Vikinqlərin dəfn geyimini bəzəyən ‘Allah’ yazısı

Tipik Vikinq dövrü kəfənləri 100 ildən çoxdur ki qorunur.

Amma geyimlər üzərində aparılan yeni bir təhqiqat, - 9 və 10-cu əsr qəbirlərindən tapılan geyimlər - Vikinq və müsəlman dünyaları arasındakı əlaqənin göstəricidir.

İpək və gümüş saplarla həkk edilən naxışlar, "Allah" və "Əli" sözlərini əmələ gətirir.

Yazıları Uppsala Universitetindən tekstil arxeoloqu Annika Larsson üzə çıxarıb. O, 19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərində Birka və Gamla Uppsalada aşkar olunan qayıq və otaq məzarlardakı kişi və qadın dəfn geyimlərinin qalıqlarını təhqiq edən zaman naxışlarla qarşılaşıb.

Bu Larssonun diqqətini, unudulmuş parçaların Asiya, İran və Çindən gəldiyini müəyyənləşdirdikdən sonra cəlb edib.

O deyir ki, bu kiçik həndəsi işarələr, - 1.5 santimetrdən hündür olmayan - Skandinaviyada gördüyü heç bir şeyə bənzəmirdi.

"Onları heç nə ilə tutuşdura bilmirdim. Ta ki, İspaniyada mavr parçalarını xatırlayana qədər."

Tapmacanın açması

Larsson sonradan anlayıb ki, qarşısındakılar Vikinq naxışları yox, ərəb-kufi yazılarıdır.

Və iki söz təkrarlanır. Onlardan birini o, iranlı həmkarının köməyi ilə oxuya bilib. "Əli" - İslamın dördüncü xəlifəsi.

Amma Əli sözünün yanındakı sözü açmaq bir o qədər asan olmayıb.

Bunun üçün Larsson, hərfləri böyüdərək hər bucaqdan yoxlayıb.

"Birdən aynalı yazı ilə həkk olunan 'Allah' sözünü gördüm," o deyir.

Larsson adları təxminən 100 ədədlik hissələrdən onunda aşkarlaya bilib. O, hələ də parçaların üzərində işləyir və bu sözlər hər yerdə yanbayan gəlir.

Bu tapıntılar, məzarın sakinləri haqqında yeni suallar yaradır.

"Qəbirlərin bəzilərinin müsəlmanlara aid olması şansı kifayət qədər mümkündür," o deyir.

"Vikinq məzarları qazıntılarımızın bəzilərinin DNT analizləri göstərib ki, dəfn olunan insanlar fars əsillidirlər. Burada da İslam üstün rol oynayıb.

"Bununla belə, yeni tapıntılar göstərir ki, Vikinq dəfn ənənələrinə İslam ideyaları böyük təsir göstərib. Məsələn, ölümdən sonra cənnətdə əbədi həyat."

Onun komandası əynində dəfn geyimi olan bu bədənlərin coğrafi mənşəyini müəyyənləşdirmək üçün artıq universitetin immunologiya, genetika və patologiya şöbəsi ilə işləyir.

Tarixi bir ilk

Vikinq və müsəlman dünyaları arasındakı əlaqəni əks etdirən çoxsaylı tarixi dəlillərlə mövcuddur. Buraya şimal yarımkürəsində tapılan İslam qəpikləri də daxildir.

İki ilə əvvəl tədqiqatçılar Birkadakı qadın məzarından tapılan gümüş üzüyü yenidən yoxlayarkən onun daşı üzərində "Allah üçün" ifadəsini aşkarlamışdılar.

Yazı kufcə idi. İraqın Kufə şəhərində 7-ci əsrdə istifadə olunan bu dil, Quranın ilk dəfə qələmə alındığı ərəb dillərindən biridir.

Larssonun tapıntısını daha da maraqlı edən məqam, parçaların Skandinaviyada ilk dəfə Əli adının qeyd olunduğu tarixi əşya olmasıdır.

"Əli adı Allah sözünü yanında dəfələrlə təkrarlanıb," o deyir.

"Bilirəm ki, Əli adı müsəlmanların Şiə məzhəbi üçün müqəddəs sayılır və burada yatan əlaqə məni maraqlandırdı."

Əli, Məhəmməd peyğəmbərin əmisi oğlu və kürəkənidir. O, peyğəmbərin qızı Fatimə ilə evli olub. Eləcə də, Məhəmmədin ölümündən sonra, müsəlman icmasının dördüncü lideri olub.

Baxmayaraq ki, həm sünnilər, həm də şiələr Əlini Məhəmməd mühüm əshabəsi sayırlar, onun şiələr arasındakı statusu daha yüksəkdir. Belə ki, onlar Əlini peyğəmbərin mənəvi varisi sayırlar.

"Əli sözü Şiə əlaqəsi olduğunu göstərir," Londonun İslam Kollecindən İslam elmləri üzrə proqram rəhbəri Amir De Marino deyir.

"Amma sözü müşayiət edən 'Allahın vəlisi' ifadəsi olmadan - mənası 'Allahın dostu' deməkdir - Şiə mədəniyyətinin bir hissəsi olduğunu demək mümkün deyil və ola bilsin ki, səhv formada köçürülüb," həm də İslam Bu gün Britaniya Şiə jurnalının baş redaktoru olan De Martino əlavə edir.

"Naxış göstərir ki, Əli Allah ilə bərabər anılır və ona görə də buna inanan çox qədim, ifrat, mistik hərəkat ilə əlaqənin olması çox azdır.

"Çox güman ki, səhvən köçürülmüş naxışdır."

Allah və Əli adları adətən şiələrin Ələvi və Bektaşi təriqətlərinin məzar və kitablarında rast gəlinən müəmmalı naxışlarda əks olunur. Amma onlar mütləq Məhəmməd sözü ilə müşayiət olunurlar. Bunlar bəzən aynalı yazı ilə göstərilir.

Amma Larssonun tapıntılarından fərqli olaraq, bu misallara adətən həm aynalı yazı, həm də həmin aynalı yazının izahı həkk olunur.

Larssona görə, onun tapıntısı gələcək üçün böyük ümidlər vəd edir.

"Artıq Vikinq naxışlarına fərqli baxa bilirəm və inanıram ki, Vikinq erasına aid bu parçalar və başqa tekstillərdə də İslam yazıları tapacağam.

"Kim bilir? Bəlkə yazılar tekstildən başqa əşyalarda da həkk olunub."

Tharik Hüseyn, Londonda yaşayır və müsəlman irsi üzrə ixtisaslaşan jurnalist, səyyah yazar və diktordur.

Mənbə: BBC Azərbaycan