Aşıq Heydər - Gümrü qızı dastanı ( I hissə)

Gümrü şəhərinin çiçəklənən dövrləri idi. Ədalətli Gümrü sərdarı ölkədə qayda-qanunu bərpa etmiş və özbaşınalığa son qoyulmuşdu. Daha yolları kəsib xərac almaq, oğurluq, soyğunçuluq, demək olar ki, yaddan çıxmışdı.
Sərdarın ölkəsində ədalət hökm sürdüyündən qeyri millətlər də bu torpaqlara pənah gətirirdi. Burada hamı şən və firavan yaşayıb, həyatlarını davam etdirirdilər.
Günlərin birində sərdar qəflətən dünyasını dəyişdi. Ölkə hələ yasdan çıxmamışdı, sərdarlıq məqamına çatmaq üstündə ağalar və bəylər arasında dava qızışmağa başladı.
Bu vəziyyətdən istifadə edən müxənnət qonşular kəndləri, mahalları talan edib, viran qoyurdular. Hər yerdə qətllər törədilir, günahsız adamların qanı axıdılırdı. Bu bəs etməmiş kimi qaxtaganlar mahallara öz əskəri ordularını yerləşdirməyə başladılar. Elə bununla da mahallarda yadellilərə qarşı qiyamlar baş qaldırırdı. Amma əli yalın camaat yağıların ordularına heç nə edə bilmirdilər.
Bu özbaşınalığa son qoymaq məqsədilə mərd və igid oğullar, qaçaq dəstələr şəklində dağlara çəkilərək yağılara qan uddurmağa başladılar. Köməyə Urmiyadan, Xoydan və Təbrizdən də gələnlər var idi. Təbrizli Yetim Kərim bu dəstələri birləşdirib bir qoşun eylədi. Ona kimi onun köməyinə Anadoludan Bəkir paşa gəldi. Onun alayı da Yetim Kərimin qoşunuynan birləşdi.
Yazın əvvəlindən başlayaraq payızın son ayına kimi birləşmış türk süvariləri yağıları Ağbaba mahalına qədər qovaraq darmadağın etdi.
Artıq qış başlamışdı, döyüşlər tam səngimişdi. Qanlı döyüşlərdən çıxan Yetm Kərim Bəkir paşa ilə möhkəm dost oldu.
Qışın oğlan çağıydı, Bəkir paşa yetim Kərimi Qarsa öz evinə qonaq dəvət edti. Kərim isə on nəfər cəngavərlə birlikdə Bəkir paşanın qonağı oldu.
Doğurdan da, atalar yaxşı deyib: “Yazıya pozu yoxdu”. Elə həmin gün Qarsda Mahmud ağa adlı bir tutarlı kişinin oğlunun toyuydu. Mahmud ağa eşidəndə ki, Bəkir paşanın hörmətli qonaqları gəlb, o saat Yetim Kərimi toya dəvət etdi. Bəkir paşa və Kərim bu toya gəldilər.Yetim Kərim toyda su pərisinə oxşayan Zeynəb adlı bir xanıma vuruludu. Bu işdən xəbər tutan Bəkir paşa çox sevindi. Kərim bir yetim uşaq olduğundan və kimsəsi olmadığından elçiliyə Bəkir paşanın özü getdi. Allah sizlərə də toy-düyün qismət eləsin, hər iki cavan öz səadətinə qovuşdu. Bəkir paşa Kərimə yeddi gün - yeddi gecə toy eləydi və düyün hədiyyəsi olaraq yağılardan təmizlənmiş Ağbaba mahalını Kərimə hədiyyə verdi.
Dağlar və yaylalar məskəni olan Ağbabada yenidən gözəl həyat başladı. Artıq Ağbabada Kərimin Sərdar adlı bir övladı dünyaya gəlmişdi.
