On iki imam

On iki imam – İslamın on iki imamçı şiə və ələvi qollarında Məhəmmədin dini və siyasi xəlifələridirlər. On iki imamçıların dini nəzəriyyələrinə görə, on iki imam təkcə cəmiyyəti ədalətlə idarə edən şəxslər yox, həmçinin şəriəti (İslam hüquq sisteminin) və Quranın ezoterik (sirli, yalnız seçilmiş şəxslərə məxsus) mənalarını qoruyan və təfsir (izah) edən nümunəvi insan fərdləridir. Məhəmmədin və imamların sözləri və əməlləri cəmiyyət üçün bələdçi və nümunə rolunu oynayır. Bu səbəbdən də onlar səhv və günahlardan uzaq olmalıdırlar (dini terminologiyada İsmət və ya məsumluq adlanır) və Məhəmmədin əli ilə ilahi hökmlə, və ya nəsslə təyin edilməlidirlər.

İmamət inancı

İslamın on iki imamçı şiə qolunun inancına görə əql – ilahi müdriklik (hikmət) Peyğəmbərlərin və imamların ruhlarının mənbəyi olmaqla, onlara Hikmət adlanan ezoterik bilik aşılayır və onların iztirabları, onların tərəfdarlarına ilahi bəxşiş vasitələridir.

Baxmayaraq ki, imam ilahi vəhyi almır, ancaq onun Allahla çox yaxın rabitəsi var, hansı ki, o rabitə vasitəsilə Allah imama, imam da öz növbəsində insanlara bələdçilik edir. İmamlara həmçinin sahib olduqları “əl-Cəfr”, “əl-Camiə” kimi gizli kitablar da aid edilir. İmamət, yaxud ilahi rəhbərliyə etiqad on iki imamçı şiə əqidəsində əsas inanclardan hesab edilir və “Allah bəşəriyyəti ilahi bələdçiliyə çıxış imkanı olmadan buraxmaz” nəzəriyyəsinə əsaslanır.

On iki imamçıların inancına görə, hər dövrün müsəlman cəmiyyətində bütün əqidə və fiqh məsələləri üzrə ilahi hökmü müəyyən edən imamı var. Əli ibn Əbu Talibon iki imamın birincisidir və on iki imamçı etiqada görə, Məhəmmədin ədalətli səhabəsidir və onun qızı olan Fatimə yolu ilə ondan sonra Məhəmmədin kişi nəsli davam etmişdir. Bir-birləri ilə qardaş olan Həsən və Hüseyndən başqa hər bir imam özündən əvvəlki imamın övladıdır (oğludur). On ikinci və sonuncu imamMəhəmməd əl-Mehdidir və on iki imamçı şiələrin etiqadına görə, hal-hazırda həyatdadır (diridir) və dünyaya zühur edib ədaləti bərpa edənə qədər qeybdədir (bu hadisə Böyük Qeybət dövrü adlanır). On iki imamçı şiələr və Ələvi müsəlmanların inancına görə, on iki imam barədə Məhəmməddən nəql edilən “On iki xəlifə” hədisinə əsasən öncədən xəbər verilmişdir. On iki imamçı şiə və ələvi inancına görə, hazırda qeybdə olan sonuncu imamdan başqa bütün imamlar qeyri-təbii ölümlə ölüblər.

On iki imam bəzi Sufi ordenlərdə aparıcı rola malikdir və İslamın siyasi yox, sadəcə dini rəhbərləri hesab edilirlər. Belə ki, Sufi ordenlərin əksəriyyəti on iki imamdan birinə gedib çıxır.

