Mustafa Kemal Atatürk - Nutuk/7. bölüm

Efendiler, Gümrü Muâhedesi hükümet-i milliyenin akdettiği ilk muâhededir. Bu muâhede ile düşmanlarımızın hayalhanesinde kendisine ta Harşit vadisine kadar olan Türk ülkeleri bahşedilmiş olan Ermenistan, Osmanlı Devleti’nin 93 Seferi’yle kaybetmiş olduğu yerleri bize, hükümet-i milliyeye terk ederek dava haricine çıkarılmıştır. Şarkta, vaziyetlerde mühim tebeddül olması yüzünden, bu muâhede yerine, bi’l-âhire akdolunan 16 Mart 337 tarihli Moskova ve 13 Teşrinievvel 337 tarihli Kars Muâhedeleri kaim olmuştur.

Efendiler, umumî mıntıka itibarıyla, temas halinde bulunduğumuz Gürcistan ile câri muamele ve münasebet hakkında da kısa bir ma’lumât vereyim. 336 senesi Temmuz’unda Batum, İngilizler tarafından tahliye edilince Gürcüler hemen işgal ettiler. Bu keyfiyet Brest-Litovsk ve Trabzon Muâhedelerine muhâlif olduğundan, 25 Temmuz 336’da tarafımızdan protesto edilmişti.

8 Şubat 337’de Ankara’da itimatnamesini takdim etmiş olan Gürcü Sefiri’yle de Türkiye-Gürcistan Muâhedesi için müzakere başlamıştı. Nihayet 23 Şubat 337’de verdiğimiz kat’î bir ültimatom üzerine Ardahan, Artvin ve Batum’un tarafımızdan işgaline muvafakat olundu. Batum’un işgali bu tarihten on beş gün sonra vâki olmuştur. İşbu yerlerde, Türkiye’ye iltihakını sabırsızlıkla bekleyen halkın alkışları içinde işgal keyfiyeti vâki oldu.

Bi’l-âhire, Moskova Muâhedesi mûcibince Batum tahliye ve fakat işgal eylemiş olduğumuz aksâm-ı sâirenin anavatana merbûtiyeti teyid olundu.