Mustafa Kemal Atatürk - Nutuk/3. bölüm

Bi’l-münâsebe arz etmiştim ki Yirminci Kolordu Kumandanı Ali Fuat Paşa, Kongre namına bazı mukarrerât ve tertibât ittihâz eylemişti. Ali Fuat Paşa’ya, Kongre’ce “Garbî Anadolu Kuvâ-yı Milliye Kumandanı” unvanı verildi. Paşa, Eskişehir ve havalisini millî bir mıntıka addedip kumandanlığına Süvari Kaymakamı Atıf Bey’i; Afyonkarahisar havalisini de millî bir mıntıka addedip kumandanlığa Yirmi üçüncü Fırka Kumandanı Ömer Lütfü Bey’i tayin etmişti. Bu fırka ile Anadolu’ya geldiğimizin daha ilk günlerinde temas ve iştigalde bulunulduğunu o günlere ait beyânâtım sırasında zikretmiştim. İstanbul hükümeti Fuat Paşa’nın yerine Hamdi Paşa’yı tayin ve i’zâm etmişti. Hamdi Paşa, Eskişehir’e kadar geldi. Orada, kendisine 16 Eylül’de İstanbul’a avdeti lüzumu tebliğ olundu.

İngilizler Eskişehir Mıntıkası Kuvâ-yı Milliye Kumandanı olan Atıf Bey’i tevkif edip İstanbul’a gönderdiler. Kuvâ-yı Milliye Kumandanı olan bir zatın kendini suhûletle hasım eline düşürmeyecek tedâbîr almış olması lâzım gelirdi. Bu husustaki gaflet ve tedbirsizlik kendisini kurtarmak için uzun zaman mütevâli teşebbüsâtta bulunmamızı icap ettirdi. Malûm-ı âliniz, o tarihte Eskişehir’de İngiliz kıtaatı vardı. Fuat Paşa, toplayabildiği millî kuvvetlerle bizzat Eskişehir’e yakın Cemşit mevkiine gitmişti. Eskişehir’i uzaktan ihata etti. Eskişehir’de bulunan Mü’telifîn Kuvvetleri Kumandanı General Sally Clade’in Fuat Paşa’ya gönderdiği bir mektupta kullanılan tâbirât ve Kuvâ-yı Milliyemizi suret-i tavsif, millî kumandanlarımızın ve Kuvâ-yı Milliyemizin yüksek şeref ve haysiyetlerine karşı bir tecâvüz telâkki edildiğinden ve mûmâileyh General’in hak ve salâhiyeti haricinde görüldüğünden bu hususta İstanbul’da bulunan Düvel-i itilâfiye mümessil-i siyasîlerinin bir muhtıra ile nazar-ı dikkatleri celp olunmuştu. 25 Eylül 1919 tarihinde General Sally Clade’in Fuat Paşa nezdine gönderdiği bir heyet –ki bir erkân-ı harp binbaşısı ile Eskişehir İngiliz Kontrol Zâbiti’nden mürekkeb idi– İngilizlerin, ahvâl-i dahiliyemize ve harekât-ı milliyemize kat’iyen müdahale eylemeyeceklerine dair söz verdiler. Bu sıralarda İngilizler, Merzifon’da bulunan kuvvetlerinin geriye alınması halinde memnun olup olmayacağımızı istimzâc eylemişlerdi. bi’t-tabi pek memnun olacağımızı bildirmiştik. Fi’l-hakika oradaki kuvvetlerini bütün ağırlıklarıyla beraber evvelâ, Samsun’a çektiler. Ba’dehu oradan da İstanbul’a naklettiler. Eskişehir’e hâkim olduktan sonra Fuat Paşa’yı, Bilecik ve Bursa havalisine göndermeyi düşünüyorduk.