Əliqulu Qəmküsar - Min il yazasan da bu müsəlman başa gəlməz

Mİn il yazasan da bu müselman başa gəlməz,
Nadandı ki, nadandı ki, nadan, başa gəlməz.

İldən-ilə, gündən-günə məğşuşlaşır işlər,
Təğyir tapır, başqalaşır rahü rövüşlər,
Hər yanə baxırsan qıcambdır bizə dişlər,
Axırda bizı məhv edəcəkdİr bu yerişier,
Millet olacaq qəflətə qurban, başa gəlməz.

Gəzdim Bakt, Daşkondi, Orinburqu, Saman,
Həm Volqaboyun başaşağı, başı yuxarı,
Gördüm hemi Həşterxanı, hem başqa diyarı,
Hər yerdə müsəlman qoyub üz nikbetə sarı,
Bu dərdə çətindir ola dərmən, başa gəlməz.

Bəhri-Xəzərin dörd tərefı yekcə müsəlman,
Əxlaqi pozuq, tərbiyesiz, biserüsaman,
Gördükdə bu övzai düşür vəhşətə insan,
Vallahi, bu əhvala gərək ağlayasan qan,
Bihoddidi zillət, belə xüsran başa geiməz.

Gördüm təkəni, türkmanı, taciki, tatart,
Qırğızlar, ovət, ləngə salıbdır bu qatan,
özbəklər ile sartlan yad eyləmə ban,
Pİs vəzidə, pİs gündə gedib gördüm olan,
Onlar gəlib olmaz dəxi insan, başa gəlməz.

Mən bu səfərimdə hor üzün təcrübə etdim,
Gördüm hər işi, əslinə, həm fərinə yetdim,
Şad olmadım əsla, nə qədr ölkəyə getdim,
Xoşhal gedib hər yerə, bədhal qayıtdım,
Bildim ki, bu cür eyb, bu nöqsan başa gəlməz.

Hər yana baxırsan hamısı zirü zəbərdİr,
Iran da, Buxara da bütün xak-bəsərdir,
Osmanlı bulardan dəxi min kərre betərdir,
Her yerdə müselman deyilən qanlı-cigərdir,
Bu qövmidə yoxdur sərü saman, başa gslməz.

Men görmedim esla oları məktəbə rağib,
Ya mərifətə, elm ve ya sənəte talib.
Bu məsəle moxsusən olur diqqəti-calib.
Var yazmah gərçi daha çox başqa motalib,
Lakin nə somər, min kərə yazsan, başa gəlmez.

Bir parələri oğrudu, quldurdu təmami,
Bir parələri də itirİb qürbü məqami,
Bir parəsi bilmarre atıb nəngilə nami,
ögrən bu sözü, saxla yadında bu kəlami;
Dünya dağılıb, qopsa da tufan, başa gəlmoz.

Her yerde soyur, soymalayır xəlqi her alim,
Her yerdə hökumət eləyir cəbrü məzalim,
Hər yane gedirsən görünür başqa əvalim,
Bİr kimsədə yoxdur əbəda məsleki salim,
Bİdad eləyib, tökmeyəsen qan, başa gəlmez.

Biclər bürünür intıligent cildine fahiş,
Qırxır kasıbı, şüğl eləyir fiskü fəvahiş.
Biçarə evam eyləyir onlara nəvaziş,
Hər kimsədə var ortahğa düşməyə xahiş,
Bu işler olur heyrətə şayan, başa gəlməz.

Mən yaxşı gəzib, yaxşı düşündüm hamı halı,
Bilmərra dəxi boşlamışam bəzi xəyah,
Bu millətin axır yetişib hiyni-zəvah,
İslahi onun fərz eleməklikdi məhalı,
Öldürmə özün, boşla, ay oğlan, başa gelməz.

• “Molla Nəsrəddin", 23 sentyabr 1917, N 17