İstanbul

İstanbul — Türkiyənin ən böyük şəhəri və ölkənin 81 ilindən biri. Ölkənin əhali, iqtisadi, tarixi və sosial-mədəni əhəmiyyətli şəhəridir. Şəhər, iqtisadi böyüklük baxımından Dünyada 34-cü, əhali baxımından Avropadabirinci, dünyada isə Laqos şəhərindən sonra altıncı sırada iştirak etməkdədir.

İstanbul Türkiyənin şimal-qərbində, Mərmərə sahili və Boğaziçi boyunca salınmış şəhərdir. İstanbul qitələrarası bir şəhər olub, Avropadakı hissəsinə Avropa yakası (tur. Avrupa Yakası), Asiyadakı hissəsinə isə Asiya yakası (tur. Anadolu Yakası) deyilir. Tarixdə ilk dəfə olaraq üç tərəfini Mərmərə dənizi, Boğaziçi və Haliç'in qucaqladığı bir yarımada üzərində qurulan İstanbulun qərbdəki sərhədi İstanbul Surlarını meydana gətirir. İnkişaf və böyümə prosesində şəhər hər dəfə qərbə doğru divarlar quraraq 4 dəfə genişlənmişdir və şəhər 39 rayondan ibarətdir. Böyükşəhər bələdiyyəsi (tur. Büyükşehir Belediyesi) ilə birlikdə 40 bələdiyyəsi vardır.

Dünyanın ən qədim şəhərlərindən biri olan İstanbul, 330-395-ci illər arasında Roma İmperiyasının, 395-1204 ilə 1261–1453 illəri arasında Bizans İmperiyasının, 1204–1261 arasında Latın İmperiyasının və son olaraq da 1453–1922 illəri arasında Osmanlı İmperiyasına paytaxtlıq etmişdir.

Son illərdə ard-arda ortaya çıxarılan arxeoloji tapıntılar bəşəriyyətin tarixində mühüm rol oynamışdır. Yarımburgaz mağarasında çıxarılan daş alətlərlə, ibtidai insan izlərinin 400.000 il əvvəlinə söykəndiyi ortaya çıxmışdır. Bu arxeoloji tapıntılar təkcə İstanbul deyil, bütün Marmara regionunun ən qədim insan izləridir. Anadolu tərəfindəki ilk qəsəbələr İstanbulun Asiya yakasında Kalkedon, Avropa yakasında isə Bizans olmuşdur. Müstəqillik dövründən yüz il əvvəllər də əsarəti altında olduğu dövlətlərin paytaxtı olan İstanbul, bu xüsusiyyətini 13 oktyabr 1923-cü ildə paytaxtın Ankaraya daşınması ilə itirdi. Ancaq İstanbul hal-hazırda ölkənin ticarət, sənaye, nəqliyyat, turizm, təhsil, mədəniyyət və incəsənətin mərkəzi olaraq davam edir.

Qara dəniz ilə Mərmərə dənizini birləşdirən və Asiya ilə Avropanı ayıran İstanbul Boğazına ev sahibliyi etməsi səbəbiylə, İstanbulun geosiyasi əhəmiyyəti olduqca yüksəkdir. Bu gün demək olar ki, İstanbuldakı bütün təbii limanlar doldurulur və ya itirilir. Bu xüsusiyyətlərə görə, uzun müddətli suverenlik mübahisələri məhz bu bölgənin ərazisində baş vermişdir. Əsas çaylar Riva, Kağıthane və Əlibəy axınlarıdır. Şəhər torpaqları kələ-kötür deyil, ən yüksək nöqtəsi isə Qartal rayonundakı Aydos Təpəsidir. Şəhərdəki başlıca təbii göllər Büyükçekmece, Küçükçekmece və Durusu gölüdür. Hava temperaturu və yağıntı miqdarı qeyri-müntəzəmdir.

Toponomika

   I Konstantin

Şəhərin ilk adı Vizantiya olmuşdur. Bu ad ilk dəfə Meqara kolonistləri tərəfindən verilib. İstanbul adına tarixdə ilk dəfə 10-cu əsrdə ərəb, sonradan türk mənbələrində rast gəlinir. Adın xüsusi ad olan Bizasdan törədildiyi düşünülür. Qədim Yunan ənənəsi bu adın yunan kolonistlərin əfsanəvi bir kralına aid olmasını istinad edir. Müasir alimlər fərziyyələrə əsasən Bizas adının Frakiya və İliriya mənşəli olduğunu deyirlər. I Konstantin 330-cu ildə Roma İmperiyasının İstanbulu şərq paytaxtı təyin etmişdir. O, həmçinin "Nova Roma" adını tanıtmağa çalışdı. Lakin bu ad geniş istifadə edilməmişdi. Konstantinopol cümhuriyyət qurulana qədər qərbdə şəhər üçün ən geniş yayılmış ad idi. Konstantiniyyə və İstanbul Osmanlı İmperiyasının hakimiyyəti dövründə şəhərə verilmiş adlar idi. Osmanlı dövründə (15-ci əsrin ortalarından etibarən) şəhərə müraciət etmək üçün Konstantinopolun istifadəsi tarix tərəfdən yanlış olmasada, türklər tərəfindən siyasi tərəfdən yanlış qəbul edilir. 19-cu əsrdə şəhər əcnəbilər və ya türklər tərəfindən istifadə olunan digər adları əldə etmişdi. Avropalılar Konstantinopolis adını bütün şəhərə müraciət etmək üçün istifadə edirdilər. İstanbul adını isə türklərin etdiyi kimi Mərmərə dənizi və Haliç arasındakı bölgəni adlandırmaq üçün istifadə etdilər.

1930-cu ilə dək beynəlxalq sənədlərdə şəhərin rəsmi adı Konstantinopol (türk. Kostantiniyye) kimi qeyd edilirdi. İstanbulun da qədim adları sayılan, "Konstantinopol – Yeni Roma və Ümumdünya patriarxı Müqəddəs Arxiyepiskopu"nun rəsmi titulunda saxlanan Yeni Roma və ya İkinci Roma və 330-cu ilə qədər istifadədə olan Bizans adlarıdır. 1923-cü ildə Böyük Millət Məclisi Höküməti beynəlxalq səviyyədə tanındıqdan sonra Türkiyə Cümhuriyyətinin əsası quruldu, həmin ilin 13 oktyabrında isə Türkiyənin paytaxtı Ankara şəhəri elan edildi. 28 mart 1930-cu ildə isə Türkiyədə bütün sənədlərdə İstanbul yazılması barədə qərar qəbul edilidi. Türkiyənin İstanbul şəhəri dünyanın ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biridir. 15-ci əsrədək Bizansın paytaxtı olmuş bu şəhərin siması islam-türk mədəniyyətinin verdiyi töhfələrlə daha da gözəlləşmişdir.

