Hüseyn Cavid - Ana (I hissə)

ƏŞXAS 

Səlma — ana. 
Qanpolad — oğlu. 
İsmət — Qanpoladın nişanlısı (çərkəz qızı). 
Səlim — İsmətin qardaşı. 
Gənc bir ləzgi — Səlimin arxadaşı. 
Orxan — İsmətə vurulmuş bir dəliqanlı. 
İzzət 
Murad 

Səhnə Dağıstanda otlu, ağaclı kiçik bir bağça ərz edər. Bağçanın ucunda sadə və fəqiranə bir evciyəz görünür. Uzaqda lətif, rəngarəng buludlar, yüksək və mavi dağlar nəzərə çarpar. 

Səlma 

(Qapı önündə oturub çox düşüncəli görünür, iki dəqiqə sonra qalxıb üzünü göy səmtinə tutar. Sinirli və həyəcanlı bir səslə) 

Ey mərhəmət kanı, ey ulu tanrı! 
Ey yerlərin, göylərin hökmdarı! 
İnayət qıl, yox başqa bir havadar, 
Yalnız varım-yoxum tək bir oğlum var. 
Ah, Qanpolad!.. Nuri-didəm, övladım! 
Üç ay var ki, məktubunu almadım. 
Üç ay var ki, taqət qalmamış məndə, 
Gözüm yollarda, intizar içində. 
Hər gecə gördüyüm qanlı röyalar 
Göstərir ki, qorxulu bir xəbər var. 
Bir ildən fəzlədir hər ay, hər on beş 
Məktub yollardı, eylərdi sifariş. 
Neçin o şimdi olsun böylə qafil? 
Xayır, xayır, oğlum vəfasız deyil. 
Lakin məni məhv edər bu intizar, 
Gündən-günə qəlbimdə şübhə artar. 

(İsmətin gəldiyinə diqqət edərək) 

Ah, gəliyor İsmət, nasıl da məhcub! 
Qız deyil, bir mələkdir... 

İsmət 

(Gülər üzlə) 

İştə məktub! 

Səlma 

Kimdən, quzum? 

İsmət 

Qanpoladdan. 

Səlma

Kim verdi? 

İsmət 

Qonşumuz, Qorqmaz oğlu Müslim verdi. 

Səlma 

Nasıl Qanpoladım? 

İsmət 

Şükür, sapsağlam... 

Səlma 

Gəlmiyormu? 

İsmət 

Məktubda yazmış tamam. 

Səlma 

Ah, gözəl İsmətim, otur evdə sən, 
Bir az təkbaşına çalğı çal, əylən. 
Bən də şimdi məktubda hər nə varsa, 
Oqutdurub tez gəlirim... 

İsmət 

Çox əla. 

(Səlma gedər) 

İsmət 

(Öz-özünə) 

Of! Qanpolad kim bilir, şimdi nerdə? 
Bən burda yalnız, o, qürbət ellərdə. 
Bir yıl əvvəl nişanlandım bən ona, 
Tale o gündən düşman olmuş bana. 
Artıq onsuz hər şey gözümdə məhzun, 
Bir an həyatımdan olmadım məmnun... 
İştə bahar olmuş, hər yer gülümsər, 
Quşlar civildəşir, bülbüllər ötər, 
Açılmış hər yanda güllər, çiçəklər, 
Qızlar, oğlanlar sevişir, seyr edər. 
Bəzənmiş bir gəlin kimi kainat, 
Fəqət mənim qəlbim açılmaz, heyhat!.. 


(Qapını açıb içəri girər. Bir az sonra Orxan ilə İzzət bir tərəfdən çıxar.) 


Orxan 

İzzət, İzzət! Sən bir tərəfdə bəklə, 
Saqın! İsmət səni görməsin hələ. 

İzzət 

Kim bilir! Bəlkə heç o yoxdur evdə. 

(Bu sırada qarmon səsi eşidilir.) 

Orxan 

İştə qarmon səsi! Odur əlbəttə. 
Odur, o!.. Bax, nasıl ruhlu bir çalğı? 

