Azərbaycanın milli rəqsi "Tənzərə" necə erməni "Tamzara" sına çevrildi

19-cu əsrdən 20-ci əsrin birinci yarısına qədər olan dövrdə ermənilər Azərbaycan xalq musiqisini üç mərhələdə erməniləşdirməy çalışıblar, baxmayaraq ki, bu gün bu proseslər tamamilə utanmadan həyata keçirilir.

Bu aşağıdakı şəkildə baş verib:

1) Əvvəlcə ermənilər mahnılarımızı Azərbaycan dilində, yəni dəyişiklik etmədən ifa edirdi.

2) Sonra mahnılar erməni dilinə tərcümə edildi və öz dillərində ifa edildi.

3) Kitablar, oçerklər, məqalələr və qrammofon qeydləri vasitəsi ilə bizdən aldıqları əsərləri erməni əsərləri kimi təqdim etmək üçün fəal iş aparıldı.

Erməni sənətşünas Srbuhi Lisitsian, 1958-ci ildə nəşr olunan "Erməni xalqının qədim rəqsləri və teatr tamaşaları" adlı kitabının 177-ci səhifəsində yazır ki, onun istəyi ilə erməni aşıq Arşak Sarkisyan Alaşkertdə (Şərqi Türkiyə) ifa olunan türk və kürd xalq mahnılarının sözlərini erməni dilinə tərcümə etmişdir. Əsasən o ərazilərdə azərbaycanlı və Axıska türklərinin, kürdlərin və azərbaycanlıların etnik qruplarından olan Qarapapaqların yaşadığı bildirilir.

Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan əsərlərinin erməniləşdirilməsi üç mərhələdə baş verdi. Xalq rəqsimiz "Tənzərə" də bütün bu mərhələlərdən keçdi.

Belə ki, Sarkisyan digər mahnılarla yanaşı, Azərbaycanın kollektiv rəqsi "Yallı"nın növlərindən olan "Tənzərə" milli rəqsinin musiqisinə mətn də tərcümə etmişdir. Təqdim olunan ekran əsərlərində bu xalq kompozisiyasının Azərbaycan dilində mətni, mətnin altında isə erməni dilinə tərcüməsi var. Bu, sözügedən kompozisiyanın məhz Azərbaycan xalq sənətinə aid olmasının danılmaz sübutudur.

Ancaq buna baxmayaraq, səhlənkar qonşularımız "Tənzərə" rəqsini erməni xalq rəqsi "Tamzara" olaraq təqdim edirlər. Bu sözün erməni dilində semantik mənası nədir sualını verdikdə isə axmaqcasına gözlərini döyürlər. Necə ki , bozbaş, imam bayıldı, basdırma, şəkər-çörək, paxlava, tərəkəmə, uzundərə, qazaxi, düdük, tütək və başqaları haqqında soruşduqda etdikləri kimi. Erməni dilində semantik mənası olmayan, etimoloji və tarixi baxımdan Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqəli olan yeməklər, rəqslər və musiqi alətləri adları olan sözlər ermənilər tərəfindən heç bir əsaslandırılma aparılmadan mənimsənilib- bizimdir, qurtatdı!.

Əgər bu gün internetdə "Erməni xalq rəqsləri" yazıb axtarışa vursaq, şəbəkə bizə çox sayda "qədim" erməni rəqsləri verəcəkdir. Ancaq 19-cu əsrin erməni etnoqrafiyası ilə bağlı yazılan məqalə və esselərə müraciət etsək, əmin ola bilərik ki, o dövrdə bugünkü "qədim" erməni rəqslərinin heç izi də yox idi. Onların tədbirlərində, toylarında və hətta dini bayramlarında Azərbaycanın milli kollektiv rəqsi - "Yallı" ifa olunurdu, buna çox sayda yazılı sübut da var.

Məsələn, erməni etnoqraf B. Xalatyans 1899-cu ildə "Etnoqrafik baxış" jurnalının 4-cü sayında dərc edilmiş "İrəvan əyalətinin erməniləri arasında toy adətləri haqqında" məqaləsində yazır ki, ermənilər toylarında Yallı rəqsi ifa edirlər. (səh. 8)

2018-ci ildə Naxçıvanın ənənəvi qrup rəqsləri olan Yallı (köçəri, tənzərə) Azərbaycandan UNESCO-nun təcili qorunma siyahısına daxil edildi. Qadınlar rəqs edərkən, əsasən gözəllik və lütf nümayiş etdirən qızıl zərgərlik əşyaları (üzüklər, bilərziklər, boyunbağılar) taxırlar. Rəqsin adı da bununla bağlıdır. "Tən " Azərbaycan dilində - "yarı" , "zər" isə "bəzək" deməkdir , bu da "yarı bəzək" mənasını verir.

Hazırda Azərbaycanda Yallı rəqsi növü olan "Tənzərə" yalnız , mətn müşayiəti olmadan rəqs variantında ifa olunur. Ermənistanda isə rəqslə yanaşı mahnı şəklində də ifa olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, mahnının sözləri demək olar ki, tamamilə onlar tərəfindən dəyişdirilib və "Tamzara" sözünün erməni dilində heç bir məna daşımamasına baxmayaraq, əvvəlinə "hay" sözünü qoyurlar, ermənilər dəfələrlə təkrarlayırar: "hay Tamzara", yəni "erməni Tamzarası ”. Əsas odur ki, "erməni" prefiksi olsun, qalanı isə əhəmiyyətsizdir. Sözlərin əvvəlcə erməni dilində olmadığı və onu tamamilə dəyişdirdikləri onlara deyilsə, reaksiyaları tamamilə əvvəlcədən bilinən olacaqdır - yüksək səslə hirslənəcəklər və bunun "qədim" erməni mahnısı olduğuna inandıqlarını, "qədim" erməni əlyazmalarında qeyd edildiyini və ermənilərin bunu 3000 ildir ifa etdiyini iddia edəcəklər.

"Tənzərə" rəqsinin Azərbaycanın xalq yaradıcılığına aid olduğunu görməməzlikdən gələn ermənilər bunu öz rəqsləri kimi ifa etməyə davam edirlər. Bu hala uyğun Azərbaycan atalar sözü yerinə düşür " Utanmasan, oynamağa nə var ki?".

Mənbə: zen.yandex.az