Tarixçəsi

 

İstanbulun ən vacib tikililərindən biri Galata Qalası

İstanbulun tarixi olduqca qədimdir. Belə ki, buranın ilk məskunlaşma tarixi 300 min, şəhər kimi təxminən 3 min, paytaxt kimi isə 1600 ilə qədər yaşı vardır. İstanbul Avropa ilə Asiya qitələrinin kəsişdiyi nöqtədə olan bir dünya şəhəridir. Şəhər tarix boyunca fərqli sivilizasiya və mədəniyyətlərə ev sahibliyi etmiş, əsrlər boyu müxtəlif din, dil və irqdəninsanların bir yerdə yaşadığı kosmopolit və metropolit quruluşunu qorumuş və tarixi müddətdə bənzərsiz bir mozaika halını almışdır. Uzun zaman dilimləri boyunca hər sahədə mərkəz olmağı və iqtidarda qalmağı bacaran dünyadakı nadir məskunlaşma yerlərindən biri olan İstanbul keçmişdən günümüzə qədər Dünyanın paytaxtıdır.

İstanbulun tarixi ana xəttləriylə beş böyük dövrə ayrıla bilər: Tarix öncəsi dövr, Bizantion dövrü, Konstantinopolis dövrü (Roma və Bizans), Kostantiniyyə dövrü (Osmanlı) və İstanbul dövrü (Türkiyə).

 

Bizans Dövrünün ən möhtəşəm abidəsi Ayasofya (2004)

İstanbul, Avropa və Asiya qitələrinin kəsişməsində yerləşən 8500 il liman olmuş, 3000 ilə qədər paytaxtlıq tarixi və 1600 il Avropa və Asiya qitələrini birləşdirən şəhər olaraq tarixə keçmişdir. Şəhər əsrlər boyunca müxtəlif mədəniyyətlərə sahibliyi etmiş, müxtəlif din, dil və irqlərdən olan insanların bir yerdə yaşadığı torpaq olmuşdur. İstanbul uzun müddət ərzində hakimiyyətdə qalmağı bacaran dünyanın nadir yaşayış məntəqələrindən biridir və keçmişdən günümüzə qədər bir Dünya paytaxtıdır.. İstanbul tarixi beş əsas dövrə bölünür:

• Tarix qabağı dövrlər (tur. Tarih öncesi çağlar)
• Quruluş dövrü və Bizans dövrü (tur. Kuruluş dönemi ve Byzantion dönemi)
• Konstantinopolis dövrü (tur. Konstantinopolis dönemi)
• Konstantiniyyə dövrü (tur. Konstantiniyye dönemi)
• və sonuncu olan İstanbul dövrü (İstanbul dönemi)

Tarix qabağı dövrlər

İstanbulun tarixi üç yüz min əvvələ qədər uzanmaqdadır. Kiçikçəkməcə Gölü kənarının üzərində Yarımburgaz Mağarasında gedən qazıntı işlərində, insan mədəniyyətinin ilk izləri verildi^[20]. Neolit və Kalkolitik insanların bu dövrdə göl ətrafında yaşadığı düşünülür. Müxtəlif dövrlərdə aparılan qazıntılar zamanı Orta Paleolit dövrünə aid əmək alətləri aşkar edilmişdir.

Bizans dövrü

2008-ci ildə İstanbul metrosu üçün Marmaray boru girişində edilən qazıntılar zamanı, daş dövrünə aid olan 6500-cü illərin şəhərləri tapıldı. Bundan əlavə, Fenikelilerin qalıqları Kadıköydə tapıldı. Trakyalılar şəhərin yaxınlığında 13-cü və 11-ci əsrlərdə Semistranı şəhərini qurmuşlar. Kral Liqosun dövründə, Sarayburnu və bugünkü Topqapı Sarayında bir akropolis qurulmuşdu.

Coğrafiya və ətraf mühit

 

İstanbul Boğazının peykdən görünümü

İstanbul, 41° şimal, 29° şərq koordinatlarında yerləşir. Şərqdə Çatalca rayonundan, qərbdə isə Qocaəli yarımadasınadəkdir. Şimalda Qara dəniz, cənubda Marmara dənizi, şimal-şərqdə Boğaz, Çayır, qərbdə Çərkəzköy, cənubda Çorlu və Təkirdağ, şimal-şərqdə Kandira, Qocaəli, Qocaəli Körfəz, cənub-şərqdə isə Qocaəlinin Qəbzə rayonuna bitişiktir. Çatalca, İstanbuldakı yarımadaların biridir və Asiya materikində iştirak edir. Şəhərin ortasında olan Boğaz, bu iki qitəni birləşdirir. Boğazda Fatih Sultan Mehmet, 15 İyul Şəhidlər Körpüsü və Yavuz Sultan Səlim körpüləri şəhərin iki tərəfini birləşdirir. İstanbul Boğazı ərzində və Haliç dağını dairələyəcək şəkildə Türkiyənin şimal-qərbində qurulmuşdur.

Yer formaları

İstanbul qurulduğu Çatalca və Qocaəli yarımadaları aşınmış platformalardır. Bu platformaların ortasından kobud formada şimal-şərq istiqamətində İstanbul Boğazı keçir. Boğazın meydana gəlməsi haqqında elmi bir şəkildə qəbul edilən şərh olmasa da, ən çox izah edilən şərh, coğrafi baxımdan İstanbul Boğazı, dəniz suları ilə dolu fay çöküntüsüdür. Buna görə də, M.Ö 20,000-18,000 illəri arasında buz dövrü sona çatdı və dünyanın əksəriyyətini əhatə edən buz kütlələri əriyərək su səviyyəsini artırmağa başladı. Minillərcə davam edən ərimə prosesinin nəticəsi olaraq, Aralıq dənizinin suları M.Ö 8000-7000 illəri arasında 150 metrədək artmışdır. Dəniz səviyyəsində bu geniş miqyaslı artım səbəbiylə, Aralıq dənizinin suları Marmaranıvurdu, Marmaray dənizinin suları davam edən yüksəlişlər nəticəsində Qara dəniz ilə birləşdi.

İqlim

İstanbulun iqlimi, Türkiyədə Qara dəniz iqlimi ilə Aralıq dənizi iqlimi arasında keçid xüsusiyyəti göstərən bir iqlimdir, səbəbindən İstanbulun iqlimi mülayimdir.