Aradan heç iki il keçməmiş yağılar yenidən Ağbabaya hücuma keçdilər. Arpa çayı ətrafı Almərdan düzündə hər iki tərəfdən qırılanın sayı - hesabı olmadı. Bu döyüşlərdə Yeyim Kərim yaralana-raq dünyasını dəyişdi. Bəkir paşa qırx gün - qırx gecə yas saxladı və Kərimin yoldaşı Zeynəbi, iki yaşlı oğlu Sərdarı öz himayəsinə götürdü.
Sən demə, bu tifillərin ağrılı-acılı günləri qabaqda imiş. Artıq qəm-kədər Zeynəbin yavaş-yavaş yaxasını tanımağa başladı.
Günlərin birində Zeynəbin dayısı molla Dursun Bəkir paşanın yanına gəldi və bildirdi ki, dul qadının şəriətlə dul qalması günahdı. Kərimin heç kimi olmadığından gərək Zeynəb mənim bacım oğlu Söyünə ərə getsin, mən bu haqda Söyünlə danışmışam, o bu xeyir işə razılıq verib.
- Paşam, gəlməyimin məqsədi odur ki, sən də bu işə xeyr-dua verəsən, onu da yaxşı bilirəm ki, sən Kərimi doğma oğlundan da çox sevirdin.
Mollanın sözləri sillə kimi Bəkir paşanın üzünə dəydi. Qəhərdən yaşarmış gözlərini dəsmalnan sildi. Bir təkrar özünü ələ alıb dedi:
- Molla Dursun, deyirsən ki, şəriyət ilə gərək dul qadın ərə getsin, bəs uşaq?
- Mən bu işə heç nə deyə bilmərəm. Əgər Zeynəbin özünün razılığı varsa, qoy sən deyən olsun.
Molla Dursun dilləndi:
- Bəkir paşa, sən Söyünü yaxşı tanıyırsan axı, sənin qoç igidlərin-dən biri deyilmi, kim istəyərdi belə olsun, bu bir Allah işidir, Allah yağı düşmənlərin evini yıxsın, evimizi yıxdılar.
Bəkir paşa dilləndi:
- Onda mənim sizdən bir təvəqqəm var, qoy Sərdarı mən böyüdüm. Ürəyi istədiyi vaxt da anasının yanına gedib gələ bilər. Mənim oğlum Osman Gümrünün yeni seçılmiş sərdarıdı, istəyim odur ki, Sərdarı oğlum Osmanın yanına göndərəm. Qoy, uşaqlıqdan dövlət işlərini öyrənsin. Elə ki, boyu çıxdı Gümrü şəhrinin gələcək paşası Sərdar olmalıdır. Artıq mənim ölümlü günlərim gəlib, bu vəsiyyətimi oğlum Osmana çatdırmışam.
Bu danışıqlada Zeynəbin taleyi həll olundu. Zeynəb yeni ər evinə, Sərdar isə Gümrü şəhrinə göndərildi.
Aradan heç on il keçməmişdi ki, Bəkir paşa rəhmətə getdi. Sərdar isə Gümrüdə Osmanın himayəsi altında böyüməyə başladı. Doğurdan da, atalar yaxşı deyib:- “Pis günün ömrü az olar” !!!
Hələ uşaq yaşlarından Sərdar Osman paşa ilə birlikdə bir çox məclislərdə, döyüş meydanlarında olmuş, döyüş fəndlərini tam mükəmməl öyrənərək böyük, yaraşıqlı, ağıllı, bacarıqlı bir pəhləvana çevrilmişdi. Elə saz çalırdı ki, heç ustad aşıqlardan geri qalmırdı. Zili-zil, bəmi-bəm yerində idi.
Aradan uzun illər keçmişdi. Sərdar Gümrü şəhrinin sərdarı idi, həm də çox rəhimli bir paşa idi.
Varlı-yoxsul hamı onu sevirdi. Sərdar həmişə mahallara gedib, camaatın güzəranı ilə tanış olur, yoxsullara, əlsizlərə və yetimlərə kömək edərdi. Dağlar qoynunda olan Gümrü şəhri yavaş-yavaş gözəlləşməyə başladı. Müxənnət qonşuların dağıtdıqları binalar məscidlər və məhəllələr əvvəlki vəziyyətindən də yaxşı olmuşdu.
