Vesika 291

Edirne’de Birinci Kolordu Kumandanı Miralay Cafer Tayyar Beyefendi’ye

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Trakya-Paşaeli Heyet-i Merkeziyesi’ne:

Garbî Trakya ahvâli ne şekil kesbeyledi? Muhâcirlerin nakli meselesi ne haldedir? Hükümet-i seniye yeniden paraca muâvenet eyledi mi? Iş’ârı istirham olunur.

Heyet-i Temsiliye namına
Mustafa Kemal

Vesika 292

Edirne’de Cafer Tayyar Bey ile telgraf başında muhabere

5.11.35

Cafer Tayyar Beyefendi’ye

Muhabbet ve tahassürle gözlerinizden öperim. Arif Bey’e ve Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi’ne ve zât-ı âlinize son takdim olunan iş’ârat alındı mı?

Mustafa Kemal

Cümlesi alınmıştır. Arz-ı ta’zîmat ederiz efendim.

Cafer Tayyar

— İstanbul’da Kara Vasıf Bey’le muhabere ediyor musunuz? İstanbul’da bedhâhân çok muzır cereyânlar yapmaya çalışıyorlar. Bilhassa İtilâf ve Hürriyet ve Nigehbâncılar İngilizlerle beraber pek hainâne teşebbüsâtta bulunuyorlar. Bunlara karşı Anadolu ’da her türlü imhâ edici tedâbîr alındı. Şüphesiz oraca da böyledir değil mi? Garbî Trakya’nın bildiğimiz vaziyetinde bir tebeddül var mıdır? Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi hükümetten arzu olunan muâvenete mazhar oldu mu?.

— Buranın vaziyet-i umumiyesi dünkü gün şifre ile arz edilmiştir. Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Milliye Cemiyeti vazifesini hüsn-i ifaya çalışıyor, İstanbul ile ara sıra muhabere ediyoruz. Ve vaziyeti takip ediyoruz. Tedbir bizden muvaffakiyet Allahtan. Garbî Trakya için henüz arzu olunan muâvenet husûl bulmamıştır efendim.

1. Meb’ûsanın İstanbul’da ictimâı hakkındaki mehâlike dair mufassal mütâlaatımızı şifre olarak takdim edeceğiz. Bunun mütâlaasından sonra gerek zât-ı âlilerinizin ve gerek heyet-i merkeziyenin nokta-i nazarının sür’at-i iş’ârını ricâ ederiz.
2. Mebus intihâbı ne dereceye vâsıl oldu. Meb’ûs intihâbı hitam bulduktan sonra Trakya namına asgarî iki mümessilin Heyet-i Temsiliye’ye aza olmak üzere Edirne Heyet-i Merkeziyesi’nce intihâbı ve Heyet-i Temsiliye’ye i’zâmı lâzım gelecektir. Şimdiden bu cihetin nazar-ı teemmüle alınmasını arz ederim.
3. Matlûb muâvenet için söz vermiş olan hükümet-i merkeziyeye ma’rûzâtta bulunulacaktır.
4. Teşkilât nizamnamesi ve lâhikası Vasıf Bey tarafından gönderilecekti. Henüz alınmamış ise talep buyurulmasını ricâ ederiz.
5. Çatalca livası Trakya’ya tamamen raptolundu mu; Tekfurdağı ve Gelibolu livalarında teşkilât muhkem midir?
6. Arif Bey cevâbımızı aldıktan sonra bir mütâlaa ve harekette bulunmadı mı? Ve kendisi orada mıdır?
7. Bursa’da Bekir Sami, Bandırma’da Kâzım Beylerle muhabere ediyor musunuz?

C.

1. Şifre alındıktan sora bu bâbdaki mütâlaalar arz edilecektir.
2. Meb’usan intihâbı günden güne ilerliyor. Merkez Edirne ’de Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk heyetinden Şeref, Faik, Galip Bahtiyar Beyler meb’ûs olmuşlardır. Mülhakattan da Trakya-Paşaeli heyetine merbût olan zevâtın kazanması ihtimali ziyade olduğu merkeze göre hükmediliyor. Talep edilen mümessillerin gönderilmesi Trakya-Paşaeli Müdafaa heyetine söylenecektir.
3. Garbî Trakya muhâcirleri Fransızlar tarafından müşkilât görüyorlar. Bunun için murahhaslar İstanbul’a gitmişlerdir.
4. Teşkilât nizamnamesi vardır. Lâhikası gönderilmemiştir.
5. Çatalca livası merkeze raptedilmiştir. Intihâbat mesâili, şimdiye kadar teşkilât lüzumu kadar tevsi edilememiş olduğunu ve bu hususta Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin nazar-ı dikkati celp edildiğini arz eylerim.
6. Arif Bey’e cevâbınız elden gönderildi. Çünkü kendisi burada değildir.
7. Yusuf İzzet Paşa ve Bekir Sami Beylerle icap ettikçe muhabere icrâ ediliyor efendim.