İstanbulun yayları isti və nəmli; qışları isə soyuq, yağışlı və bəzən qarlıdır. Nəm səbəbindən, hava normal istidən daha isti, normal soyuqdan daha soyuq ola bilir. Qış aylarındakı ortalama istilik 2°C ilə 9°C arasındadır, ümumiyyətlə qar, yağış və ya qarlı yağışlar müşahidə edilir.. Qış aylarında bir iki həftə qar yağa bilər. Yaz aylarındakı ortalama istilik 18°C ilə 28°C-dir və adətən yağış və sel ilə müşahidə olunur. Ən isti aylar iyul və avqust aylarıdır. Orta temperatur 23°C-dir, ən soyuq aylar da yanvar və fevral aylarıdır və orta temperatur 5°C-dir. İstanbulda illik ortalama istilik 13,7 dərəcədir. Ümumi illik yağıntı miqdarı 843,9 mm-dir və bütün il ərzində görülür. Yağışların 38%-i qış, 18%-i yaz, 13%-i yay, 31%-i payız fəsillərindədir. Yaz ən quru mövsümdür, amma Aralıq dənizi iqlimlərinin əksinə quraq mövsüm yoxdur. İstanbul 1994-ci ilə qədər susuzluq çəkmişdir lakin alınan tədbirlərdən sonra burada su çətinliyi ilə bağlı heç bir problem yaşanmır. Bunlardan biri Melen layihəsidir. Bu zamana qədər ən yüksək hava istiliyi, 12 İyul 2000-ci ildə 40.5°C olaraq qeydə alınmışdı. Ən aşağı hava istiliyi isə 9 Fevral 1929-cu ildə -16.1°C olaraq qeydə alınmışdır. Şəhər olduqca küləklidir. Küləyin orta sürəti saatda 17 km-dir.

Şəhərin quruluşu

İstanbulun ümumilikdə 39 rayonu vardır. Bu rayonlardan 25-i Avropa tərəfində, 14-ü isə Asiya tərəfində yer almaqdadır. İlçə Bəldiyyələrində ümumilikdə 782 məhəllə, 152 kənd vardır. İstanbulun tarixi rayonlarından qərbə və şimala gələrkən böyük bir fərqlilik hiss edilir. Ən yüksək göydələnlər və ofis binaları, xüsusilə Levent, Məcidiyəköy və Maslak Avropa tərəfindədir. Şəhərin 20-ci əsrdə sürətlə böyüməsi şərqdən qərbə böyük miqrasiyanın başlanmasına gətirib çıxardı. Beləliklə, şəhərdə sökülmə böyük bir sürət qazandı. Xəzinə və ya xüsusi torpaq sızan kimi yaradılan bu binalar qısa müddətdə və keyfiyyətsiz inşa olunurdu. Türkiyənin ən böyük şəhərləri arasında olan Ankara və İzmirdə bu binalar məşhurdur. 18 milyondan çox əhalisi olan İstanbula verilən yeni ideyaya əsasən mövcud rayonlardan kəsilərək yeni rayonlar yaradılacaqdı. Nəticədə, Böyükşəhər Bələdiyyəsi sərhədləri içərisində yeni rayonlar meydana gətirmək məqsədiylə hazırlanan 5747 saylı qanuna görə 2008-ci ildə 8 yeni rayon quruldu, bunlardan 3-ü İstanbulun Asiya tərəfində, 5-i isə Avropa tərəfindədir. İstanbulda qurulan son rayonlar Arnavutköy, Ataşəhir, Başakşehir, Bəylikdüzü, Çəkməköy, Əsənyurd, Sancaqtəpə ve Sultangazi olmuşdur.

 

Galata Qülləsindən, İstanbulun şəhər quruluşunun yansıdığı görüntüləri

 

Bitki örtüyü

 

Havadan İstanbulun mərkəzi

İstanbulun coğrafi xüsusiyyətləri və torpaq şəraiti meşələrin formalaşmasına imkan yaradır. Lakin meşələrdə ağac növlərinin paylanması qeyri-qanunidir. Qara dənizə yaxın şimal seqmentlərdə və təpələrin şimala baxan yamaclarında humus torpaqların varlığı səbəbiylə buralarda nəm meşələr inkişaf etmişdir. Cənub bölgələrində və cənubda yamaclara baxan quraqlığa davamlı meşələr görülür. İstanbulun ən əhəmiyyətli meşələri Belqrad Meşəsi, Aydos Meşəsivə Qayışdağı Meşəsidir. İstanbuldakı meşələrin torpaq sahəsi 535.259 hektardır. Ümumi olaraq İstanbulun hər iki yaxasında da görülən ağac və kol növləri arasında adi vələs, adi qızılağac, adi fındıq, şərq kayını, bənövşəyi çiçəkli rododendron, ağcaqayın, Muşmula və Istranca meşəsi sayıla bilər.

Təbii meşələrin zədələndiyi və ya məhv olduğu ərazilərdə pseudomonas formalaşması müşahidə olunur. Şimalda, Qara dəniz yaxınlığında görülən psodomakilər, bölgənin torpaq quruluşu və iqlim xüsusiyyətləri səbəbiylə normaldan çox daha boylu və gurdur. Son yarım əsrdə şəhərdəki meşələrin mövcudluğu əhalinin artmasına paralel olaraq azalıb. Boğazlarda tikilən körpülər səbəbiylə şəhərin nəzərdə tutulan şərq-qərb istiqamətindəki genişlənməsi şimala sürüşmüş; buna görə də, yeni yaşayış məntəqələri yaratmaq üçün meşə torpaqları məhv edilmişdir. Edilməsi planlanan üçüncü boğaz körpüsü ətraf mühiti qoruyan qruplar tərəfindən şəhərdəki meşə varlığına zərər verəcəyi səbəbiylə tənqid olunmaqdadır.

Şəhər böyüdükçə, şəhər ağacları mərkəzdən uzaqlaşan meşələrdən qalıblar. Ətrafında qorumaqla qorunan bu yaşıl sahələrin əksəriyyəti ictimai istirahət sahəsi kimi xidmət edir. Avropa tərəfində Yıldız, Nailə Sultan, Naciye Sultan, Şahzadə Sabahattin, Emirgan və Ayazağa qoruqları; Anadolu tərəfində isə Beykoz, Mihrabad, Küçükçamlıca və Validebağı koruları İstanbulda ən bilinən qoruqlardan biridir.

Su mənbələri

 

İstanbulun başlıca su mənbələrindən olan Riva dərəsi.

İstanbulda, xüsusilə Bizans İmperiyası dövründə qurulan ilk şəhərin Avropa tərəfində, su ehtiyatları şəhərinə olan məsafə böyük bir problem idi. Buna görə şəhərə içməli su təmin etmək üçün müxtəlif yollar istifadə edilmişdir. Şəhərin suyu xaricdən gətirildi, çünki Osmanlı dövründə başqa bir mənbə yox idi. İstanbul şəhər mərkəzində və xaricində tez-tez rastlaşan sarnıçlar və su kəmərləri şəhərin su mədəniyyətinin ən mühüm göstəriciləridir. Osmanlı dövründə təzə su gölləri bükülmüş kiçik bəndlərlə yaradılmış və bu gün inkişaf etməkdə olan texnologiya yardımı ilə böyük anbar gölləri qurula bilər. Bu gün İstanbulda 9 baraj var. Bunlar arasında ən böyüklər Ömərli, Terkos, Böyükçəkməcə, Darlıq və Sazlıdərə su mənbələridir.