Artıq Sərdar iyirmi beş yaşını haqlamışdı.
Günlərin birində paşa öz dostları Niftalı ağa və Nağdəli bəylə ceyran ovuna çıxdılar. Sərdar ilk həmlədə ceyranın başını bədənindən üzdü və üzünü dostlara tutuaraq dilləndi:
- Dostlar, ovumuz yararlı oldu, gələn il, allah qoysa, yenə bu yerlərə gəlib ov ovluyacağıq, hərəmiz bir ceyran öldürsək, bu allahın heyvanının kökü kəsilər axı!
Bu sözləri eşidən dostlar gülüşdülər. Nağdəli bəy üzünü Sərdara tutaraq dilləndi:
- Paşam, bəlkə mənim qonağım olasınız. Bu gün evimdə xeyir iş var, oğlum müsəlman olacaq. Gümrünün adlı- sanlı aşıqlarını da dəvət etmişəm.
Sərdar dilləndi:
- Əzizim, mən məmuniyyətlə o məclisdə iştirak etməyə hazıram, çünki harada aşıq məclisi varsa, gərək ora bir baş çəkəm, neçə ildi başım şəhərin işlərinə elə qarışıb ki, ozan məclisləri də az qala yadımdan çıxıb. Ancaq Nağdəli bəy, səndən bir ricam var. Bir fayton göndər, gedib Qarsdan anam Zeynəbi də gətirsin. Onun üçün də çox darıxmışam.
Paşanın bir sözü iki ola bilməzdi. Elə belə də oldu.
Məclis qara zurnada, cəngi havası ilə başlandı. Meydandan pəhləvanlar çıxmaq bilmirdi. Sonra məclis saza və sözə verildi.
Zeynəb Söyün ağadan olan yeganə doğma qızı Fatma xanımla hərəsi Sərdar paşanın bir tərəfində əyləşdilər. Buralarda belə bir adət variydı ki, kişilər məclisinə qadınlar gəlmirdi. Ancaq Zeynəb xanımın təkidi ilə nişanlı qiz- gəlinlər məclisə daxil oldular. Sünnət mərasimi başlandı. Dəllək Qəfər müqəddəs “Qurani Kitabı” oxuyub qurtardıqdan sonra öz işini başa çatdırdı. Sərdar paşa yerindən durub dəllək Qəfərə xələt verdi və beləliklə də məclis qızışmağa başladı. Meydan artıq cavanların idi. Paşa dərin xəyallara qərq olmuşdu, elə bil, şirin yuxu görürdü. Birdən qarşısında dayanan gənc bir qızın səsinə diksindi. Qız utana-utana dilləndi:
- Paşam, görürəm yuxulayırsınız, bir fincan qəhfə için, yuxunuz dağılsın. Sərdar başını qaldırıb qıza baxanda, elə bil Sərdarın başına göydən ildırım çaxdı. Sərdar iyirmi yaşında olanda bu qızı ilk dəfə yuxuda ona Xızır Peyğınbər göstərmişdi.
Qız o qədər gözəl idi ki, yemə- içmə, dur bu qıza tamaşa eylə. Sərdar bir könüldən min könülə qıza aşiq oldu. Həmişə məclislərdən tez durub gedən paşa yerinə mıxlanmışdı. Gözünü də qızdan çəkmək bilmirdi ki, bilmirdi. İşi belə görən Zeynəb xanım dilləndi:
- Bala, hamının gözü səndədi. Sən kimə baxırsan? Olmuya bu qıza aşiq olmusan? Bu qız, sənin dostun Nağdəli bəyin bacısı, Sona xanımdi.
Sərdar paşa dedi:
- Ana, doğrudan da, bu qız elə bil bir su sonadı.
Bu zaman məclisi idarə edən Yetim Tapdıq sazı sinəsinə basıb, aldı ustadlardan görək nə dedi:

Necə söz deyəsən qəm ərbabına,
O da sənin kimi zəri görüfdü.
Dindirəndə haldan olar xəbərdar,
Cəbrə düşüb hər əfkarı görübdü.
 
Dost dostuna etsə iqrar imanı,
Qiyamətə gedər müddət zamanı.
Könül uman yerdən kəsməz gümanı,
Çün əzəldən etibarı görübdü.
 
Şenliyin zehnini verməyin zaya,
And verirəm, o yaradan Xudaya.
Bel bağlama dövrü keçən gədaya,
Neçə əyyam ruzigarı görübdü.

Ustadlar ustadnaməni bir deməyib, iki deyib, biz də deyək iki olsun, düşmən qabıq qoysun, soyulsun.

Bivafənin, müxənnəsin, nakəsin
Doğru sözün, düz ilqarın görmədim.
Namərdin dünyada cox çəkdim bəhsin,
Namusun, qeyrətin, arın görmədim.
 
Yetəni özümə mən dost eylədim,
Yolunda canıma cox qəst eylədim.
Söyüddən bağ saldım, peyvəst eylədim,
Almasın, heyvasın, narın görmədim.
 
Nəfs aldatdı, hər yetənə xan dedim,
Bihudə kollara gülüstan dedim.
Əbəs yerə bivəfaya can dedim,
Zəhmətin cox çəkdim, karın görmədim.
 
Huşum çaşdı, düşdüm olmaz oyuna,
Yetmədim gözəlin əsli-soyuna,
Aşıq oldum simasına, boyuna,
Hayıf kı, kamalda dərin görmədim.
 
Ələsgər, elmində olma nabələnd,
Doğru söylə, sözün çıxmasın qələt.
Şahiddə iman yox, bəydə ədalət,
Qazıların düz bazarın görmədim.

Ustadlar ustadnaməni iki yox, üç deyər, biz də deyək üç olsun, düşmən ömrü puç olsun.

Pələng qocalanda, nər büdrəyəndə
Kəhər at yollarda öləndə, hayıf.
Bir mərdin qılıncı düşəndə əldən,
Namərd gendən baxıb, güləndə hayıf.
 
Heç kəs ayrılmasın öz balasından,
Didərgin düşməsin yurd-yuvasından.
Maralı hürküdüb öz talasından,
Buraya çaqqallar gələndə hayıf.
 
Birsi yarayar elin işinə,
Dözər zamanənin hər gərdişinə.
Birisi tikəni çəkər dişinə,
Zəhmətsiz yarıya böləndə hayıf.
 
Biri toya gedər, sevinib gülməz,
Birsi vaylarda ağlaya bilməz.
Namərd öz qəlbindən heç kini silinməz!
Özünü dost kimi biləndə hayıf.
 
Birsi yalanı deyər ucadan,
Çəkinməz heç zaman cavan-qocadan.
Birisi dost evinə baxar bacadan,
Açıb bu qapını girəndə hayıf.
 
Atılıb tullanan körpə beçələr,
Vədəsiz banlayar bəzən gecələr.
Çəpərdən-çəpərə qonan sərçələr,
Bülbülü qəfəsdə görəndə hayıf.
 
Yetim Tapdıq ustadnaməni sona çatdirib, sazı Sərdara uzadaraq dilləndi:
-Paşam, bəlkə bir-iki kəlmə söz də siz deyəsiniz?
Hə əzizlərim, Sərdar sazı öpüb, döşünə basdı və aldı görək nə dedi:

Ağlımı apardı bir mələkzadə,
Bülbüləm gülümü tapdım bu gecə!
Məhəbbət nə imiş, sevgi nə imiş,
Qəlbimdə bir ocaq yapdım bu gecə!
 
Can alan gözləri od saldı cana,
Həzrəti Yusif tək düşdüm zindana.
Gözəllər gözəli, ay gözəl ana,
Az qala yolumdan sapdım bu gecə!
 
Sərdaram, paşalıq yadımnan çıxdı,
Göz yaşım selləndi yaxama axdı.
Mehrü - məhəbbətim, baxdı karıxdı,
Xəyal atlarını çapdım bu gecə!

Sərdar sazı öpüb aşıq Vəliyə uzatdı.
- Ustad, ustad məclisində söz demək mənə yaraşmaz, bizim sizə çox ehtiyacımız var, məclis sizindi.
Artıq gecədən xeyli keçmişdi. Sərdar Nağdəlini yanına çağırtdırıb dedi:
- Bəy, bu gecə anam, bacım və mən sizin qonaqlarınızıq. Əgər icazə versən, qoy mənə bir yer hazırlasınlar, möhkəm yorulmuşam, evə getməyə halım qalmayıb, bir az yatıb dincimi alım.
Nağdəli bəy üzünü doğmalarına tutaraq dilləndi:
- Qızlar, tez paşaya bir yer hazırlayın.
Sərdar asta yerişlərlə xalılar döşənmş böyük bir otağa daxil oldu. Burada təkrar Sona xanımla qarşılaşdı.
Sona xanım gülə-gülə dilləndi:
- Paşam, sizə xoş gecələr arzulayıram, yuxunuz şirin olsun, deyib, zalı tərk etdi. Sərdar güclə özünü ələ aldı, bilmədi qıza nə cavab versin. Sərdar dərhal yerinə uzandı, amma ilan vuran yatdısa, Sərdar yatmadı. Yerində o tərəf bu tərəfinə dönərək, Sona xanımı gözlərinin qabağında gətirdi. Baxçada Sona ilə Fatmanin səsini eşidən Sərdar eyvana çıxdı.
Sona incə bir səslə Fatma xanıma dedi:
-Sənin nə qəşəng, yaraşıqlı və ağıllı qardaşın var? Deyirdilər inammırdım, həqiqətən də həsəd aparılası cavandı.
Fatma:
- Ay qız, olmuya qardaşıma vurulmusan? Vallah, toyunuzda o qədər oynayacam, düz bir həftə gərək yerimdən qalxa bilməyəm.
Sona xanım nə isə demək istəyirdi, birdən onların gözlərinə eyvandan heyran - heyran baxan Sərdar sataşdı.
Sona xanım üzünü Sərdara tutaraq dilləndi:
- Paşam, mən elə bilirdim ki, siz artıq yatmısınız, olmaya sizi narahat elədik, siz allah bizi bağışlayın.
Sərdar dinmədi.
Sona xanım üzünü Fatma xanıma tutaraq dilləndi:- Qardaşın bizə gələnnən dili tutulub.
Sona xanım:
– Ay qız, bəlkə qardaşının dilini açım.
Fatma xanım:
– Pis olmaz.
Bu dəmdə Sona xanım aldı görək nə dedi:

Aşkar deyil, mənim dərdim pünhandı,
Var olsun, yaşasın, eli paşamın.
Görüb gözəlliyi, almır hesaba,
Yaş gedib bükülüb beli paşamın.
 
Bir tuti dillinin dağıyam, dağı,
Olmazmı mənimlə gəzəsən bağı.
Gedib cavanlığın, qalmayıb çağı.
Görürəm titrəyir, əli paşamın.
 
Aləm bilir sən Gümrünün gözüsən,
Niyə qoydun sinəm üstə közü sən.
Baxan deyər düz Məcnunun özüsən,
Açılıb çiçəyi - gülü paşamın.
 
Sona xanım yar yanında sayılsın,
Arif olan bu sevdadan ayılsın.
İxtilat et, şirin cana yayılsın,
Titrəsin ağzında dili paşamın.

Söz tamama yetdi.
Qızlar baxçadan getmək istəyəndə Sərdar dözə bilməyərək dilləndi:
- Sona xanım, insaf eylə bir ayaq saxla, gör mən nə deyirəm.
Aldı görək bu dəmdə Sərdar nə dedi:

Küsmə məndən gözəl mələk,
Buyurub allah, seçmişəm.
Ölçüb, biçib sığal çəkib,
Yer üzündə şah seçmişəm.
 
Gözəlsən, güldən - laladan,
Tanrı saxlasın baladan
Səni o ərşi - əladan,
Qəlbimə pənah secmişəm.
 
Sərdarı sən eşit dayan,
Gəl könlümə olnan həyan.
Sınıq qəlbi yardı duyan,
Səni qəlbə mah seçmişəm.

Söz tamama yetən kimi Sona xanım güldü.
- Elə bu paşam?! Yenə sözün var yoxsa...
Sona belə deyəndə Sərdar bir daha özünü saxlaya bilməyib, aldı görək nə dedi:

Gözəllər sultanı, mələklər şahı,
Telləri xurmayı, qamət sürahı,
Cəmalın cəzb edir şəms ilə mahı,
On beş günlük aydan gözəlsən, Sona!
 
Gözlərin dumanlı, bənzər ümmana,
Səni sevən aşiq olub divana,
Yaradan yaradıb salıb cahana,
Sən huri qılmandan gözəlsən, Sona!
 
Yaralı könlümə yaraşmaz ziynət,
Sanki bir mələksən ey sərvi – qamət!
Səni sevən aşiq istəməz cənnət,
Cənnəti - Rizvandan gözəlsən, Sona!
 
Qəm üstə yatmağı etmişəm peşə,
Mövlam nişan verdi, gəldim görüşə.
Pərişan bülbüləm, sən tər bənövşə,
Sərvi - Xuramandan gözəlsən, Sona!
 
Gül açan çəmənə bənzər üzlərin,
Şahın taxt-tacına dəyər gözlərin.
Sərdara dadlıdır şirin sözlərin,
Gözəl Züleyxadan gözəlsən, Sona!

Söz tamama yetdi.
Qızlar gülüşə - gülüşə bağçanı tərk etdilər. Amma Sərdar səhərə kimi yata bilmədi ki, bilmədi. Eşq ataşı, doğurdan da, onu Məcnun etmişdi.

(II hissə)