— Fazla rahatsız etmeyeyim. Yalnız bizi sık sık tenvîr buyurmanızı hassaten ricâ ederiz kardeşim.

Mustafa Kemal
5.11.335

Vesika 293

Edirne’den, 8.11.1335

Kuvâ-yı Milliye Heyet-i Temsiliyesi’ne

Garbî Trakya ahvâli hakkında Edirne merkezinden şifre ile verilen tafsilât cevâbına şiddetle muntazırım. Garbî Trakya’nın şimal aksâmında yapılması lâbüd olan teşkilât, parasızlık sebebiyle henüz başlayamamış olduğu gibi elyevm Fransız işgal sahasındaki milis teşkilâtı da aynı sebepten müşkilâta maruzdur. Parasız hiçbir şey olamıyor. Bugün için kurtulmuş addolunabilen bu Trakya parçasının yalnız parasızlık yüzünden tekrar Yunan işgaline ma’rûz bırakılması pâyitaht için azîm tehlikeyi müeddi olacağı takdir buyuruluyorsa muâvenet-i nakdiye için vakit zayi etmeksizin tedâbîr ittihâzını ehemmiyetle tekrar istirham eylerim. Vilâyet vasıtasıyla bu bâbda Bâbıâli’ye vuku bulan mürâcaatım da henüz is’âf olunmadı. Parasız Gümülcine’deki hareket müstelzim-i hacâlet ve akamettir. Gerek bu bâbda ve gerek şimal aksâmının hal ve âtisi hakkında rey ve mütâlaaları muntazardır efendim. (Sobranya azasından: Celâl)

Birinci Kolordu Kumandanı
Cafer Tayyar

Vesika 294

Edirne’de Birinci Kolordu Kumandanı Cafer Tayyar Beyefendi’ye

C: 8.11.35 Sobranya azasından Celâl Beyefendi’ye; Garbî Trakya’nın tamamen İslâmların elinde yekpare olarak kalması ve münasip zaman ve fırsatta anavatana iltihak eylemesi cümlemizin yegâne gayesidir. Bu sebeple bu muazzez parçanın hiçbir sebep ve bahane ile ecnebi müstemlekesi olmaya razı olmaması esastır. Hükümet-i Osmaniye’nin siyaseten buralara muâvenette bulunması müşkildir. Vahdet-i milliyeyi temsil eden Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, mütareke zamanındaki hudûdu esas kabul etmiş olduğundan Meriç’in garbını resmî bir lisanla söyleyemez. Bu sebeple maksadın istihsali için en birinci çare Garbî Trakya’da ekseriyet-i kahireyi teşkil eden dindaş ve ırkdaşlarımızın teşkilât-ı milliyelerini taazzuv ve takviye ederek Wilson prensiplerine istinâden hukuklarını talep ve istihsale çalışmalarıdır. Gerek Fransız ve gerek Yunan âmâline asla muvafakat olunmaması, ecnebi işgaline kat’iyen rıza gösterilmemesi şart-ı esasîdir. Hükümetin kuvve-i maliyesi malûmdur. Bi’l-fiil harp devam eden İzmir cephesi için bile bir muâvenet-i nakdiyede bulunacak halde değildir. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin ise parası yoktur. Binâenaleyh Garbî Trakya teşkilâtı için menâbi-i vâridatın yine aynı topraklardan tedâriki zaruridir. Buna zât-ı âlileri gibi doğrudan doğruya alâkadar olan ashâb-ı hamiyetin çare-sâz olabileceği me’mul-i kavidir. Maahaza muhâcirînin Gümilcine havalisine gönderilmesi için hükümet-i seniyeden muâvenet-i nakdiye talep edilmiş ve bu kere de te’kiden istirhamatta bulunulmuştur. Vaziyeti olduğu gibi görerek, mevcut müşkilâta galebe etmeye ve maksad-ı mukaddesin istihsaline çalışmağa mecburuz. Cenâb-ı Hak millet-i masumemizin yüzünü elbette zât-ı âlileri gibi hamiyetkâr vatanperver mürşid ve mücahitlerin gayreti ile güldürecektir. Muntazaman tenvîr buyurulmaklığımızı ricâ ederiz kardeşim.

