı Salahlı bölgesi) köyünde doğdu. Babası Mehdi Ağa, annesi Akkız Hanım'dır. İyi bir medrese eğitimi almıştır. Akıcı Farsça ve Arapça bilmektedir, astronomi, matematik, müzik ve şiir hakkında geniş bilgi birikimine sahiptir. Kazah'ta tanınmış bir alim olan Şefi Efendi'den okumuştur. Vakıf medrese eğitimini tamamladıktan sonra Kazah'da ve sonra Karabağ'da medresede ders verdi ve Molla Penah adını da burada aldı.

Karabağ'a vardıktan kısa bir süre sonra Vakıf, Tartarbasar'dan Şuşa'ya taşındı. Burada mektep açan şair, şehrin sakinleri arasında güzel bir öğretmen ve yetenekli bir şair olarak tanınmaya başladı. Şairin şöhreti Karabağ Hanı İbrahim Halil Han'a ulaştı ve onu saraya davet etti. Vakıf’in saraya gelişiyle ilgili birkaç söylenti vardır: Bunlardan birine göre, Vakıf, ayın tutulacağını ve depremin önceden belirleneceğini öngörmektedir ve bu sebepten ötürü İbrahim Halil Han bu yetenekli astrolog ile tanışmak istedi. Vakıf'ın derin akıl ve zekasına hayran kalmış olan han, sarayda çalışmasını teklif etti. Başka bir rivayete göre, Vakıf Gence Hanı Cevad Han'a bir şikayetçinin dilinden dilekçe yazdı. Dilekçenin tarzı, Hanı o kadar etkilemiş ki Molla Penah'ı sarayına getirtmiş. Ancak İbrahim Halil Han'ın ısrarlı talebi ile şairin, Cevad Han tarafından Karabağ'a dönmesine izin verildi.

Karabağ Hanlığı'nda önce eşik ağalığı görevine ardından da başvezirlik görevine getirildi. Uzun yıllar bu görevinde kalarak Karabağ'ın siyasi meselelerinde önemli işler yaptı. İran Şahı Ağa Muhammed Şah 1797’de Karabağ'a saldırdı. Karabağ Hanı İbrahim Halil Han şehrin yönetimini Molla Penah'a bırakarak Dağıstan'a çekildi. Şah, Karabağ'ı teslim aldı ve Molla Penah'ı hapse attı. İran şahının ölümü üzerine İran ordusunun geri çekilmesiyle ölümden kurtuldu. Ancak İran şahı tarafından Karabağ Hanlığı'nın yeni hanı yapılan Muhammed Bey Cevanşir, Molla Penah'ı ve oğlunu öldürttü ve evini yağmalattırıp güzelliğiyle ün salmış olan karısını kendine aldı.

Şairliği

Evinin yağmalanarak şiirlerinin de yok edilmesine rağmen, Vakıf'ın şiirleri bugüne intikal etti. Eserleri ilk kez 1856 yılında toplanmış ve Mirza Yusuf Nersesof tarafından yayınlanmıştır. Kısa bir süre sonra, eserleri 1867'de Leipzig'de bulunan Adolf Berge tarafından Mirza Fetali Ahundov'un desteğiyle yayınlandı.

Vakıf'in eserleri, Azeri şiirinde yeni bir dönemin başlangıcıdır, zamanın tasavvufi şiirinde yaygın olan soyut ve dini temalardan ziyade daha dünyevi hisleri ve arzuları şiirlerine yansıtmıştır. Bu, Vakıf'i öncüllerinden ayıran ve onu Azeri şiirinde gerçekçilik türünün kurucusu yapan temel özelliğiydi. Vakıf'in şiirlerinin dili de niteliksel olarak yenilikçiydi: Canlı, basit ve Azeri diline yakın bir şekilde şiir dili kullanıyordu. Şiirleri Azeri folkloru üzerinde büyük bir etkiye sahip olmuş ve birçoğu tekrar tekrar aşıklar halk müziğinde kullanılmıştır.

Bir örnek:

Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim
Bizim evdə dolu çuval da yoxdur
Dügiylə yağ hamı çoxdan tükənmiş
Ət heç ələ düşməz, motal da yoxdur

Bizim bu dünyada nə malımız var
Nə də evdə sahibcamalımız da var
Vaqif, öyünmə ki, kamalımız var
Allaha şükür ki, kamal da yoxdur