Dünya iqtisadiyyatını silkələyən 5 epidemiya və pandemiya

Hazırda əksər ölkələrin iqtisadiyyatı koronavirus nəticəsində qızdırma tutmuş xəstəni xatırladır: bazarlar çökür, şirkətlər bağlanır, insanlar işlərini itirir. COVID-19 bu cür "fəsadlar" doğuran ilk xəstəlik deyil. Ens.az saytı indiyədək dünya iqtisadiyyatına ciddi ziyan vuran digər beş epidemiya və pandemiyanı oxucuların diqqətinə çatdırır.

Qara ölüm (taun), 1346-1353

Nə üçün başlandı: Versiyalardan birinə görə, taunun yaranma ocağı indiki Monqol-Çin sərhədinə yaxın olan Qobi səhrası idi. Gəmiricilərin tutulduğu və sonradan xəstəliyi yerli sakinlərə ötürən taun çubuğu meydana gəldi. Ticarətçilər tez bir zamanda İpək Yolu boyunca taunu Çin və Avropaya yaydılar.

Bu pandemiya nə ilə məşhurdur: "qara ölüm" orta əsr insanlarına Allahın cəzası kimi görünürdü. Taun Fransanın Avinyon şəhərindəki papa sarayına belə rəhm etmədi. Kahinlərdən biri vəziyyəti belə təsvir etmişdi:

"Avinyon əhalisinin yarısı və bəlkə də yarıdan çoxu artıq ölmüşdür. Şəhər divarlarında 7000-dən çox ev kilidlidir: onlarda heç kim yaşamır, əvvəllər orada yaşayanlar öldü; yaxınlıqda canlı bir insanla çətin tanış ola bilərsiniz. “Möcüzəvi Madonna” nın yaxınlığındakı sahə Papa tərəfindən satın alındı ​​və qəbiristanlıq kimi təsis edildi. 13 martdan bu yana orada 11.000 meyit basdırıldı.

Taun pandemiyası panika ilə müşayiət olunurdu: belə bir şayiə yayılmışdı ki, hər şeyin günahkarı guya su quyularına ölümcül zəhər tökən yəhudilərdir. Nəticədə qorxudan ağıllarını itirmiş insanlar yəhudiləri öldürməyə başladılar. 1348-ci ildə Fransada bir neçə yəhudi yaşayış məntəqəsində insanlar tamamilə qətlə yetirildilər.

Qurbanlar və miqyası: 60 milyondan çox insan taunun qurbanı oldu (o dövrdə dünya əhalisinin təxminən 25% -i). Avropa öz əhalisinin üçdə birini, İngiltərə demək olar ki, yarısını, Norveç və İslandiya üçdə ikisini itirdilər. Paris və Venesiyada hər dörd nəfərdən biri sağ qaldı ( Kembric Paleopatologiya Ensiklopediyasına görə).

Pandemiya ilə necə mübarizə aparırdılar: Taun müasir müalicə olmadan demək olar ki, həmişə ölümlə başa çatır. Orta əsr insanları taun üçün tamamilə hazırlıqsız idilər və nə edəcəklərini bilmirdilər. Həkimlər sözün əsl mənasında xəstələr üzərində eksperiment aparırdılar. Onların bədəninə qızdırılmış maşa, yaxud maqnit, kərtənkələ dərisi qoyurdular. Nəhayət, taunla mübarizənin təsirli üsulunu tapdılar. Bekə ki, taunun yayıldığı ərazilərdən gələnlər 40 günlük katantinə göndərilirdilər. Beləliklə, infeksiyanın yayılması yavaşladı.

Düzdür, taun yayılmaları mütəmadi olaraq baş verirdi. Məsələn, 1665-ci ildə İngiltərədə. Ola bilsin məhz həmin vaxt təmassız çatdırılma meydana gəldi: məsələn, İem kəndinin sakinləri - təxminən 350 nəfər - qəsəbəni könüllü olaraq karantinə bağladılar. Onlara gətirilən ərzağı xüsusi qoyulmuş daşların qarşısına qoyurdular. İem sakinləri həmin ərzağın pulunu əvvəlcədən sirkədə dezinfeksiya edərək həmin yerə qoyurdular.

