Koroğlu - Koroğlu dastanı/Koroğlunun Türkman səfəri (II hissə)

Aşıq Cünun:
Dinib danışdığı davadı, dovdu,
Söndürən ruzgardı, yandıran qovdu.
Aləmi bürüyən sönməz alovdu,
Alovlara qalar Koroğlu səni!
Eyvaz:
Düşman gözün oyun-oyun oyaram,
Mənsur kimi dərisini soyaram.
Koroğlunu qızıl qana boyaram,
Aşıq, bizə Təkə-Türkman deyərlər.
Aşıq Cünun:
Dava günü qulac qolu qayıtmaz,
Nərəsindən gecə iyidlər yatmaz.
Yerdə olsan, göydə olsan, unutmaz,
Arar, axır bular Koroğlu səni.
Eyvaz:
Köhlən minib çıxar olsam yoluma,
Kim yapışar rikabıma, qoluma?
Koroğlu sağıma, Həsən soluma,
Aşıq, bizə Təkə-Türkman deyərlər!
Aşıq Cünun:
Dağların başında yel kimin əsər,
Bir qılınca yetmiş yeddi baş kəsər,
Tərlan gəmişdirib Çənlidə küsər,
Gələr qıya, çalar Koroğlu səni.
Eyvaz:
Türkmanların say-seçməsin yığaram,
Bulud olub Çənlibelə yağaram,
Koroğlunu özüm tutub boğaram,
Aşıq, bizə Təkə-Türkman deyərlər!
Aşıq Cünun:
Cünun Koroğluya bir şirin nökər,
Düşmanın üstünə göydən od tökər,
Şığıyıb Qıratın tərkinə çəkər,
Əziz-xələf qılar Koroğlu səni!
Eyvaz:
Hayqırıb meydanda açsam qol-qanat,
Qarı düşman qabağımda olar mat,
Eyvazı qorxutmaz Koroğlu, Qırat,
Aşıq, bizə Təkə-Türkman deyərlər.
Aşıq Cünun istədi ki, hərbə-zorba ilə, söz güləşdirmə ilə Eyvazı
qorxudub özü ilə Çənlibelə aparsın. Bir də Koroğlunu Çənlibeldən
buraya gətirib götür qoya, zəhmətə salmasın. Gördü yox, bu o deyilənlərdən
deyil, hər belə zarafatlarnan qorxası canavar deyil. Bir az da
artıq danışsa çömçəsini alıb başına çalar. Aşıq Cünun gizlicə Eyvazın
əsil-soyunu, yer yurdunu yaxşıca öyrəndi. Toyun sabahı günü yolu
əlinə alıb Çənlibel sənsən getdi, gecə gündüzə saldı, yolun damarını
kəsib hər yerdən keçdi, gəldi bir sabah ertəsi Çənlibelə çatdı. Koroğlu,
dəlilər, xanımlar onu görüb başına yığışdılar. Görüşəndən sonra yetmiş
yeddi yerdən dedilər:
– Ay aşıq Cünun, haraları, gəzdin, nə gördün, nə eşitdin? Niyə belə
gec gəldin?
Onların cavabında aşıq Cünun sazını götürüb görək nə dedi:
Vardım şəhərə, obaya,
Keçdi zimistan, yaz gördüm.
Uğradım çölə, səhraya,
Bulaq üstə yarpız gördüm.
Dən-dən oldu dağlarda qar,
Bağlar gətirdi heyva, nar.
Dolandı qış, gəldi bahar,
Göllərdə ördək, qaz gördüm.
Dolandım neçə oymağı,
Keçdim düzü, aşdım dağı,
Hələb qəsri, Bağdad bağı,
Döşənmiş payandaz gördüm.
Gedəndə mənə oldu tuş
Qars, Qağızman, İstanbul, Muş,
Çanaqqala, Sarıqamış
İgidlərin şahbaz gördüm.
Alacalardan aşanda,
Ərzurumu dolaşanda,
Qənimlərtək savaşanda
Gözü qanlı xırsız gördüm.
Əyri qılıncı belində,
Tərifi mərdlər dilində,
O Təkə-Türkman elində,
Qassaboğlu Eyvaz gördüm.
Laçın kimi göydə süzür,
Namərdlər bağrını əzir,
Məclisində sağı gəzir,
Ortada söhbət, saz gördüm.
Aşıq Cünun, de üz barı,
Dolandım dünyanı yarı,
Qoç Koroğlunu, Nigarı,
Eyvaz tək əri az gördüm.
Aşıq Cünuna cavabında Koroğlu üzünü başındakı xanlara, bəylərə,
paşalara qan udduran, tacirlərə tük saldıran iyid dəlilərə tutub, aldı
görək nə dedi:
Yığılın dəlilər, məclis başına,
Verin şirin badə, cana nuş olsun!
