Vergidən azadetmə maşınları ucuzlaşdıracaq?

Xəbər verildiyi kimi, Prezident İlham Əliyev “Vergi Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında” qanunu təsdiq edib. Dəyişikliklərdən biri də ölkə ərazisində istehsal olunan minik avtomobillərinin satışının 2023-cü il mayın 1-dən 10 il müddətinə əlavə dəyər vergisindən (ƏDV) azad olunmasıdır.

Bəs, dəyişikliyin əhəmiyyəti nədir və avtomobil bazarına necə təsir edəcək?

Əvvəlcə ondan başlayaq ki, ƏDV malların və xidmətlərin qiymətinə əlavə olunmaqla istehlakçılar, yəni alıcılar tərəfindən ödənilən vergi növüdür. Azərbaycanda ƏDV 18 faiz dərəcəsi ilə tətbiq edilir. Məsələn, ƏDV tətbiq edilərək satılan 20 000 manatlıq hər hansı bir məhsulun öz qiyməti 16 949,15 manat, üzərinə əlavə edilmiş ƏDV-si isə 3050,85 manatdır.

Belə görünür ki, ölkədə istehsal olunan minik avtomobillərinin istehsalçı tərəfindən satışının ƏDV-dən azad edilməsi onların ucuzlaşmasına səbəb olacaq. Söhbət ondan gedir ki, ƏDV-siz satış qiymətin 15 faizdən çox azalması deməkdir.

Yeri gəlmişkən, avtomobillərin utilizasiyasını nəzərdə tutan qanunvericilikdə tərəflərindən biri də yerli avtomobil istehsalçılarıdır. Qanuna görə, avtomobilini utilizasiyaya verən şəxsə bu barədə təsdiqedici sənəd verəcək və onun əsasında 3 il ərzində yalnız ölkədə istehsal edilmiş yeni avtomobili güzəştli qiymətə almaq mümkün olacaq. Beləliklə, maşınını “metalloma” vermiş şəxs bu güzəştlə yanaşı, ƏDV ödəmədən yeni avtomobil ala biləcək.

Yerli minik avtomobillərinin təkcə satışı yox, onların yığımı (minik avtomobillərinin tam istehsal formasında sənaye yığımı) üçün nəzərdə tutulmuş 45 adda xammal və materialların ölkəyə gətilməsi də ƏDV-dən azad edilib.

Təcrübə onu göstərir ki, vergi və gömrük güzəştlərinin tətbiqi avtomobillərin ilkin bazarında qiymətə təsirini göstərir. Bu baxımdan yerli bazarda Müstəqil Dövlət Birliyinə üzv ölkələrin istehsalı olan avtomobillərin qiymətlərinin digərləri ilə müqayisədə aşağı olması təkcə texnologiya ilə yox, həmçinin bu ölkələrdən Azərbaycana idxalda gömrük rüsumunun olmaması ilə bağlıdır.

Bundan başqa, Azərbaycana elektrikli avtomobillərin gətirilməsi (2019-cu ildən), eyni zamanda satışı (2022-ci ildən) ƏDV-dən azaddır. Ötən il istehsal ilindən 3 ilədək ötmüş belə avtomobillərin idxalı üçün gömrük rüsumu da 15 faizdən 0 faizə endirilib. Bu avtomobillərdə daxili yanma mühərriki olmadığından onlar üçün aksiz vergisi də hesablanmır.

Həmçinin istehsal tarixi 3 ildən və mühərrikinin həcmi 2500 kubsantimetrdən çox olmayan hibrid avtomobillərin idxalı və satışı 2022-ci il yanvarın 1-dən 4 il müddətinə ƏDV-dən azaddır.

Vergi və gömrük güzəştlərinin fonunda belə avtomobillərə maraq artıb. Belə ki, rəsmi göstəricilərə görə, 2023-cü ilin birinci yarısında ölkəyə idxal olunmuş hibridlər avtomobillərin sayı 17,9 faiz, elektromobillər isə 7,3 dəfə artıb.

Yerli istehsal avtomobillərin satışının vergidən azad edilməsinin digər avtomobillərin qiymətlərinə təsir edib-etməyəcəyi də böyük maraq doğurur. Hesab etmək olar ki, vergidən azadetmənin yerli minik avtomobillərə marağı artırması fonunda bazarda rəqabət arta, qiymətlər enə bilər.

Lakin nəqliyyat eksperti Eldəniz Cəfərov belə düşünmür. Fikirlərini “Qafqazinfo” ilə bölüşən ekspert deyir ki, ölkədə istehsal olunan avtomobillərin sayı az olduğundan onların bazarda qiymətlərin enməsinə təsiri olmayacaq:

“Azərbaycanda ildə cəmi 2 minə qədər minik avtomobili istehsal edilir. Ona görə də bu gün avtomobillərin sayı imkan vermir ki, ƏDV-dən azadetmənin avtomobil bazarına hər hansı bir təsiri, o cümlədən qiymətlərin enməsinə təsiri olsun. Amma istehsal həcmi təxminən 10 min səviyyəsində olsa, bazara təsir etmə imkanları ola bilər. Çünki yerli istehsal daha ucuz olacaq”.

Müsahibimiz hesab edir ki, ƏDV-dən azadetmə sahibkar üçün avtomobil istehsalını həcmini artırmaq üçün fürsətdir. ƏDV olmadığından onların istehsal etdikləri avtomobillərin qiyməti rəqabətədavamlı olacaq.

Ekspertin sözlərinə görə, yeni avtomobillərin istehsalı və istismarı köhnə avtomobillər dövriyyədən çıxmasına şərait yaradacaq.

Qeyd edək ki, rəsmi statistikaya görə, bu ilin yanvar-iyun aylarında ölkədə 1744 ədəd (ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 65 faiz çox) minik avtomobili yığılıb. Avtomobillərin 1344 ədədi satılıb. Nəticədə ilin əvvəlində anbarlardakı hazır avtomobil ehtiyatı 270 ədəd olsa da 6 ay sonra bu say 670-ə yüksəlib.