İqtisadiyyat üçün nəticələri: Orta əsrlərdə iqtisadçılar və maliyyəçilər yox idi, buna görə taun səbəbi ilə iqtisadi itkilərin dəqiq miqyasını müəyyənləşdirmək çətindir. İki versiya var. Birincisinə görə, taun XVI əsrə qədər davam edən iqtisadi böhrana səbəb oldu. Əkinçilik sahəsində işçi qüvvəsi çatışmırdı, tarlalar xaraba vəziyyətə düşməyə başladı, ərzaq qiymətləri ciddi şəkildə yüksəldi.

İkinci versiyada deyilir ki, əksinə, taun sayəsində iqtisadi artım başladı. Əvvəla, ona görə ki, əmək haqqı sistemi dəyişdi. Peşəkarların bacarıqları pandemiyadan əvvəlki dövrlə müqayisədə daha bahalı oldu. Sonra zəncirvari reaksiya gəldi: muzdlu işçilərin əməyi artdığından, mümkün qədər az adamı işə götürmək üçün avadanlıq hazırlamaq lazım idi. Beləliklə, elmin inkişafına və alimlərə sərmayə qoymaq lazım idi.

İspan qripi (qrip növü), 1918-1920

Niyə başlandı: İspan qripi H1N1 virusuna səbəb oldu (2009-cu ildə "donuz qripi" nin də yayılmasına səbəb oldu). Bu qrip növü "İspan qripi" adlandırıldı, çünki ilk qurbanları barədə xəbər verən İspaniya idi.

Çox güman ki, qripə səbəb olan virus Hind-Çin ərazisində yarandı və oradan ABŞ-a, Kanzas ştatına ötürüldü. Kanzasdan isə infeksiya Avropaya gəldi. Yayıcıları isə Birinci Dünya Müharibəsinin iştirakçıları olan əsgərlər idi.

Pandemiya nə ilə məşhurdur: İspan qripi bəşəriyyət tarixində miqyasına görə ən böyüklərindən birinə çevrildi. Onun özəlliyindən biri , əsasən gənclərə yoluxmasında idi : ölənlərin yarısı 40 yaşdan aşağı olan insanlar idi. Niyə belədir, alimlər hələ də bilmirlər.

Çox sayda qurban, sürətlə yayılması və qorxulu simptomlar - ispan qripi ilk növbədə bu cür yadda qalıb. Amerikalı tibb bacısı Cozi Braun xatirələrində yazırdı: "Meyitxanalar tavana qədər cəsədlərin qalaqlarıyla qablaşdırılmışdı. Xəstələri müalicə etməyə, hərarəti, təzyiqi ölçməyə vaxt yox idi. İnsanlarda o qədər burun qanaxmaları vardı ki, otağın hər yerinə qan vururdu. "

Qurbanlar və miqyası: pandemiya bütün qitələrə yayıldı, xəstəlik dünya əhalisinin 20% -dən 40% -ə qədərinə təsir etdi. Ölənlərlə bağlı say təxminləri fərqlidir. İspan qripindən 17 milyondan 100 milyona qədər insanın öldüyü iddia edilir. Müqayisə üçün: İkinci Dünya Müharibəsində, rəsmi məlumatlara görə, SSRİ, təxminən 27 milyon insan itirib.

İspan qripinin qurbanları arasında o dövrün ulduzları vardı: məsələn, rus səssiz film aktrisası Vera Xolodnaya və fransız şairi Giyom Apolliner. Sovet İttifaqında ispan qripindən təxminən 5 milyon adam öldü - ölkə əhalisinin 3,5%.

Pandemiya ilə necə mübarizə aparılırdı: karantin tətbiqi və özünü təcrid etməklə. Məsələn, Filadelfiyada bütün ictimai yerlər, xüsusən də məktəblər, kilsələr və teatrlar bağlandı, Yuta ştatındakı Oqden şəhəri tamamilə bağlandı və Alyaskada dəniz limanlarında bütün işlər durduruldu.

