İsmayıl Şıxlının 50 illik sirri

Sevdiyimiz filmlərimizdən biridir. “Dəli Kür” filmi 50 ildir eyni maraqla baxılır. Əsər İsmayıl Şıxlınındır. Filmin çəkilməsi üçün ssenari yazmaq söhbəti düşəndə İsmayıl Şıxlının yaxın dostu İsa Hüseynov deyib ki, İsmayıl, ssenari yazmaq sənlik deyil.  Hüsü Hacıyev küçəsində bir həyətdə çoxlu yazıçı yaşayırdı. Biri bir hekayə yazan kimi həyətdə oturub onu müzakirə edirlərmiş. Ssenarini kimin yazması da belə müzakirəyə çıxarılıb.  Kinostudiyanın o vaxt baş redaktoru olan və “Nəsimi”, “Tütək səsi ” filmlərindən ssenari təcrübəsi olan İsa Hüseynov  İsmayıl Şıxlını prinsipə salıb. Köhnə dostların bu dialoqu İsmayıl Şıxlının ssenarini tez bir zamanda yazması ilə nəticələnib.  Sonradan İsa Hüseynov deyib ki, İsmayıla qalsa tənbəllik edib yazmayacaqdı, bilə-bilə belə etdim ki, tez yazsın.

Azərbaycan kişisinin obrazını gürcü oynaya bilməz

Cahandar ağa obrazına uzun müddət aktyor axtarışı gedib. Gürcüstandan da aktyor dəvət olunub, hətta filmin rejissoru Hüseyn Seyidzadə aktyoru bəyənib də, amma “Azərbaycanfilm”in o vaxtkı rəhbəri Adil İsgəndərov belə bir Azərbaycan kişisi obrazına gürcü aktyorun çəkilməsinin qəti əleyhinə olub. Hətta vurğulayıb ki, fakturam uyğun gəlsəydi, özüm çəkilərdim, hayıf boyumun alçaq, enimin çox olması imkan vermir. Nəhayət, Gəncə teatrından Ələddin Abbasov tapılıb dəvət olunur.  

Obraza namizədlərdən biri olan aktyor Həsənağa Salayevin isə Cahandar ağa obrazı üçün özü deyil, səsi seçilir. Obrazı Ələddin Abbasov deyil, Həsənağa Salayev səsləndirir.

Filmin zibil yeşiyindən çıxan hissəsi

Əsərdə Cahandar ağanın iki oğlu var. Ssenariyə görə də iki olmalı idi. Moskva senzurası əvvəlcə filmi iki seriyadan birə endirib, filmi ağ-qara variantda çəkilməsinin üstündə durub. Açıqca da deyiblər ki, iki seriyalı rəngli film sizlik deyil. Cahandar ağanın iki oğlundan bir oğul düzəldiblər.

Film çəkilib, bütün “əl gəzdirmələrdən” sonra bir saat qırx dəqiqəlik film qalıb. Moskva bu dəfə də filmin üstündə mübarək əlini işə salıb.

Əsərə görə Cahandar ağa kazaklarla torpaq üstündə döyüşüb həlak olur. Ssenaridə də belə idi, filmdə də  belə çəkilmişdi. Mockva filmi məhz buna görə qəbul etmir. “Siz nə karəsiniz ki, bir nəfər kazaklara qarşı vuruşsun, özü də qəhrəman olsun”. Hüseyn Seyidzadə həmin yeri kəsib plyonkanı zibil yeşiyinə atır. Vaxt olmadığından başqa çəkilişlə əvəz etməyə də imkan vermirlər. Beləliklə, filmin sonluğu əcaib bir vəziyyət alır. Cahandar ağa elə-belə gəzdiyi yerdə havayı gülləyə gəlir. Guya Allahyarın gülləsinə.

Hüseyn Seyidzadənin kəsib zibil qutusuna atdığı hissəsini isə filmin operatoru Yuri Vornovski götürüb saxlayır. İllər sonra operator həmin hissəni film fonda qaytarıb. Bəzi telekanallar həmin hissəni əlavə etməklə nümayiş etdirirlər.

“Dəli Kür” necə “Ana Kür” oldu

İsmayıl Şıxlı yarım il filmin belə “əlgəzdirmələr”dən sonra ekranlara çıxmasına razı olmayıb. Çəkiliş qrupu İsmayıl müəllimdən xahiş edib ki, qoyun film prokata çıxsın zəhmət haqqımızı alaq. Buna görə yazıçı razılaşmalı olub.

Filmin əvvəlində Gülağa Məmmədovun ifa etdiyi məşhur “Ana Kür” mahnısı şeirdə “Dəli Kür”dür. Cahangir Cahangirov musiqini yazanda sözü musiqiyə yatmadığına görə dəyişib. “Dəli”, beləcə “Ana” olub.

Həmin mahnı verilən yerlə film başlayır, mahnı Kürə qovuşub axır. Axan yerdə Kürü necə çəkmək barədə çox düşünüb vertalyotla çəkməyi qərar alıblar. Vertalyot isə silkələndiyindən kadrın korlanması qorxusu var. Odur ki, Hüseyn Seyidzadə həmin çəkilişdə iştirak etməyib, bu riski İsmayıl Şıxlı, operator bir də pilot öz öhdələrinə götürüblər.  

Kadrın istənilən səviyyədə alınması üçün vertalyotun mühərriki ani dayandırılmalıdır. Belə halda isə qəza qaçılmazdır, pər daha ağır olduğundan vertalyot dərhal pərinin üstündə üzü aşağı çevrilir. Buna görə vertalyotda paraşütdən istifadə etməyin də yeri yoxdur. Üç nəfər bu riskə gedir və mükəmməl bir kadr alınır. 

Filmdə ilk dəfə Novruz bayramı təsvir olunub, özü də əhatəli.

Mollaxana epizodu çəkiləndə İsmayıl Şıxlının oğlu - bizə bu yazını hazırlamaqda yardımçı olan Elçin Şıxlı çəkilişlərə baxmağa gəlibmiş. Rejissor onu görən kimi deyib ki, qrimləyin gətirin bura onu. Beləliklə, “əqrəb” qışqırıb  dolaba çıxan Elçin Şıxlıdır.

Həmin uşaqlar arasında Qorxmaz Əlili, rejissor Cahangir Mehdiyev də var.

Yaradıcı qrupu bir daha xatırladıram:

Ssenari müəllifi : İsmayıl Şıxlı