Vurun nərdtaxtanı, gəlib oynayaq,
Atın ağ zərləri, şeşi-beş olsun!
Bir xələt biçərəm Eyvaz boyundan,
İncimərəm xasyətindən, xoyundan,
Kəsin tunclulardan, qırın qoyundan,
Yeyin dəlilərim, keflər xoş olsun!
Uca dağlar başın almasın duman,
Koroğlu könlünə gəlməsin guman,
Verrəm o iyidə beş yüz min tümən
Qansırqada gələn qannı baş olsun!..
Dəli Mehtər Qıratı ifçin yəhərləyib onun barabarına gətirdi. Koroğlu
xanımlarla, dəlilərlə görüşdü, halallaşdı. Qıratı minmək istəyəndə Nigar
irəli yeriyib dedi:
– Ay Koroğlu, Təkə-Türkman kimi qorxulu, uzaq səfərə gedirsən,
qoy dəlilərdən bir neçəsi yanında getsin, demək olmaz, birdən davazad
olar, sənin üçün yalqız yaxşı keçməz.
Koroğlu dedi:
– Nigar xanım, sən Çənlibeldən, dəlilərdən yaxşı muğayat ol,
məndən qorxma. Qırat ki, altımdadı mənə zaval yoxdu, haradan olsa,
vurub, yarıb salamat çıxacam. Ürəyini sıxma, bir neçə günə Eyvazı
gətirib çatdıraram sənə.
Koroğlu Qıratın ziltəngini bərkitdi. Bir əlini yalmanına atıb belinə
sıçradı. Dəlilər, xanımlar Koroğlunun elə Qırata sıçramağın gördülər.
Qırat yel kimi əsdi, quş kimi uçdu, gədikləri keçdi, bellər aşdı, yoxuşlar
çıxdı, enişlər endi, yerin damarını kəsib neçə gündən sonra TəkəTürkmanın
yaxınlığına çatdı. Koroğlu uzun yol gəlmişdi, həm acımışdı,
həm də yorulmuşdu. İstədi ki, düşüb atı dincəltsin, özü də bir az
yeməkdən-zaddan tapsın yesin. O yan bu yana göz gəzdirirdi, bir də
gördü ki, yoldan bir az aralı bir çoban qoyun otarır. Düşüb Qıratı otlamağa
ötürdü, özü çobanın yanına gəlib dedi:
– Çoban qardaş, atalar deyiblər ki, acdın çobana, yoruldun sarbana.
Çörəkdən zaddan nəyin var?
Çoban dedi:
– Süd boldu, ancaq çörək bir az qonağa layiq deyil, dünəndən qalıb
quruyub.
Koroğlu dedi:
– Bəri ver görüm, ziyan yoxdu. Bu çölün düzündə nə quru, nə
yumşaq?
Çoban canlı, qüvvətli yekə bir adam idi. Çanaxı da batman yarım
süd tuturdu. Amma çoban özü də çanaqdan qalan deyildi, yekə canlı
bir adamdı. Qərəz, çoban çanağı əlinə alıb bir neçə qoyunu sağdı, elə
ki, çanaq süd ilə doldu, gətirdi qoydu Koroğlunun qabağına. Çörək də
gətirib dedi:
– Qonaq qardaş, gərək məni bağışlayasan. Çörək çox qurudu. Heç
bilməyirəm necə yeyəcəksən.
Çobanın cavabında Koroğlu dedi:
– Fikir eləmə, gətir bəri. Elə acam ki, daşdan yumşaq hər nə olsa
yeyəcəyəm.
Koroğlu quru çörəkləri doğrayıb südün içinə tökdü, çanaq ilə
ağızbaağız süd doğramacı eyləyib əlinə də bir qaşıq alıb doğramacın
üstünə düşdü. Doğramacı qaşıqlayıb bir göz yumub-açan vaxta qara
bığların altından keçirtdi. Ona kimi Qırat da otlayıb doydu.
Koroğlu öz-özünə fikir eləyib dedi: Mən Türkmana bu paltarla
getsəm yəqin ki, tanıyarlar. Yaxşısı budu ki, paltarımı çobannan dəyişdirim.
Bir az götür-qoydan sonra paltarını çoban ilə dəyişdi. Onunla
əltəmən oldu. Sıçrayıb Qırata mindi, gəlib Təkə-Türkmana çıxdı.
Gəzdi, dolandı, Eyvazın yerini elədi. Bildi ki, bəs Eyvaz atası qəssab
Alı ilə sürüdən qoyun almağa gedib. Qıratı sürüb gəldi gördü doğrudan
da Eyvazgil sürülərdən qoyun seçirlər. Tez atdan düşüb onlara yanaşdı.