İstanbulda əhəmiyyətli bir su qaynağı yoxdur. Riva, Kağızxana, Əlibəy, Göksu, Kurbağalı və Ayamama çayları İstanbulun əsas çaylarıdır. İstanbul axınının böyük əksəriyyəti, sularını Kiçikçəkməcə və Böyükçəkməcə gölləri ilə Haliçə axır. Beşiktaş, Ortaköy, Sarıyer, Bayrampaşa və Məcidiyəköy (Büyükdere) dərələri İstanbul axını arasındadır.

Din

Dünyanın böyük şəhərlərinin əksəriyyəti çox sayda insan tərəfindən formalaşır. Şəhərdəki ən böyük din İslamdır. Dini azlıqlar, Rum Ortodoks Kilsəsi və Sefarid və Ashkenazi yəhudiləridır. 2000-ci il sayımına görə; 2 691 aktiv məscid, 123 aktiv kilsə və 26 aktiv sinaqoq vardır. 109 müsəlman qəbiristanlığı və 57 qeyri-müsəlman qəbiristanlığı var. Onların sayı azaldılmadan əvvəl bəzi bölgələrdə dini azlıqlar var idi. Məsələn, Balatdakı yəhudi əhalisi və Fənərdə yunan əhalisi var idi. Yunan Ortodoks Patriarxı Fatihin Fener rayonunda yerləşir. Bu patriarxiya xristian dininin vacib bir hissəsi olan pravoslav təriqətinin mərkəzidir.

İqtisadiyyatı

 

İstanbul, Türkiyənin iqtisadi baxımdan ən böyük şəhəridir.

İstanbul, Türkiyənin ən böyük şəhəri və köhnə paytaxtıdır. Quru və dəniz ticarət yollarının bir qovşağı olması və stratejik mövqeyi səbəbiylə Türkiyədə iqtisadi həyatın mərkəzi olmuşdur. Eyni zamanda şəhər ən böyük sənaye mərkəzidir. Türkiyədəki sənaye məşğulluğunun 20%-ni qarşılayır. Sənaye sahəsi təxminən 38%-dir. Bu sahədə İstanbul və ətraf şəhərlər; meyvə, zeytun yağı, ipək, pambıq və tütün kimi məhsullar ixrac etməkdədir. Bununla yanaşı, qida sənayesi, parça istehsalı, neft məhsulları, rezin, metal əşya, dəri, kimyəvi maddələr, dərman, elektronika məhsulları, şüşə, texnoloji məhsullar, avtomobil, nəqliyyat vasitələri, kağız və kağız məhsulları, spirtli içkilər, şəhərin əhəmiyyətli sənaye məhsulları arasında iştirak etməkdədir. Forbes jurnalının məlumatına görə, 35 milyarderə sahib olan şəhər, 2008-ci ilin mart ayından etibarən dünya sıralamasında dördüncü yer tutdu. Həmçinin İstanbuldaki işsizlik sayı 6.5% olmuşdur.

İstanbulda ilk olaraq 1866-ci ildə xidmətə girən Məqbul Təhvilat Birjası, 1986-ci ilin əvvəllərində mövcud quruluş dəyişdirilərək bugünki İstanbul Menkul Kıymetler Birjası (İMKB) açılmışdır. 19 və 20-ci əsr başlarında Qalata bölgəsində olan Banklar Prospekti Osmanlı İmperiyası üçün maliyyə mərkəzi olmuşdur. Osmanlı dövründə İstanbulda "Bank-ı-Osmanı-Şahanə" adlı bank da fəaliyyət göstərirdi.

İndiki vaxtda İstanbul, Türkiyənin 55% istehsalına və 45%-lik ticarət həcminə malikdir. Ölkədə ümumi daxili məhsulun 21,2%-i də məhz İstanbul hesabınadır. Ümumi ixracatdakı payı 45,2%, idxalda payı isə 52,2% təşkil edir.

Ticarət və sənaye

İstanbulun gəlirlərində ən böyük paya sahib olan sektor – ticarət sektorudur. 15 İyul Şəhidlər Körpüsü, Asiya və Avropa kimi əhəmiyyətli mərkəzləri birləşdirən avtobanlar ticarət sektoruna xeyli miqdarda dəstək verib. İstanbul ticarət sektoru ölkənin ümumi həcminin 27% -ni təşkil edir. İxrac və xaricə satış mövzusunda da İstanbul, Türkiyə səviyyəsində birinci sıradadır. Türkiyədə xidmət verən xüsusi bankların, qəzetlərin, televiziya kanallarının, nəqliyyat firmalarının və çap evlərinin, ümumiyyətlə hər şeyin başlıca ofisi İstanbulda yerləşir. Əslində, İstanbul iqtisadiyyatında nəqliyyat-kommunikasiya sektorunun payı 15%-dən çoxdur.

 

İstanbulun yeni iş məkanlarından olan – Maslak

 

Turizm

İstanbul tarixi abidələri və bədii əsərlərin olması səbəbindən İstanbulun sevimli turizm mərkəzlərindən biridir. Turistlər arasında ən böyük pay Almanlaraməxsusdur. Almanlar, Amerikalılar, İtalyanlar və Fransızlar almanları çox az miqdarla geridə qoyurlar. 2011-ci ildə şəhərə 8 milyondan çox turist ziyarət etmişdir. Hər büdcə üçün İstanbulda əlverişli otellər tapmaq mümkündür. 5 ulduzlu otellər şəbəkəsindən, butik ailəsi olan otellərə qədər 1180-dən çox otel var. Son illərdə dünyada adını demiş otel şəbəkələri İstanbula böyük maraq göstərir. Minlərlə ildir ki, müxtəlif xalqlara ev olan İstanbulun demək olar ki, hər bir regionunda müxtəlif tarixi dövrlərdən olan əsərlərlə qarşılaşmaq mümkündür. 2009-cu ilin statistikasına görə İstanbul, Antalyadan sonra ən məşhur turistik məkandır. 2009-cu ildə hava, quru və dənizlə daxil olan turistlərin sayı 7,5 milyondan çoxdur. Almanlar 13.1%, Ruslar isə 6.7% pay ilə ikinci sırada yer aldılar. İstanbul ilk dəfə 1863-cü ildə turist qrupu qarşılamışdır.

2009-cu ilin məlumatlarına görə, İstanbulda 371 qonaqlama məkanı və 405 istirahət sahəsi var. İstanbulda xüsusi muzeylər də daxil olmaqla bir çox muzeyvar. 2009-cu ildə sadəcə dövlət muzeylərini 6,179,556 nəfər ziyarət etmişdi. 2,932,429 nəfər Topqapı Sarayını, 2,444,956 nəfər isə Aya Sofya Muzeyini ziyarət etmişdir. Bu ikili 2009-cu il statistikalarına əsasən İstanbulun ən çox ziyarət edilən məkanlarındandır. İstanbulun tarixi mərkəzi olan Fatih (tarixi yarımada) Boğazda Beşiktaş və Sarıyer; Anadolu tərəfində Kadıköy, Üsküdar və Adalar rayonlarında, tarixi turizm sektorunda İstanbulun ən zəngin mərkəzləri arasındadır. Təbiət turizmində isə Beykoz, Şile, Adalar və Sarıyer rayonlarında maraqlı məkanlar vardır.

Kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq

 

İstanbulda heyvandarlıqla bağlı poster.

İstanbul tarixi boyunca kənd təsərrüfatı mərkəzi olmayıb. İstanbul istehsalında, əkinçilik həmişə sonuncu yerləri almışdır; İstanbul istehsalat mərkəzi olmaqdan çox istehlakla həmişə ön sıraya çıxmışdır. Digər tərəfdən İstanbul keçmişdə istehsal etdiyi az miqdarda kənd təsərrüfatı məhsulları ilə öz ehtiyacının bir hissəsini qarşılaya bilirdi. Hal-hazırda kənd təsərrüfatının sürətlə urbanizasiyası və kənd əhalisinin daha yüksək həyat standartlarına uyğunlaşması səbəbindən vilayətdə kənd təsərrüfatının payı ən yüksək səviyyəyə çatmışdır.

İstanbul torpaqlarının 30% -i kənd təsərrüfatı üçün uyğun olsa da, bu sahələr tam qiymətləndirilmir. 390.150 hektar ilə əkin sahələrinin yarıdan çoxu buğdaya ayrılır. Buğdanı 159.500 hektar ilə günəbaxan təqib edir. 4,964 hektar olan yaşıl lobya istehsalı olan tərəvəzlərdə, 26,617 hektar meyvə fındıqda ilkdir. Çatalca, Silivri, Şile, Eyüp, Bəyqoz və Qartal əkinçilik istehsalında önə çıxmış rayonlardır.

İctimai xidmətlər

Təhsil

İstanbulda 7-si dövlət, 24-ü özəl olmaqla, ümumilikdə 31 universitet var. Xüsusilə, dövlət təhsil müəssisələri ölkədə ən hörmətli və yaxşı təchiz olunmuş universitetlərdən biridir. Ancaq son illərdə özəl universitetlərin sayı artmışdır. Türkiyənin ən köhnə 3 dövlət universitetindən ikisi İstanbulda yerləşir. İstanbul Universiteti 1453-ci ildə qurulmuşdur və Türkiyənin ən qədim universitetidir. İstanbul Texniki Universiteti (1773-cü ildə) dünyanın dördüncü ən köklü texniki universitetidir və tamamilə mühəndislik elmlərinə həsr olunmuşdur. İstanbuldakı digər məşhur dövlət universitetləri: Boğaziçi Universiteti, Memar Sinan Gözəl Sənətlər Universiteti, Yıldız Texniki Universiteti və Mərmərə Universitetidir. Bundan əlavə, ölkədəki ən qədim 5 təməlli özəl universitetdən üçü bu şəhərdə yerləşir. Bunlar 1992-ci ildə Qoç Universiteti, Sabancı Universiteti və İstanbul Bilgi Universitetidir.

   İTÜ-nün qədim binası

 

Ali təhsil müəssisələri

• Dövlət Universitetləri : Boğaziçi Universiteti, Galatasaray Universiteti, İstanbul Universiteti, İstanbul Texniki Universiteti, Mərmərə Universiteti, Memar Sinan Gözəl Sənətlər Universiteti, Yıldız Texniki Universiteti, İstanbul Mədəniyyət Universiteti, Türk-Alman Universiteti
• Özəl Universitetlər : Acıbadəm Universiteti, Bağçaşəhər Universiteti, Beykent Universiteti, Doğuş Universiteti, İşıq Universiteti, İstanbul Arel Universiteti, İstanbul Aydın Universiteti, İstanbul Bilgi Universiteti, İstanbul Bilim Universiteti, İstanbul Kəmərburgaz Universiteti, İstanbul Mədəniyyət Universiteti, İstanbul Şəhər Universiteti, İstanbul Ticarət Universiteti, Kadir Has Universiteti, Qoç Universiteti, Maltəpə Universiteti, Okan Universiteti, Özyəğin Universiteti, Piri Rəis Universiteti, Sabancı Universiteti, Yedditəpə Universiteti, Yeni Əsr Universiteti, Nişantaşı Universiteti, Üsküdar Universiteti, Bezmiâlem Özəl Universiteti.

 

İstanbulun ən prestijli məktəblərindən biri - Qalatasaray Liseyi

Demək olar ki, İstanbuldakı bütün özəl lisey və universitetlərdə İngilis, Fransız və Alman dilləri, ana xarici dil və ya ikinci xarici dil təhsili verilir. Qalatasaray Liseyi 1481-ci ildə "Qalata Sarayı Enderun-u Humayunu" adı altında qurulmuşdu. Daha sonrakı "Qalatasaray Mekteb-i Sultanisi" adıyla şəhərin ən köhnə liseyi olmaqla birlikdə, ən qədimdən təhsil verən 2-ci məktəbdir. Bu liseydə əsas dili Fransızcadır. 1884-ci ildə qurulan İstanbul Liseyi daha çox bilinən adıyla İstanbul Kişi Liseyi, beynəlxalq sahədə tanınmış ən köhnə liseylərdə biridir. Bu lisey isə alman dili təklif edir. Kadıköy Anadolu Liseyi köhnə və daha yaxşı bilinən adıyla Kadıköy Maarif Kolleci, gənc respublikaya istiqamət verəcək üst səviyyədə təhsilli siyasətçi, elm adamı və sənətçilər yetişdirmək məqsədiylə, Nazirlər Kabinetinin və TBMM-in qərarıyla 1955-ci ildə qurulmuşdur. Bu liseydə isə tədris ingilis dilindədir. Nişantaşı Anadolu Liseyi, 1905-ci ildə "English High School for Boys" adıyla xüsusilə İngilis birliyi mənsublarının uşaqlarına sağlam bir təhsil vermək məqsədiylə qurulmuşdur. 1979-cu ildə Milli Təhsil Nazirliyinə qoşulmuş və hal-hazırki adı verilmişdir. Cağaloğlu Anadolu Lisesi, (köhnə adıyla İstanbul Qız Liseyi) 1850-ci ildə İ.Abdülmecit'in anası Bezmialem Validə Sultanın istəyi üzərinə qurulmuş, Osmanlının ilk vətəndaş liseyi ünvanına malikdir. İlk olaraq Validə Məktəbi sonra isə Darülmaarif adlarını almış, 1911-1933-ci illər arasında İnas İdadisi (Kişi Müəllim Liseyi), 1933-1983-ci illər arasında Türkiyənin ilk qız liseyi - İstanbul Qız Liseyi olaraq xidmət vermiş, 1983-ci ildə isə bu günki adını almışdır. Bu liseydə isə digərlərindən fərqli olaraq təhsil almanca keçirilir.