Heyet-i Temsiliye namına
Mustafa Kemal

Vesika 295

Edirne’den, 8.11.35

Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine

2.11.335 tarihli şifreli telgrafname-i âlileri cevâbıdır:

Garbî Trakya ahvâli: Yunanlılar İskeçe’yi Kuruçay’a kadar işgal eylemişlerdir. Kuvvetleri; beş bin yedi yüz nefer, on dört cebel topu, yirmi bir mitralyözdür. Yunanlıların vürûdundan evvel, Müslümanlar cemaat-i İslâmiye ve belediye teşkilâtı yapmışlar ve jandarmaları Müslümanlardan tayin eylemişlerdir. Müslümanların kuvve-i maneviyesi sarsılmamış ve Yunan işgali askerî bir mahiyette kalmıştır. Franchet d’Esperey ile Trakya Valisi General Charpy Yunan işgalinin muvakkat olduğunu mükerreren temîn eylemişlerdir. Gümülcine’de cemaat-i İslâmiye teşkilâtı yapılmış ve jandarma teşkilâtı da ihzâr edilmek üzeredir. Yunanlılar Yunan âmâlini tervîc ettirmek üzere İskeçe ve Gümülcine’de propagandaya ehemmiyetle devam eylemekte ve bu hususta halka mühim meblâğlar dağıtmağa çalışmaktadırlar. Cemiyetimizin gayreti bugün bunları akîm bıraktırmaktadır. Dedeağaç, Sofulu, Dimetoka, Karaağaç’ta nefs-i İslâm bulunmadığından muhâcirler nakledilmedikçe oralarda bir icrâât yapmak mümkün olamıyor. Fransızlar Müslümanlara pek müsait görünmekteler ise de asıl maksatları bu havalide yerleşmek olduğu bütün hareketlerinden anlaşılmaktadır. Bazı mütehassıs memurlar getirmişlerdir. Bulgarlar, sulh muâhedesini henüz imza etmedikleri için Bulgar idâre-i mülkiyesi Fransız kontrolü altında olarak ifa-yı vazife ediyor. Bulgarlarda kalan cebel kısmındaki dokuz kazada Bulgarlara karşı ahali-i İslâmiye’nin metânet ve maneviyatı yüksek olduğundan her halde şüphe eden Bulgarlar, o havalide bin kadar yerli münzevi olduğu halde her ihtimale karşı hazır bulunmak üzere ayrıca komite teşkilâtı yapmaktadırlar.

Ahvâl ve vaziyet-i hâzıraya karşı cemiyet-i milliye ahvâli için mütevâli teşebbüsât-ı siyasiyede bulunmakta ve inde’l-îcâb istimâl edilmek üzere zemin ve zaman ve vesâit müsaadesi nisbetinde teşkilât hazırlamaktadır. Gümülcine’de bu ayın on altısında bir kongre in’ikadı mukarrerdir. Buradan da murahhaslar bulundurulacaktır. Hükümetin muâvenet-i nakdiyesi olursa Paris’e bir heyet-i murahhasa göndermek mümkün olabilecektir. Yunan hükümeti Garbî Trakya’yı (.......) nehrinden Meriç vadisine kadar sâbık Bulgaristan idâresinin imtiyâzatına müşabih bir idâre tesis etmek ve yalnız Yunan hükümetinin himayesini kabul eylemek suretini teklif etmekte ise de, suret-i kat’iyede muvafakat gösterilmemektedir.