İqtisadiyyat üçün nəticələri: ispan qripindən təsirlənən ölkələrin ÜDM təxminən 6-8% azaldı. Massaçusets Texnologiya İnstitutunda aparılan bir araşdırma, iqtisadiyyata əsas zərərin onu müşayiət edən panika deyil, məhz pandemiyanın özünün səbəb olduğunu göstərib. Karantinə daha əvvəl girən və daha qətiyyətli hərəkət edən şəhərlər, pandemiya bitdikdən sonra daha sürətli bərpa edilə bildilər.

Atipik sətəlcəm, 2002-2003

Niyə başladı: sətəlcəmin bu növü təsadüfən atipik adlanmır: məsələ bundadır ki, xəstəliyə qeyri-adi patogenlər səbəb olur- məsələn, xlamidiyalar

Atipik pnevmoniyanın ikinci adı SARS-dır. Bu, ingilis dilində tərcümədə "Ağır Kəskin Tənəffüs Sindromu" nun qısaltmasıdır.

SARS virusu koronaviruslar qrupuna aiddir. SARS COVID-19-la həm də ona görə oxşardır ki, hər ikisinin daşıyıcısı rolunda yarasalar iştirak edib.

Epidemiya nə ilə məşhurdur: birincisi, SARS-in başlıca özəlliyi yoluxanların 70% -nin gənclər olmasıdır. İkincisi, SARS ən "kinematoqrafik" epidemiyalardan biridir: Stefan Soderberqə "İnfeksiya" filmini çəkməkdə qismən ilham verən SARS olub. Süjetə görə, dünyaya və ABŞ-a bir anda yayılan, kütləvi panika və xaosa səbəb olan sirli və çox təhlükəli Çin virusu ortaya çıxır.

" Le Monde" qəzeti SARS virusunu seriyalı qətllərlə müqayisə etmişdi. SARS epidemiyasında bəziləri ikinci bir ispan qripini görürdülər. Qorxmuş insanlardan qazanc götürən alverçilər də ortaya çıxmışdı. Məsələn, xüsusən Şərqi Avropa və Rusiyada möcüzəvi dərmanlar adı altında suda seyrəldilmiş təbaşir satırdılar.

Qurbanlar və miqyası: epidemiya 30 ölkəyə, ilk növbədə Cənub-Şərqi Asiyaya yayıldı. Ümumilikdə 8000-dən çox SARS hadisəsi qeydə alınmışdı. SARS yüksək ölüm nisbətinə- 10% , malikdir(900-dən çox insan ölmüşdü).

Epidemiya ilə necə mübarizə aparılırdı: SARS-a "görünməmiş beynəlxalq səfərbərlik" sayəsində qalib gəlmək mümkün oldu, Paster adına Fransa İnstitutu qeyd edir. SARS-a qarşı əsas silah karantin idi: məsələn, Fransada yoluxmuş insanlarla əlaqəyə girən hər kəs məcburi qaydada 10 gün karantinə yerləşdirilirdi.

Çində insanlar işə getmirdilər, ictimai nəqliyyatdan istifadəni və kafelərə getməyi dayandırdılar. Üstəlik, epidemiya ilə mübarizədə gigiyena qaydalarına riayət edilməsi - xüsusən də əllərin tez-tez sabunla yuyulması kömək etdi.

İqtisadiyyat üçün nəticələri: SARS-dan iqtisadi zərər 59 milyard dollar təşkil etdi, əsas zərbə Çin və Honq Konqa dəydi. Lakin, COVID-19-dan fərqli olaraq, SARS Çin iqtisadiyyatının böyüməsini dayandıra bilmədi. 2003-cü ildə Çinin ÜDM 10%, 2004-cü ildə isə 10.1% artdı. SARS infeksiyasının yayılması Çinin ÜDM üçün yalnız 1% -ə başa gəldi.

Quş qripi, 2003-2005-ci illər

Niyə başladı: ilk dəfə "quş qripi" 1878-ci ildə kəşf edildi və Avropa quş taunu adlandırıldı. 2003-cü ildə xəstəlik ilk dəfə insandan insana ötürüldü.