Səhiyyə

 

İstanbulda Dövlət Xəstəxanası

İstanbul çoxlu sayda xəstəxana, klinika və laboratoriya ilə ölkənin tibbi araşdırma mərkəzidir. Bu obyektlərin əksəriyyəti yüksək texnologiyalı avadanlıqlara malikdir. Sağlamlıq turizmi, şəhərdə inkişaf etmiş sağlamlıq imkanları və xaricdən daha əlverişli qiymətlər səbəbiylə inkişaf etmişdir. İngiltərə və Almaniya kimi Qərbi Avropa ölkələri yüksək gəlirli tibbi müalicə və əməliyyatlar üçün aşağı gəlirli xəstələri İstanbula göndərirlər. İstanbul, xüsusilə lazer oftalmologiyası və plastik cərrahiyyə məşhurluq qazanmışdır.

Şəhərdəki hava çirkliliyi sağlamlıq üçün çox böyük bir problemdir. Xüsusi nəqliyyat vasitələrinin artması və ictimai nəqliyyatın yavaş və qeyri-kafi olması bu problemi artırır. Bu problemlə əlaqədar olaraq 2006-cı ilin yanvarında yalnız qurğuşunsuz benzin planlaşdırılıb.

Sağlamlıq xidmətləri İstanbulda dövlət və özəl tibb müəssisələri tərəfindən həyata keçirilir. İl daxilində yayılmış 52 dövlət xəstəxanası var. Rayon poliklinikalarıəlavə olunduqda bu rəqəm 111-ə qalxmaqdadır. Hər bir rayonda bir və ya bir neçə sağlamlıq mərkəzi var. 2004-cü ildə sağlamlıq mərkəzlərinin ümumi sayı 337 olaraq təyin olundu. Vilayətlərdə özəl sağlamlıq müəssisələrinin sayı 138-dir. Dövlətdə, hərbi və özəl səhiyyə müəssisələrində yataqların ümumi sayı 18,375 nəfərdir. Vilayətlərdə olan apteklərin ümumi sayı 3,852 təşkil edir.

İnfrastruktur

 

Bozdoğan Kəmərinin müasir halı.

Şəhərin su ehtiyaclarına cavab verən sistemlər şəhərin qurulma dövrünə aiddir. İki ən mühüm su kəməri Roma dövründə tikilmiş Mazul Kəməri və Boğzdoğan Kəməridir (Valens Arch). Şəhərin təməl dövrlərində su ehtiyacı yeraltı qaynaqlarla təmin edilmişdir. İlk böyük su obyektləri Roma dövründə inşa edilmişdir. Roma imperatorlarından olan Valens Halkalının Beyazıt yaxınlığından su gətirmiş və bu su yolu üçün Mazul Kemer və Bozdoğan Kəmərini qurmuşdur. Bundan əlavə, Valensin dövründə müasir Belqrad Meşəsi tikildi.

Osmanlı İmperiyasında poçt və teleqramın ilk nazilriyi 1840-cı il oktyabrın 23-də yaradılıb. İlk poçt şöbəsi olan Poçt Ofisi, Yeni Caminin həyətində yerləşmişdi. İlk Beynəlxalq Poçt isə 1876-cı ildə yaradılıb və 1901-ci ildə məhsul qəbuluna başladı. 1847-ci ildə Samuel Morze teleqrafı patentləşdirdi. Samuel Morze tərəfindən hazırlanan bu yeni ixtira, Sultan Bəyin Bəylərbəyi Sarayında sınaqdan keçirildi. Bu müvəffəqiyyətli sınaqdan sonra, İstanbul və Ədirnə arasında ilk teleqraf xətti quraşdırılması 9 avqust 1847-ci ildə başladı. İlk Teleqraf İdarəsi 1855-ci ildə İstanbulda qurulmuşdur.

Maraqlı yerlər

Tikililər

 

Dolmabağça Sarayının qapısı.

 

Dolmabağça sarayı

Dolmabağça Sarayı — Türkiyə Cümhuriyyətinin İstanbul şəhərində, Mərmərə dənizindən Boğaziçinə gedən yolda, dənizin sol sahilində Üsküdar məhəlləsinin qarşısında yerləşən tarixi saraydır.

Bu gün Dolmabağça sarayının yerləşdiyi ərazi XVII əsrdə Osmanlı donanmasının gəmilərinin saxlandığı limanlardan biri idi. Ənənəvi dənizçilik şənliklərinin təşkil edildiyi bu liman bir müddət sonra bataqlığa dönmüşdü. XVII əsrdə doldurulmasına başlanan bu liman Osmanlı padşahlarının əyləndikləri və istirahət etdikləri bir bağça kimi istifadə edilməyə başlandı. Bu bağçada uzun tarixi zaman ərzində inşa edilmiş köşklər və qəsrlər kompleksi bir müddət Beşiktaş Sahilsarayı adıyla tanınmışdı. Dolmabağça sarayı 600 metr uzunluğunda mərmər özül üzərində inşa edilmişdir. Mabeyn binasından (bu gün Rəsm Heykəl Muzeyi) Vəliəhd binasına qədər olan məsafə 284 metrdir. Bu məsafənin ortasında yüksəkliyi ilə diqqət çəkən Mərasim (Müayədə) binası yerləşir.

 

Bəylərbəyi Sarayının görünüşü.

 

Bəylərbəyi Sarayı

Bəylərbəyi sarayı – İstanbulun Üsküdar rayonunda 1861-1865-ci illərdə inşa olunan Osmanlı sarayı. Üsküdar rayonunun Bəylərbəyi səmtində yerləşən saray dövrün Osmanlı padşahı Sultan Əbdüləzizin sifarişi ilə, erməni əsilli baş memar Sarkis Balyan tərəfindən inşa olunmuşdur. Yay sarayı və əcnəbi dövlət adamlarının qonaq edilməsi məqsədilə hazırlanan sarayın inşaat prosesi 6 avqust 1863-cü ildə başlamış, açılış mərasimi isə 21 aprel 1865-ci ildə cümə salamlığının ardından Sultan Əbdüləzizin iştirakı ilə baş tutmuşdur. O illərdə sarayın inşaat xərcləri təqribən 500 min Osmanlı lirəsi olaraq hesablanmışdır. Sarayın yerləşdiyi ərazinin tarixi Bizans dövrünə qədər gedib çıxır. Belə ki, Bizans imperatoru II Konstansiburada böyük bir xaç heykəli inşa etdirmiş, bu səbəblə bölgə Bizans dövründə stavroz (yunanca xaç deməkdir) bağçaları olaraq adlanmışdır.

   Topqapı Sarayının girişi.

 

Topqapı Sarayı

Topqapı sarayı — Türkiyənin İstanbul şəhərində yerləşən və 400 il (1465—1856) Osmanlı sultanlarının iqamətgahı olmuş saray kompleksidir.