İzzət 

Əvət məhzun könül, məhzun musiqi. 

Orxan 

Ah, qız nə qız! Sultanlara layiqdir. 
Fəqət zalım Qanpolada aşiqdir. 
Hər gün xəbər tutar gedib-gələndən, 
Onun adı bir an düşməz dilindən. 
Zavallı! Kəndi hüsnündən xəbərsiz, 
Bilməyir ki, eşqində divanəyiz! 
Bilməm ona nasıl dərd anlatmalı, 
Yalnız yalvarmalı, ya qorxutmalı. 
Kəndisi arxasız, yoxsuldur gərçi, 
Lakin o qızda bir böyüklük var ki, 
Hər zaman rast gəlsəm ruhum sarsılır, 
Dilim söz söyləməkdən aciz qalır. 

İzzət 

Orxan, sən bir igidsən! Düşün bir az, 
Billah, bu hal sənə əsla yaraşmaz. 

Orxan 

Yaxşı nə yapmaq gərək? 

İzzət 

Burax varsın, 
Qız kəndisi gəlsin sənə yalvarsın. 

Orxan 

Xayır, bu iş mümkün deyildir haşa! 
Mən dərdimi açıb da başdan-başa 
Eşqimi söylərəm, riza göstərsə 
Xoşbaxt olar... 

İzzət 

Büstbütün rədd edərsə? 

Kim verdi? 

İsmət 

Qonşumuz, Qorxmaz oğlu Müslim verdi. 

Səlma 

Nasıl Qanpoladım? 

İsmət 

Şükür, sap-sağlam... 

Səlma 

Gəlməyirmi? 

İsmət 

Məktubda yazmış tamam. 

Səlma 

Ah, gözəl İsmətim, otur evdə sən, 
Bir az təkbaşına çalğı çal, əylən. 
Mən də imdi məktubda hər nə varsa 
Oxutdurub tez gəlirəm... 

İsmət 

Çox əla. 

(Səlma gedər) 

İsmət 

(Öz-özünə) 

Of! Qanpolad kim bilir, imdi nerdə? 
Mən burda yalnız, o qürbət ellərdə. 
Bir il əvvəl nişanlandım mən ona, 
Tale o gündən düşman olmuş mana. 
Artıq onsuz hər şey gözümdə məhzun, 
Bir an həyatımdan olmadım məmnun. 
İştə bahar olmuş, hər yer gülümsər, 
Quşlar civildəşir, bülbüllər ötər, 
Açılmış hər yanda güllər, çiçəklər, 
Qızlar, oğlanlar sevişir, seyr edər. 
Bəzənmiş bir gəlin kimi kainat, 
Fəqət mənim qəlbim açılmaz, heyhat!.. 


(Qapını açıb içəri girər. Bir az sonra Orxan ilə İzzət bir tərəfdən çıxar.) 


Orxan 

İzzət, İzzət! Sən bir tərəfdə bəklə, 
Saqın! İsmət səni görməsin hələ. 

İzzət 

Kim bilir! Bəlkə heç o yoxdur evdə. 

(Bu sırada qarmon səsi eşidilir.) 

Orxan 

İştə qarmon səsi! Odur əlbəttə. 
Odur, o!.. Bax, nasıl ruhlu bir çalğı? 

İzzət 

Əvət məhzun könül, məhzun musiqi. 

Orxan 

Ah, qız nə qız! Sultanlara layiqdir. 
Fəqət zalım Qanpolada aşiqdir. 
Hər gün xəbər tutar gedib-gələndən, 
Onun adı bir an düşməz dilindən. 
Zavallı! Kəndi hüsnündən xəbərsiz, 
Bilməyir ki, eşqində divanəyiz! 
Bilməm ona nasıl dərd anlatmalı, 
Yalnız yalvarmalı, ya qorxutmalı. 
Kəndisi arxasız, yoxsuldur gərçi, 
Lakin o qızda bir böyüklük var ki, 
Hər zaman rast gəlsəm ruhum sarsılır, 
Dilim söz söyləməkdən aciz qalır. 

(II hissə)