Muhâcirîn meselesi: Muhâcirînin muntazaman, mücehhezen nakli hususunda tertibât yapılmıştır. Hükümet-i merkeziyenin müsaade ve daha doğrusu muâvenetine intizâr olunmaktadır. Fransızlar İstanbul ve Uzunköprü murahhaslarımız tarafından mu’tâ vesâiki vize ederek mürûrlarına müsaade ediyorlar. Nakliyatın teshîl ve yolun taksiri maksadıyla karadan daha ( ) muhâcir nakliyatına müsaade verilmesi için Fransızlara mürâcaat edildi. Cevâba intizâr olunmaktadır. Dimetoka’daki Fransız kumandanı nafia köprüsünden ve Siremköy geçidinden hususî olarak mürûra müsaade etmekte olduğundan buralardan Dimetoka kazası muhâcirleri yurtlarına avdet eylemektedirler. Meriç şarkındaki iki köy kâmilen mahallerine avdet eylemiştir. Boş İslâm köylerine Bulgarlar, Şarkî Trakya Bulgarlarını yerleştirip bırakmış olduklarından avdet eden muhâcirler onlarla birlikte oturmak mecburiyetinde kalacaklardır. Bulgarlar fırsattan bi’l-istifade Şarkî Trakya’daki ( ) avdet gayesini takip ve Fransızları bu hususta ( ) etmekte iseler de tarafımızdan buna muvafakat edileceğinden bu mesele Garbî Trakya muhâcirleri kâmilen mahallerine avdet edinceye kadar maslahata göre idâre edilecektir. Yunanlılar, Trakyalı Rumlardan iki bin hane İskeçe’ye, üç bin hane Gümülcine’ye, üç bin hane Dedeağaç’a, bin beş yüz hane Sofulu’ya iskân etmek için hazırlamışlardır ve bunlara üç aylık mekûlât ve nüfus başına yüzer frank vermişlerdir. İkinci ve üçüncü kafile olarak da yirmi bin aile hazırlamak istedikleri müstahberdir.

Para meselesi: Muhâcirine muâvenet hususunda talep edilen mebâliğ hakkında henüz bir cevap alınamadı. Garbî Trakya’da hükümet teşkili için hükümet-i merkeziye vaat buyurduğu on bin liranın yalnız beş yüz lirasını vermiş ve mütebaki dokuz bin beş yüz lirayı henüz vermemiştir. Garbî Trakya’da hükümet tesisi ve yevmiye bir buçuk lira ile teşkil edilen jandarmayı idâre ve Yunan propagandalarına mukabele için paraya şiddetle ihtiyaç olup bugün bu ihtiyacı mahallinden temîn etmek adîmü’l-imkân bulunduğundan vaat edilen meblâğın acilen itasına ve bu hususta lâakal daha elli bin liranın tahsisine taraf-ı vâlâlarından da delâlet buyurulması müsterhamdır efendim.

Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi

Vesika 296

Edirne’de Birinci Kolordu Kumandanı Cafer Tayyar Beyefendi’ye

C: 8.11.35

Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Riyâseti’ne:

Garbî Trakya hakkında ita buyurulan ma’lumât şâyân-ı teşekkürdür. En mühim mesele bu topraklarda ekseriyet-i kahireyi teşkil eden ırktaşlarımızın kat’iyen hiçbir ecnebi idâresi veya himayesine temâyül eylememeleridir. İlk adım olarak istiklâl veya muhtariyetlerini kazanmaya çalışmalıdırlar. Gümülcine Kongresi mukarrerâtından intizâr olunan siyasî netice budur. Devlet-i Osmaniye’nin vaziyet-i hâzırası bu ülkeler için teşebbüsât-ı siyasiyede bulunmasına müsait değildir. Ancak Wilson prensiplerini ileri sürerek ve vahdet-i tâmme ve teşkilât-ı milliyelerine istinâd ederek Garbî Trakya nâil-i istiklâl olabilir. Sulhün akdinden sonra hâsıl olacak vaziyete göre ana vatana iltihak fırsatı derpîş olunabilir. Her halde şimdilik Yunan propagandasına mümânaat, Fransızların yerleşmesine karşı adem-i hoşnûdî ikazı mühimdir. Muhâcirîn hakkında vaat edilen onbin liranın ikmâl ve mümkünse elli bin lira daha tahsisine dair hükümet-i seniye nezdinde teşebbüsâtta bulunulmuştur. Yalnız hükümetin vaziyet-i maliyesi de nazar-ı dikkate alınmak, asıl menba-ı vâridatın Garbî Trakya’dan istihsaline gayret etmek hususunda nazar-ı dikkat-i âlilerinin celbini gaye-i mukaddesin istihsali için bir vecibe addeyleriz.

İstitrâd olarak şunu da hatırlatmak isteriz ki Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin takip edeceği meslek-i siyasî de Meriç’in şarkı, yani mütareke akdolunduğu zamanki hudûdumuz dahilinde kalmış olan aksâm-ı memâlikimizin vatan-ı Osmanî’den gayr-i kabil-i fek bir cüz’ telâkki olunması pek mühimdir.

