Zeynelabidin Tağıyev

Zeynelabidin Tağıyev (Azerice: Zeynalabdin Tağıyev d. 25 Ocak 1821–1823 veya 1838, Bakü - ö. 1 Eylül, 1924, Bakü), Azerbaycan'da, Rus İmparatorluğu'nun ve Dünya'nın ilk petrol sanayiinin doğmasında ve gelişmesinde önemli rol oynamış Azeri iş adamı ve hayırsever.

Yoksul bir ailede doğan ve erken yaşlarda iş hayatına atılan Tağıyev, ülkenin petrol zenginleri arasında yer almış ve devrin en önemli sermayedarlarından birisi olmuştur. Hiç öğrenim görmemiş, okuma yazma dahi bilmeyen biridir ancak ülkenin sosyal, iktisadi, eğitim ve kültür alanındaki meseleleriyle yakından ilgilenmişti.Hayırsever iş adamı, Bakü’de yerli petrol zenginlerini, işadamlarını çevresine toplayarak Bakü’nün gelişmesi için pek çok projeye önderlik etmiş; bu projelerin gerçekleşmesi için kendi parasal kaynaklarını kullanmış ve Petersburg’daki çarın direnicini kırmak için mücadele etmiştir.

Tağıyev, Müslüman öğrencilerin Rusya’nın çeşitli yerlerinde yüksek öğrenim görmeleri için sayısız burs verdi. Neriman Nerimanov, Memmed Emin Resulzade onun burslarından yararlananlar arasındadır. Bakü’de ilk tiyatro binasını yaptırması; Merdekân’daki Bağcılık ve Şarapçılık Okulu’nu kurması; Bakü’deki ilk kız okulunu (Güney Kafkasya’da yegane kız okulu idi) kurması eğitim ve kültür hayatına yaptığı önemli katkılarındandır.

1897’de petrolcülüğü bırakan ve dokuma fabrikası kuran; taşımacılık, bankacılık alanlarında yatırımlar yapan Tağıyev’in tüm mal varlığına Sovyet Rusya’nın Azerbaycan’ı işgalinden sonra bütün el konulmuştur.

Yaşamı

Bakü’nün İçersehet semtinde dünyaya geldi. Kesin doğum tarihi bilinmez. 1821-1823 arasında ve 1838’de dünyaya geldiğine dair kaynaklar vardır. Ayakkabıcılık yaparak geçimini sağlayan bir babanın oğlu idi. İş hayatına çocuk yaşta inşaat işçisi olarak başladı. Duvar ustalığı, inşaat kalfalığı ve müteahhitlik yaptı. 1870'te iki kazanlı gaz yağı fabrikası satın aldı.Ortakları ile beraber 1873'te devletten toprak satın alıp bu topraklarda petrol aradı. İki yılın sonunda arazisinde petrol bulunması sonucu Azerbaycan’ın en zenginleri arasına girdi. 1877 yılında T.Z. Tagiyev Ticaret Evi'ni kurarak sondaj, üretim, petrolün taşınması gibi birçok alanda çalışmalara başladı.

Eğitim, kültür, yayıncılık ve şehircilik alanındaki faaliyetlerine bu yıllarda başlayan Tağıyev, Bakü’de ilk tiyatro binasını yaptırdı (27 Kasım 1883’te açılan bina günümüzde Müzikal Komedi Tiyatrosu’nun binasıdır). 1889’da atların kullandığı demir nakliye yolunu (konka) faaliyete geçirdi ve böylece Bakü’nün yeşillendirme faaliyetleri başladı. 1895 ve bazı kaynaklara göre 1896 yılında Merdekân’da Bağcılık Okulu’nu açtı. 1895'te Rusya Türkleri’nin ilk gazetesi Kaspi’yi satın aldı ve başına Alimerdan Topçubaşov’u getirdi. Rusça yayımlanan Kaspi, 1903’e kadar Azerbaycan aydınlanmasını temsil eden tek gazete olarak kaldı.

Tağıyev bilinmeyen bir nedenle petrol kuyularını, taşıma filosunu, petrol depolarını, demiryolu taşıma cenderelerini 1897’de bir İngiliz şirketine satarak petrol çıkarma işini bıraktı. Bu tarihten sonra petrol pazarlama ve dokumacılık işi ile uğraştı.

Bakü’de bir dokuma fabrikası kurmak için başvuran Tağiyev, izni 3 yılda alabilmişti. Nihayet fabrika inşa edildiğinde Azerbaycan için yeni bir sanayi kolu ve gelir kaynağı doğmuş oldu. Çok sayıda işçiye istihdam olanağı sağlayan fabrika, Moskova ve Lodz firmaları ile rekabete girdi. Kısa bir süre sonra kundaklanmak istendi ise de yangın, itfaiye ve işçilerin yardımıyla büyümeden söndürüldü. Tağıyev, fabrikasındaki işçilere büyük önem verdi. Bütün işçilere sıcak su ve aydınlatma tesisatı olan lojmanlar yapıldı. Okul, mescid, revir açıldı

Ülkedeki ilk kzı okulu olan İmparatoriçe Aleksandra Fyodorovna adına Rus-Müslüman Kız Mektebi Tağıyev’in yoğun gayreti ile 1901’de açıldı. Bu okul, Tağıyev’in Okulu olarak tanındı.

Hazar'da en büyük taşıma şirketi ise Hazar Taşımacılık'ta büyük hisse sahibi olan Tagiyev, 1904 yılında Kür—Hazar isminde yeni bir taşımacılık şirketi kurdu. Rusya'nın en büyük şirketlerinden olan Kafkas Merküri ve Şark Cemiyeti şirketleriyle rekeabet girdi. Gemi Sahipleri Birliği’ni kurdu, limanlara köprü, ambar yapımı ile ilgilendi.

Hazar Denizi’inde balıkçılığa da yatırım yaptı. Deniz balık yataklığı yapan nehirleri satın aldı ve Dağıstan’a bir soğuk hava deposu yaptırdı.

Tağıyev’in kurduğu Bakü Ticaret Bankası 1914’te faaliyete geçti.

Sovyet Rusya 28 Nisan 1920'de Azerbaycan'ı işgal etmesinden sonra bütün serveti elinden alındı. Neriman Nerimanov'un talimatı ile kendisine mülk seçme olanağı verilince Merdan’daki bağ evini seçti ve ömrünün sonuna kadar orada yaşadı. 1 Eylül 1924 yılında evinde hayatını kaybetti. Merdekan'daki din alimi Ahund Hacı Turab'ın türbesinin yanına gömülmüştür.

Bakü’deki evi günümüzde Ulusal Tarih Müzesi’dir.

İki evlilik yapan Tağıyev’in kuzeni olan ilk eşi Zeynep’ten iki kızı ve bir oğlu olmuştur. Eşinin ölümü üzerine 1896’da Rus ordusu generallerinden Ereblinski’nin kızı Sona Hanım ile evlenmiştir.