Hökmdar iqamətgahı kimi saray təntənəli qəbullar və əyləncə məclislərinin keçirildiyi məkan olmuşdur. Hazırda muzey kimi fəaliyyət göstərən saray İstanbulun əsas turist məkanlarından biridir. Sarayda Məhəmməd peyğəmbərin əbası və qılıncı kimi müsəlmanlar üçün çox dəyərli olan müqəddəs relikviyalar qorunur. 1985-ci ildən “İstanbulun tarixi ərazisi”nin tərkibində UNESCO Ümumdünya irsi siyahısına daxil olan saray iv kriteriyası ilə “Osmanlı dövrü saraylarının ən yaxşı nümunələrindən biri” kimi təsvir edilir.

Saray kompleksi dörd həyət və çoxlu kiçik binalardan ibarətdir. Ən aktiv məskunlaşma dövründə 4.000 insanın yaşadığı saray uzun sahilboyu ərazini əhatə edirdi. Kompleksə məscidlər, xəstəxana, çörəkxanalar və başqa binalar da daxildir. Sarayın inşasına 1459-cu ildə Konstantinopolu işğal etmiş Sultan II Mehmedin əmri ilə başlanmışdır. Sultanların əvvəlki iqamətgahından fərqləndirilməsi üçün saray “Yeni Saray” adlandırılmışdır. Saray XIX əsrdən etibarən Topqapı adlandırılmağa başlamışdır. 1509-cu il zəlzələsi və 1665-ci il yanğınından sonra sarayda əsaslı bərpa işləri aparılmış və saray genişlədilmişdir.

Ulduz sarayı

Ulduz sarayı — İstanbulda XIX əsrin sonlarında tamamlanan saray kompleksi.

Ulduz Sarayının görünüşü.

Ulduz yüksəkliyində yerləşən köşk və qəsrlərdən ibarət saray kompleksinin ilk binası III Səlim tərəfindən anası Mihrişah Sultana inşa edilən qəsr və atası Sultan III Mustafanın adına inşa etdirdiyi rokoko üslubundakı çeşmədir.^[100] Daha sonra Sultan II Mahmud 1834-1835-ci illərdə burada bir köşk inşa etdirmiş, ancaq bu bina günümüzə qədər gəlib çatmamışdır. Sultan Əbdülməcid isə burada mövcud olan bütün binaları dağıdaraq 1842-ci ildə anası Bəzmialəm Sultan üçün Dilquşə qəsri adlı yeni bir qəsr inşa etdirmişdir.

Hal-hazırda bu qəsr Validə sultan köşkü olaraq tanınır. Sultan Əbdüləziz zamanında da Böyük Mabeyn köşkü, Çit qəsri, Malta köşkü və Çadır köşkü inşa edilmişdir. Sultan II Əbdülhəmid isə taxta çıxdıqdan sonra bir müddət Dolmabağça sarayında yaşamış, daha sonra isə Ulduz sarayına köçmüş və səltənətinin sonuna qədər burada yaşamışdır.

Çırağan Sarayı

Çırağan sarayı — İstanbulun Beşiktaş və Ortaköy rayonları arasında yerləşən Osmanlı sarayı.

 

Çırağan Sarayının 2008-ci il görüntüləri.

1910-cu ildə baş verən yanğın nəticəsində tamamilə yanıb, günümüzə sadəcə xarici cəbhəsi qalan Hünkar dairəsi sarayın əsas binalarından biridir. XVII əsrdə bu ərazi Qazançıoğlu bağçası adıyla tanınırdı. Övliya Çələbinin qeydlərinə görə, Osmanlı sultanıIV Murad (1623-1640) qızı Əsməhan Qaya Sultana hədiyyə etdiyi bu bağçada bir köşk inşa etdirmişdi. Daha sonra burada Nevşəhərli İbrahim Paşa, xanımı Fatma Sultan üçün böyük bir saray inşa etdirmişdir. Bağçasında, dövrün Osmanlı sultanı III Əhməd (1703-1730) və sədrəzəmi Nevşəhərli İbrahim Paşanın da iştirak etdiyi təntənəli şənliklər keçirilən saray əhali tərəfindən Lalə dövrü boyunca Çırağan (farsca işıq deməkdir ) adlanmağa başlandı. Osmanlı sultanı I Mahmudun (1730-1754) ilk illərində gözdən düşən saray daha sonra padşahın əmriylə bərpa edilərək xüsusilə də, əcnəbi elçilərin qonaq edilməsi üçün təsis edildi. Saray, eyni əsrin sonlarında III Səlimin (1789-1807) bacısı Beyhan Sultana hədiyyə edilsə də, Beyhan Sultan sarayı bəyənməmiş, padşah isə sarayın strukturunu böyüdərək səltənətinin son 2 ilini burada keçirmişdir.

Qalata qülləsi

Qalata qülləsi - İstanbul şəhərinin Qalata səmtində yerləşən 528-ci ildə inşa olunmuş tarixi qüllə.

   Qalata Qülləsiningörünüşü (2012)

Qalata qülləsi İstanbul şəhərinin əsas simvollarındandır. Qalata qülləsi dünyanın ən qədim qüllələrindən hesab olunur. Qüllə Bizans imperiyasının imperatoru Anastasiusun göstərişi ilə 528-ci ildən inşa olunmağa başlanmışdır. 1204-cü ildə IV xaç yürüşü zamanı ciddi dağıntılara məruz qalan qüllə, 1348-ci ildə İsa Qülləsi adı ilə köhnə qüllənin yerində yenidən inşa olunmuşdur. 1348-ci ildə ikinci dəfə inşa olunan Qalata qülləsi həmin dövrdə Konstantinopol şəhərinin ən hündür binası hesab olunurdu.

Bu gün mövcud olan qüllə 1445 - 1446-cı illərdə yüksəldilmişdir. Qüllə türklərin əlinə keçdikdən sonra müxtəlif vaxtlarda təmir olunmuş, özülü bərkidilmişdir. XVI əsrdə qüllədən Kasımpaşa tərsanəsində işlədilən Xristian əsirləri saxlamaq üçün istifadə olunmuşdur. Sultan III Muradın icazəsi ilə ərəb alimi Tağıyəddin tərəfindən Qalata qülləsində Rəsədxana açılmışdır. Həmin Rəsədxana cəmi bir neçə il fəaliyyət göstərmiş və 1579-cu ildə qapadılmışdır. XVII əsrin ilk rübündə IV Muradın hakimiyyəti dövründə Hezarfən Əhməd Çələbi adlı gənc ixtiraçı ucmaq məqsədi ilə qanadlar hazırlamışdır. Uzun müddət davam etmiş təlimlərdən sonra, Hezarfən Əhməd Çələbi 1638-ci ildə Qalata qülləsindən Üsküdar səmtinə qədər uçmuşdur. O, bununla Bosfor boğazının üstündən keçmişdir. Bu uçuş Dünya tarixində insanın ilk əhatəli uçuşu hesab olunur.

Meydanlar

 

Taksim Meydanı (2008-ci il görüntüləri)

 

Taksim Meydanı

Taksim meydanı — İstanbulun Avropa hissəsində, "Bəyoğlu" məhəlləsində yerləşən meydan. Meydan İstanbul şəhərinin ən məşhur məkanlarından biri, eləcə də böyük alış-veriş, turizm və istirahət ərazisidir. Öz restoranları, mağaza və otelleri ilə məşhurdur.

