Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti

Eklendi: 21 Şubat 2019, 15.16 Görüntülendi: 3852

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti - Azerbaycan'a bağlı özerk bir cumhuriyet

Nahçıvan veya resmî adıyla Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti (Azerice: Naxçıvan Muxtar Respublikası), Azerbaycan'a bağlı özerk bir cumhuriyet.

Coğrafya ve ulaşım

Nahçıvan'ın, kuzeyi ve doğusu Ermenistan ile, güneyi ve batısı da İran topraklarıyla çevrilmiş olup, kuzeybatısında yer alan Türkiye ile kısa bir sınırı vardır. Bu sınır bölgesi Türkiye tarafından Dilucu olarak adlandırılmakta olup, Türkiye ile Nahçıvan'ı birbirine bağlayan yol Dilucu'nda Aras Nehri üzerine inşa edilen Hasret Köprüsü'nden geçmektedir.

Azerbaycan’ın yaklaşık %6,3’ünü oluşturan Nahçıvan, 5.502,73 km² yüzölçümüne sahiptir. Arazi yapısı dağlık bir nitelik gösteren Nahçıvan'da ovaların toplam araziye oranı % 20, ormanların oranı ise % 2 civarındadır. Ovaların büyük bir bölümü tarıma elverişlidir. Ülkenin zengin madensuyu, soda ve tuz kaynakları bulunmaktadır.

Azerbaycan'a bağlı olmakla birlikte, bu ülkeyle fiziki bağlantısı olmayan Nahçıvan, Türk devletleri arasında Türkiye ile kara sınırı bulunan tek toprak parçasıdır. Türkiye ile Nahçıvan arasında 17 km'lik bir sınır bulunmaktadır. Nahçıvan şehir merkezi ile Türkiye'nin Iğdır şehri arasındaki uzaklık 160 km olup, iki şehir karayolu ile birbirlerine bağlanmıştır. İki ülke arasındaki ulaşım ve ticari ilişkiler Dilucu Sınır Kapısı'ndan gerçekleştirilmektedir.

İran ile Culfa ve Urumiye kentlerine yönelik iki ayrı sınır kapısı bulunmaktadır. Sovyet döneminden kalan, Nahçıvan'ı Ermenistan üzerinden Azerbaycan'a bağlayan karayolu ise, 1990'ların başlarından bu yana kullanılamamaktadır.

Tarım

Nahçıvan bağımsız olduğu 1991 ile 2000 yılları arası, Sovyet sisteminden serbest pazar ekonomisine geçişin sıkıntılarını yaşamıştır. Sovyet zamanından kalma kolhoz ve sovhozlar 2000 yılında vatandaşlara dağıtılmıştır. Sulama sisteminde yenilenmiş, şahıs mülküne geçen arazilerde verim artmıştır.

Tarım arazileri 1991 ile 2014 arasında 25,079 hektardan, 60,829 hektara çıkmış, artış 2,4 kat olmuştur. Tahıl ekimine önem verilmiş, tahıl ekili araziler bu dönemde %55'den, %63' çıkmıştır. Üretim 30 bin tondan, 103 bin tona, verim 2,09'dan, 2,88 ton/ha yükselmiştir. Eskiden ekilen pamuk, tütün yerine ayçiçeği ve şeker pancarı ekimine başlanmıştır. Sebze ekili alanlar 10 kat, patatesin alanı 25 kat artmıştır. Baklagil verimleri yüksektir.

Ermenistan ambargosunda yakacak yapılması ve bakımsızlıktan meyve bahçeleri %29 küçülmüş fakat 1990'da 1,73 ton/ha'lık verim, 2014'te 10,17 ton/hektara yükselmiştir.

Nüfus ve idari yapı

Nüfus

1 Ocak 2018 resmî verilerine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 452,800 kişidir. Nahçıvan, tarihî Nahçıvan Hanlığıgibi kendisine başkentlik yapan Nahçıvan şehrinin adı ile anılmaktadır. 1 Ocak 2013 resmî verilerine göre Şehir 93.000 kişi nüfusa sahiptir.

Etnik yapı

1 Ocak 2008 resmi verilerine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin nüfusu 414.900 kişidir. Etnik yapı ise 01.08.2011 resmi verilerine göre 405.900 Azeri, 2.280 Kürt, 517 Rus, 140 Ukraynalı,91 Tatar, 147 Ermeni, 11 Lezgi, (%0,021) ise diğer halkların temsilcileri.