Soruşdu ki:
– Qardaş, qoyunun biri neçəyədi?
Qəssab Alı dedi:
– Beş manatdı.
Koroğlu yüz erkək seçdirdi. On beş manatdan pulunu verdi. Qəssab
Alı gördü ki, qoyunun birinə beş manat yerinə on beş manat verir.
Qaldı mat-məhəttəl ki, bu niyə belə eliyir.
Koroğlunun nə qoyun gözünə girirdi, nə pulun artıq verilməsi.
Gözü Eyvazın üzündə idi. Quş kəkliyi alan kimi gözü Eyvazı almışdı.
Eyvaz da bunu duymuşdu. Qaş-göz ilə atasını işdən xəbərdar eləmək
istəyirdi. Ancaq atası mətləbi işarədən anlamırdı. Belə olanda aldı
görək Eyvaz nə dedi:
– Qədəm qoyar hərdən-hərdən yerişlər,
Bu qılıqda çodar olmaz, hay olmaz,
Beş-beş deyər, on beş-on beş bağışlar,
Bu qılıqda çodar olmaz, hay olmaz.
Qəssab Alı dedi:
– Bala, çodar olmayıb nə olacaq? Görünür bunların yerində qoyun
bahadı.
Eyvaz atasının cavabında aldı sözünün o biri bəndini:
Mərd iyidlər kimi yolları basan,
Tülək tərlan kimi bərələr pusan,
Bu ya Koroğludu, ya Dəli Həsən,
Bu qılıqda çodar olmaz, hay olmaz.
Cünun gəldi Çənlibelin elindən,
Eyvaz bülbül oldu uçdu gülündən,
Bu söz çıxıb telli Nigar dilindən,
Bu qılıqda çodar olmaz, hay olmaz.
Qəssab Alı yavaşca oğluna dedi:
– Sən sarsaqlamısan. Bura nə aşıqlıq, şairlik yeridi? Sonra ürküdərsən
almaz, qoy alverimizi eləyək.
Koroğlu dedi:
– Qəssab əmi, adam qat bu qoyunları mənnən köməkli bələni
aşırsın, qayıtsın.
Qəssab Eyvazı çağırıb dedi:
– Yeri, qonağa kömək elə, qoyunları bələdən aşır.
Eyvaz Koroğlu ilə bərabər qoyunları hayladı. Bələdən aşırdı. Elə
ki, bələdən aşdılar, Koroğlu bir dala baxdı, gördü, tay qəssab Alı onları
görə bilməz, qoyunları buraxdı, quş kimi sıçradı Qıratın belinə mindi,
aldı görək nə dedi:
Qardı Çənlibelin başı,
Varaq, a qəssabın oğlu!
Gəl gedək düşmana qarşı,
Duraq, a qəssabın oğlu!
Çox oldum davada, doyda,
İyid görmədim sən boyda.
Əl ver, burda sənnən soyda
Vuraq, a qəssabın oğlu!
Əcəli qoydum börkümə
Büründüm çodar kürkümə.
Gəl min Qıratın tərkinə,
Varaq, a qəssabın oğlu!
Çoxdu Koroğlunun yaşı,
Nə qovğalar çəkib başı,
Əl ver, sənnən dağı daşı
Yaraq, a qəssabın oğlu!..
Koroğlu Qırata acı bir qamçı çəkdi. Qıratın burnunun deşiklərindən
alov çıxdı. Yüyəni gəmirib ley kimi qanatlandı. Çənlibelə tərəf
baş almaq istəyəndə Koroğlu qırğı kimi Eyvazın üstünə şığıdı. Əlini
atıb onun kəmərindən tutdu, ancaq nə qədər qoluna zor verdisə, onu
yerindən tərpədə bilmədi ki, bilmədi. Dəli Koroğlu acıqlandı, qızdı bir
dəli nərə çəkdi, Eyvaz titrəyib yerə yıxıldı. Bu dəfə əlini atdı, quş kimi
Eyvazı götürüb Qıratın tərkinə qoydu, Çənlibel deyib yollandı.
Qəssab Alı gördü xeyli keçdi, amma Eyvaz gəlmədi. Bir yeldən
yeyin, sudan iti gedən Türkman atı vardı. Tez onu çəkdirdi, yəhərlətdi.
Koroğlunun dalınca sürdü. Türkman atı boğanağa düşmüşdü. İlan kimi
ağzını açıb, quyruğunu dik tutub dördnala çapırdı. Koroğlu bir də
dönüb gördü vallah qəssab Alı budu elə gəlir ki, tay nə deyim. Koroğlu
yavaşca Qıratı əylədi. Qəssab Alı gəldi ona çatdı. Götürdü görək nə
dedi:

(III hissə)