Heyet-i Temsiliye namına
Mustafa Kemal

Vesika 297

Harbiye Nâzırı Cemal Paşa Hazretlerine

Gümülcine muhâcirlerinin mahallerine sevki için hükümet-i seniyenin vaat buyurduğu on bin liranın bir an evvel tediyesi mahallinden istirham edilmekte ve zaman geçmesinin Yunanlıların lehine olduğu zikrolunmaktadır. Garbî Trakya teşkilât-ı milliyesinin beka ve takviyesi için de mümkünse elli bin liranın tahsisi talep edilmektedir. Pâyitahtımızın emniyet ve vatanımızın âtisi ile son derece alâkadar olan bu meselede hükümet-i seniyemizin azamî muâvenet ve gayret edeceği bî-iştibâhtır. Salih Paşa Hazretleri bu cihete söz vermişlerdi. Delâlet-i devletleri hassaten istirham olunur.

Heyet-i Temsiliye namına
Mustafa Kemal

Vesika 298

Beşiktaş, 1 Kânunuevvel 35

Sivas’ta K. O. 3 K.

Garbî Trakyalılar Kırcaali’de bir an evvel ihtilâl çıkararak Bulgarları koğmak ve bu vechile mahall-i mezkûru da Garbî Trakya’ya ilâve ederek ileride yapacakları teşebbüsü büyütmek ve belki de Makedonya’ya sirâyet ettirmek fikrinde olduklarından şimdiden Trakya için müteşebbis bir kumandan ile birkaç alay kumandanı istediler. Bu hususta heyet-i muhteremelerinin mütâlaalarının inbâ buyurulmasını arz ve istirham eyleriz. Bugünlerde gerek Garbî Anadolu ve gerek Anadolu berren ve bahren bize en lüzumu olan esliha ve cephaneyi nakletmek ve ( ) istiyoruz. Garbî Anadolu ile ( ) olmakla beraber nakliyata başladık. Karadeniz sahilinde İnebolu’yu münasip görüyor isek de zât-ı âlilerinin bu husustaki projesinin ve nerede ne gibi teşkilât ve tüccarlar bulunduğunun emir buyurulmasına muntazırız. Arz-ı hürmet eyleriz. (Kara Vasıf)

Mevki-i Müstahkem Kumandanı
Şevket

Vesika 299

Dersaadet Çanakkale Mevki-i Müstahkem Kumandanı Miralay Şevket Beyefendi’ye

C: 1.12.335

1. İhtilâl ile esaslaşmak mümkün değildir. Garbî Trakya ’yı istilâ etmek isteyen İngiliz, Fransız, İtalyanlara arzularını tatmîn için bir sebep tehiye edilmiş olacaktır. Bundan mâadâ Bulgarların bizimle birleşmek arzusunu izhâr etmekte oldukları bir zamanda bu hareketin hayırlı bir netice vereceği de müsteb’addır. Bunun Garbî Trakya’yı Yunanlılara işgal ettirmek için bir teşvik olması da pek muhtemeldir. Binâenaleyh vaziyetin pek esaslı tetkiki pek hayatî ve mühim bir mesele addolunmaktadır.
2. Garbî Anadolu’nun esliha ihtiyacı ziyadedir. Bir an evvel nakliyat şâyân-ı arzudur. İhraç iskelesi olarak biz Bafra ağzını münasip görüyoruz. Fena havalarda takalar, kayıklar barınabilir. Nehir tarîkiyle de Vezirköprü’ye kadar düz kayıklarla nakliyat mümkündür. Bu işi Üçüncü Kolordu Kumandanlığı deruhde edecek, Samsun’daki fırkasına yaptıracaktır. Yalnız vaktiyle kayıkçıların ismi, hareketten evvel eslihanın cinsi ve miktarı hususunda mezkûr kumandanlığa ma’lumât ita kılınması lâzımdır. Hatta dahilde tüccar eşyası olarak nakli mutasavver olduğundan bu bâbda Üçüncü Kolordu Kumandanlığı ile serian anlaşıldıktan sora belki de bir arkadaşın Samsun’a gelerek vaziyeti mahallinde tespit ve takrir etmesi daha sâlim olacaktır.

Heyet-i Temsiliye namına
Mustafa Kemal