İmamların siyahısı

Nömrə	Adının xəttalıqla ərəbcə yazılışı	Adı (Tam/Künyə)	Yazılış (Ərəbcə/Azərbaycanca)	Doğum və Ölüm Tarix (M./H.Q.)	Önəm	Doğulduğu yer	Ölüm səbəbi və yeri Dəfn yeri
1		Əli ibn Əbu Talib علي بن أبي طالب Əbu əl-Həsən أبو الحسن	Əmirəlmöminin (Möminlərin əmiri) əl-Mürtəza (Sevimli) Birinci Ali	600–661 23 (Hicrətdən əvvəl)–40	Şiələrə görə birinci imam və Məhəmmədin canişini; Sünniliyəəsasən dördüncü raşidi xəlifə. Bütün sufi müsəlmanlar arasında yüksək mövqeyə malikdir. Məhəmmədin soyunun onunla Fatimənin izdivacından davam etdiyinə inanılır	Məkkə,  Səudiyyə Ərəbistanı	Kufə məscidində namaz qılarkən xarici Əbdürrəhman ibn Mülcəm əl-Muradi tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Məzarı İraqın Nəcəfşəhərindəki İmam Əli məscidindədir.
2		Həsən ibn Əli حسن بن علي Əbu Muhamməd أبو محمد	əl-Müctəba (Seçilmiş) İkinci Ali	624–670 3–50	Məhəmmədin, qızı Fatimədən olan yaşca ən böyük nəvəsi. HəsənKufədə xəlifəlik etmiş atasınınölümündən Muaviyyə ilə sülh müqaviləsi bağlayana qədər yeddi ay ərzində İraqa nəzarət etmişdir.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	On iki imam şiələrinə görə indiki Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə şəhərində Muaviyyənintəşəbbüsü ilə arvadı tərəfindən zəhərlətdirilmişdir. Məzarı indiki Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə şəhərindəki Bəqiməzarlığındadır.
3		Hüseyn ibn Əli حسین بن علي Əbu Abdullah أبو عبدالله	Seyyidüş-şühəda (Şəhidlərin rəhbəri) Üçüncü Ali	626–680 4–61	Məhəmmədin nəvəsi, Əlinin oğlu və Həsən ibn Əlinin qardaşı. Yezidin xəlifəliyinin qanuniliyinə qarşı çıxmış və səbəblə də Kərbəla döyüşündə öldürülmüşdür. Bu hadisədən sonar Hüseynşiəlikdə mərkəzi, aparıcı mövqe tutur və ölümü qeyd edilir.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Kərbəla döyüşündə öldürülüb. Məzarı İraqın Kərbəla şəhərində İmam Hüseyn məscidindədir.
4		Əli ibn Hüseyn علي بن الحسین Əbu Muhamməd أبو محمد	əl-Səccad, Zeynül-abidin (Səcdə edən, İbadət edənlərin ziynəti)  Dördüncü Ali	658 – 712 38–95	”Əhli-beytin Zəburu” kimi tanınan “Səhifeyi Səccadiyyə”nin müəllifi.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Əksər şiəmənbələrinə görə xəlifə I Vəlidingöstərişi ilə Səudiyyə ƏrəbistanınınMədinə şəhərində zəhərlətdirilmişdir. Məzarı indiki Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə şəhərindəki Bəqiməzarlığındadır.
5		Məhəmməd ibn Əli محمد بن علي Əbu Cəfər أبو جعفر	Baqir əl-Ulum (Elmin təfsirçisi)  Beşinci Ali	677–732 57–114	Əksər erkən Sünni və Şiəmənbələrinə əsasən həyatı boyunca bir çox fəqih yetişdirmişdir.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Bəzi şiə mənbələrinə görə xəlifə Hişam ibn Əbdülməlikintəşəbbüsü ilə İbrahim ibn Vəlid ibn Abdullah tərəfindən Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə şəhərində zəhərlətdirilmişdir. Məzarı indiki Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə şəhərindəki Bəqiməzarlığındadır.