Epidemiya nə ilə məşhutdur: quş qripinin xüsusiyyəti yüksək ölüm göstəricisidir: xəstələrin 59% -dən çoxu bundan öldü.

Qurbanları və miqyası: "quş qripi" ndən 361 nəfər xəstələnmiş, 227 nəfər ölmüşdü.

Epidemiya ilə necə mübarizə apardılar: Koreyada, Kamboca, Tailand, Vyetnam və digər Asiya ölkələrində bir milyondan çox quş öldürüldü.

Xəstəliyə qarşı mübarizənin başqa bir yolu quşların peyvən olunması idi

İqtisadiyyat üçün nəticələri: Cənub-Şərqi Asiyanın iqtisadi itkiləri 10 milyard dollardan çox qiymətləndirilmişdi.

Ebola, 2014-2016-cı illər

Niyə başladı: xəstəliyin tam adı Ebola hemorragik qızdırmadır. Bu xəstəliyə Ebola virus disease (və ya EVD) adlı bir virus səbəb olur. Konqo Demokratik Respublikasında eyni adlı çayın adından götürülüb: Bu virus ill dəfə 1976-cı ildə həmin çayın yaxınlığında kəşf edilib. 2014-cü ildə, Afrikada bu epidemiya çox güman ki, yarasaların yerli əhali tərəfindən yeyilməsi səbəbindən baş vermişdi.

Epidemiya nə ilə məşhurdur: xəstəlik əsasən Afrikanın ucqar kəndlərinin əhalisinə təsir etdi. Bəzi yerlərdə yerli sakinlər balta ilə kömək üçün gələn həkimlərə hücum etdilər. Rusiyalı epidemioloq Aleksandr Semyonov onların məntiqlərini belə izah edirdi “Muqamba xəstələndi, ağlar gəldi, Muqambanı apardı, Muqamba öldü. Qohumları xəstələndi, ağlar qohumlarını apardılar, qohumları öldü. Buna görə də mənim də dalımca gələn ağları balta götürüb qovmalıyıq. ”

Epidemiya ilə necə mübarizə aparılırdı: alimlər və həkimlər gigiyena qaydalarına riayət etməyi tövsiyə edirdilər, əllərinizi hərtərəfli yuyub antiseptiklərlə silin, habelə çiy halda ət yeməyin.

Epidemiya ilə mübarizə üçün başqa bir yol ciddi karantin idi. Afrikanın təhlükəli və ya potensial təhlükəli bölgəsindən təyyarə bir ölkənin hava limanına gəlmişsə, bütün sərnişinlər həkimlər tərəfindən müayinədən keçirilir və Ebola xəstəliyindən şübhələnən səyahətçilər təcrid olunurdular. Qərbi Afrika Sierra Leone Respublikasında epidemiya zamanı bütün sakinlərə karantin tətbiq edildi. Ölkənin bütün 6 milyon sakininə Ebolanın yayılmasının qarşısını almaq üçün bayıra çıxmamaları tövsiyə edildi. İstisna yalnız həkimlər və polis işçiləri üçün edildi.

Qurbanlar və miqyası: Ebola epidemiyası Qərbi Afrika ölkələrini vurdu: Qvineyada başladı, sonra Nigeriya, Seneqal və Sierra Leoneyə yayıldı. Ümumilikdə 26.593 nəfər xəstələndi və onlardan 11.000 nəfərdən bir qədər çoxu öldü

İqtisadi nəticələri: Epidemiyadan ən çox təsirlənən üç ölkə - Qvineya, Liberiya və Sierra Leone oldu Ebolanın bu ölkələrə vurduğu zərər 2,2 milyard dollar təşkil edib.

Tarix (xüsusən İspan qripinin nümunəsi) göstərir ki, insanları bir-birindən təcrid etmək hətta ən pis epidemiyalarla mübarizə aparmağın əsas yoludur. Və nə qədər qətiyyətli məhdudlaşdırıcı tədbirlər görülürsə, iqtisadiyyat daha tez zərbədən uzaqlaşır.

Mənbə: secretmag.ru