İdari yapı

Nahçıvan'ın statüsü, 12 Kasım 1995 tarihinde halk oylaması ile kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası'nın 9. bölümünde düzenlenmiştir. Buna göre; Nahçıvan içişlerinde özerk, savunma ve dış politikasında ise Azerbaycan'a bağlı bir statüye sahiptir. Yasama organı 45 üyeli Ali Meclis'ten, yürütme organı ise Bakanlar Kurulu'ndan oluşan Nahçıvan'da yargı görevi bağımsız mahkemelerde bulunmaktadır.

Nahçıvan, Türkiye'nin de taraf olduğu 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları uyarınca özerk statüsü devam etmek kaydıyla Azerbaycan'a bırakılmıştır. Bu çerçevede Türkiye de Nahçıvan'ın statüsünün devamında dolaylı olarak bir güvence unsuru haline gelmiş ve Nahçıvan'ın toprak bütünlüğünü kabul etmiştir.

Nüfus dağılımı

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Nahçıvan şehri ile buna bağlı 7 ilçeden oluşmaktadır. 1 Ocak 2018 resmî verilerine göre Nahçıvan şehri ile ilçelerinin nüfus dağılımı aşağıdaki gibidir:

Nahçıvan Ö.C.'nin rayonları

Haritadaki yeri.	Rayon	Merkez	İdari birim	Alanı(km²)	Nüfus (1 Ocak 2018 nüfus sayımı)	Not
1	Babek rayonu	Babek	Rayon	828,42	75,000	Önceleri Nahçıvan olan adı 1991 yılında Babek Hürremi'nin şerefine Babek adı verilmiştir.
2	Culfa rayonu	Culfa	Rayon	926,30	46,400	Bazı kaynaklarda Cuğa olarak geçer.
3	Kengerli rayonu	Kıvrak	Rayon	704,89	32,200	2004 yılında Babek rayonu topraklarının bir bölümünden oluşturulmuştur.
4	Nahçıvan şehiri	Nahçıvan şehiri	şehir	191,57	93,000	1991 yılında Babek rayonundan ayrılmışdır.
5	Ordubad rayonu	Ordubad	Rayon	978,99	49,700	Sovetleşme döneminde Culfa'dan ayrılmışdır
6	Sederek Rayonu	Haydarabad	Rayon	163,74	15,900	1990 yılında Şerur reyonundan ayrılmıştır; Ermenilerin işgalı altında olan Kerki kenti de "de jure" bu rayona bağlıdır.
7	Şahbuz Rayonu	Şahbuz	Rayon	836,58	25,100	Sovetleşme devrinde Nahçıvan (Babek) rayonundan ayrılmışdır.
8	Şerur Rayonu	Şerur	Rayon	872,26	115,500	Sovyet devrinde Baş-Noraşen, daha sonra ise 1990 yılına kadar İliç (Vladimir İliç Leninin şerefine) olarak isimlendirilmiştir.
	Toplam			5502,75	452,800

Eğitim

Nahçıvan şehir kütüphanesi

Nüfusunun % 28'i şehir merkezlerinde yaşayan Nahçıvan'da 228 ilk ve orta öğretim okulu, 5 meslek lisesi ve 2 üniversite bulunmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}Üniversitelerden biri Nahçıvan Devlet Üniversitesi (NDÜ) diğeri Nahçıvan Özel Üniversitesi’dir. NDÜ’nün Mimarlık, Rus Dili ve Edebiyatı ile Müzikbölümleri ÖSYM üniversite tercih kılavuzunda yer almaktadır ve Türkiye'den yaklaşık 250 öğrenci eğitim görmektedir. Üniversitede bazı bölümler için yüksek lisans ve doktora eğitim programları mevcuttur. Bölgede ayrıca, okul öncesi eğitim için resmî kreşler mevcuttur. 1999 yılı itibarıyla toplam öğrenci sayısı 80.000 olarak tespit edilmiştir.

Tarih

Türk dünyasına açılan tek kapı olan Nahçıvan, zamanında Mustafa Kemal Atatürk'ün İran'dan satın aldığı toprakla Ermeni istilasından kurtulmuştur. Bu topraklar şu an bize aittir ve Nahçıvan sınırımızı oluşturmaktadır. Atatürk döneminde, hem ileride özerklik statüsü kazanması hem de o zaman Nahçıvan'la aramızda bir sınır kurulması için İran'la toprak mübadelesi yapılmıştır. Atatürk 'Türk Kapısı' olarak nitelendirdiği Nahçıvan'ın 13 km'lik sınırını İran'dan alarak Nahçıvan'la Türkiye arasında bağ kurmuştur. 1. Dünya Savaşı'nda Türk ordusu Nahçıvan'ın Ermeni istilasından kurtulmasını sağlamıştır.