6		Cəfər ibn Məhəmməd جعفر بن محمد Əbu Abdullah أبو عبدالله	əs-Sadiq (Sədaqətli) Altıncı Ali	702–765 83–148	Adı ilə əlaqədar olaraq On iki imam şiəliyi məzhəbi Cəfərilikadlandırılmışdır. Əbu Hənifə və Malik ibn Ənəsin fiqh, Vasil ibn Ətavə Hişam ibn Həkəminhədis/kəlam, Cabir ibn Həyyanın cəbr və kimya üzrə müəllimi olmuşdur.[23][24]	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Bəzi şiə mənbələrinə əsasən xəlifə Mənsur tərəfindən Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə şəhərində zəhərlətdirilmişdir. Məzarı indiki Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə şəhərindəki Bəqiməzarlığındadır.
7		Musa ibn Cəfər موسی بن جعفر Əbu əl-Həsən	əl-Kazim (”Sakit”) Yedinci Ali	744–799 128–183	Cəfər ibn Məhəmməddən sonra İsmaililər də daxil olmaqla şiələrə görə imam. Xorasandaşiələrdən xumsun rahat yığılması üçün nümayəndələr şəbəkəsi qurmuşdur. Məhdəviyyətdə yüksək mövqeyə sahibdir. Əksər insanlar onun vasitəsilə öz soylarını Məhəmmədə bağlayırlar.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Şiə inamına görə xəlifə Harun ər-Rəşidin sifarişi ilə həbs olunmuş və həbsxanada zəhərlətdirilmişdir. Məzarı İraqın Bağdad şəhəri yaxınlığındakı Kazımeyn şəhərində İmam Musa Kazım türbəsindədir.
8		Əli ibn Musa علي بن موسی Əbu əl-Həsən  أبو الحسن الثانی	ar-Riza, Reza (Razı/Məmnun) Sekizinci Ali	765–817 148–203	Xəlifə Məmun tərəfindən vəliəhd elan edilmişdir. Müsəlman və qeyri-müsəlman alimlərilə etdiyi mübahisələrlə məşhurdur.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Bəzi şiə mənbələrinə görə İranın Məşhədşəhərində xəlifəMəmunun göstərişi ilə zəhərlətdirilmişdir. Məzarı İranın Məşhəd şəhərində İmam Rza məscidindədir.
9		Məhəmməd ibn Əli محمد بن علي Əbu Cəfər أبو جعفر	əl-Təqi, əl-Cavad (Allahdanqorxan, Əliaçıq) Dokuzuncu Ali	810–835 195–220	Abbasi xəlifələrinin zülm və təqibləri qarşısında mərdliyi və təqvası ilə məşhurdur.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Şiə mənbələrinə görə xəlifəMötəsimin sifarişi ilə arvadı, xəlifəMəmunun qızı tərəfindən zəhərlətdirilmişdir. Məzarı İraqın, Kazımeyn şəhərində İmam Təqi türbəsindədir.
10		Əli ibn Məhəmməd علي بن محمد Əbu əl-Həsən  أبو الحسن الثا	əl-Hadi, əl-Nəqi (Hidayət edən, Təmiz/pak) Onuncu Ali	827–868 212–254	Şiə cəmiyyətindəki nümayəndələr şəbəkəsini genişləndirdi və gücləndirmişdir. Həmçinin şiələr tərəfindən verilmiş xümsu qəbul etdi	Mədinəyaxınlığında Sürəyya kəndi, Səudiyyə Ərəbistanı	Bəzi şiə mənbələrinə görə xəlifə Mötəztərəfindən İraqın Samirə şəhərində zəhərlətdirilmişdir. Məzarı İraqın Samirəşəhərindəki İmam Əskəri məscidindədir.
11		Həsən ibn Əli الحسن بن علي Əbu Muhamməd أبو محمد	əl-Əskəri (Qarnizon şəhərinin vətəndaşı') Onbirinci Ali	846–874 232–260	Həyatının böyük bir qismi xəlifəMötəmidin hakimiyyəti illərinə rast gəlmişdir. Atasının ölümündən sonra ona qarşı təzyiqlər artmışdır.	Mədinə, Səudiyyə Ərəbistanı	Şiə mənbələrinə görə xəlifə Mötəmidin göstərişi ilə İraqın Samirəşəhərində zəhərlətdirilmişdir. Məzarı İraqın Samirəşəhərindəki İmam Əskəri məscidindədir.
12		Məhəmməd ibn əl-Həsən محمد بن الحسن Əbu əl-Qasim أبو القاسم	əl-Məhdi, Qaim, əl-Höccət (Hidayət olmuş, Qayıb/itkin, Rəhbər') Onikinci Ali	868–h.h. 255–h.h.	On iki imam şiələrinin mənbələrinə əsasən mövcud olmuş tarixi şəxsiyyət və vəd olunmuş Mehdi. İsa ilə birgə zühur edib haqsızlıq və ədalətsizliklə mübarizə aparıb, dünyada ədalət və nizamı bərpa edəcəyinə inanılır.	Samirə, İraq	Şiə mənbələrinə görə 872-ci ildə Allahın göstərişi ilə qeybə çəkilmişdir.