 

Günəşli İstanbul səhərində Sultanəhməd Meydanı.

 

Sultanəhməd Meydanı

Günümüzə çox az qalıqları qalan Bizans dövrü əhəmiyyətli tikililəri və abidələri Cıdır meydanı ətrafında inşa edilmişdir. "Böyük saray" - deyə məşhur olan İmperiya sarayı Cıdır meydanının yanından başlayır, aşağılara, dəniz kənarına qədər uzanardı. Prospekt, Romaya qədər uzanan yolun başlanğıcı idi və ilk mozaika daşı da burada qoyulmuşdur. Hamamlar, məbədlər, dini, mədəni, idarə və ictimai mərkəzlər bu parkın yaxınlığında yerləşmişdir. Bizans və Türk dövrlərində də mərkəzi əhəmiyyətini davam etdirmişdir. İstanbulun ən mühüm abidələri Aya Sofiya Məbədi, Sultan Əhməd Məscidi, Türk və İslam Əsərləri Muzeyi və daha çoxu Cıdır meydanın dairəsindədir. Şəhərin əsas küçələri Cıdır meydanı başlayır. Yol kənarları ticarət binları və iqamətgahlarla əhatəlidir.

Parklar

Gülhanə Parkı

Gülhanə Parkı — İstanbul şəhərinin Fatih ilində yer alan tarixi bir parkdır. Alay köşkü, Topqapı sarayı və Sarayburnu arasında yerləşir.

  Gülhanə Parkının üstdən görünüşü.

Gülhanə Parkı, Osmanlı imperiyası dönəmində Topqapı sarayının xarici bağçası və içində bir qoruq və qızılgül bağçalarını saxlayardı. Türk tarixində demokratikləşmənin ilk konkret addımı olan Tənzimat fərmanı, 3 Noyabr 1839-cu ildə Abdülmecit dövründə Xarici İşlər Naziri Mustafa Rəşid Paşa tərəfindən Gülhanə parkında oxunmuşdur və bu səbəblə Gülhanə Xətti Hümayunu da deyilir.

İstanbul şəhərinin başçısı Cəmil Paşa (Toppuzlu) zamanında düzəldilərək 1912-ci ildə park halına gətirildi və xalqa açıldı. Ümumi sahəsi 163 dönüm (918,393 mt2lik qədim bir sahə ölçüsüdür. Günümüzdə isə 1000 mt2 sahəyə bərabər olan dekar yerinə istifadə edilir) qədərdir. Parkın girişində sağ tərəfdə İstanbul mer və bələdiyyə sədrlərinin büstləri var. Parkın ortasından iki tərəfi ağaclı yol keçir. Bu yolun sağında və solunda istirahət yerləri, uşaq bağçası var. Boğaza doğru qıvrılaraq yenən yoxuşun dərhal sağında bir Aşıq İbrahim heykəli, yoxuşun sonuna doğru bir az yuxarı hissədə isə Romalılardan qalma Qotlar sütunu vardır.

Sarayburnu parkı qismi qədimdən Sirkəci dəmir yolu xətti üstündən bir körpüylə baş parka bağlıydı. Bu qism sonradan sahilyolu (1958) ilə parkdan ayrılıb. Sarayburnu hissəsində Atatürkün Respublikadan sonra tikilən ilk heykəli (3 Oktyabr 1926) yerləşir. Heykəl, Avstraliyalı memar Kripel tərəfindən aparılmışdır. Atatürk, halqa latın hərflərini halqa ilk dəfə bu parkda 1-ci İl 1928 sentyabr tarixində göstərdi. Atatürkün nəşi Ankaraya göndərilərkən, İstanbuldakı son tədbir Gülhanə Parkının Sarayburnu hissəsində 19 Noyabr 1938-ci iltarixində keçirilib. Tabut, top arabasından 12 general tərəfindən alınaraq Yavuz zirehinə aparılmaq üçün sahildəki bir barjaya yanaşan zəfər destroyerinə qoyulub.

Nəqliyyat

İstanbulda nəqliyyat - ictimai nəqliyyat, 14 milyondan çox adamın ictimai nəqliyyat xidmətləri ilə təmin edən 5.461 kvadrat kilometr ərazini əhatə edir. Vilayətdə ictimai nəqliyyat xüsusi şirkətlər və ictimai avtobus, metrobus şəbəkələri, relsli sistemlər, kabel şəbəkələri və dəniz vasitələri tərəfindən həyata keçirilir.

Osmanlı imperiyasının paytaxtı kimi İstanbulun Avropa tərəfində (tur. Avrupa Yakasında) böyük bir tramvay şəbəkəsi var idi. Atlı tramvay kimi başlayan xəttlər elektrik tramvayla əvəz edilmiş, İstanbul Elektrik, Tramvay və Tunel (İETT) qurulmuşdur.

Tramvay

 

İstanbulda ard-arda keçən qədim tramvaylar.

İstanbulda şəhəriçi daşınma prosesləri 1869-cu ildə Dersaadet Tramvay Şirketi və Tunel təsislərinin qurulması ilə başlayır. 1871-ci ildə şirkət atlı tramvayda dörd marşrutda daşıma proseslərinə başladı. Bu xətlər Azapkapı-Galata, Aksaray-Yeddiqüllə, Aksaray-Topqapı və Eminönü-Aksaray idi və ilk ildə 4,5 milyon adam bu atlardan istifadə etdi. Sonrakı illərdə yeni xətlər əlavə edildi. Bu 1 metr xətt genişliyinə malik dəmiryolda 430 və 45 tramvay maşın işləyə bilərdi. 1912-ci ildə atlı tramvay daşımasına bir il müddətinə ara verildi, çünki Müdafiə Nazirliyi Balkan Müharibəsi zamanı bütün atları cəbhəyə göndərdi. Tramvay şəbəkəsi 2 fevral 1914-cü ildə Catene Tel şirkəti tərəfindən elektrikləşdirilmişdir. 8 iyun 1928-ci ildə Üsküdar və Kısıklı arasında tramvay işə başladı. 1950-ci illərdə tramvay xətlərinin uzunluğu 130 km-ə çatdı. 1956-cı ildə 56 min 270 qatar və 108 milyon sərnişin yaşadı. 27 May devrilməsindən sonra şəhərin tramvay xidməti yaxınlaşmağa başladı. Xəttlər silindi və o günün şərtləri əvəzinə daha sürətlə və serialda hərəkət edən yollar inkişaf edə bilərdi. Köhnə tramvay şəhərin avropa tərəfində 12 avqust 1961-ci ilə qədər və Asiya tərəfində 14 noyabr 1966-cı ilədək xidmət verməyə davam etdi.

  İstanbul Metrosunun müasir qatarları.

 

Metro

İstanbul Metrosu ilə bağlı son layihə 1987-ci ildə İRTC-də həyata keçirilən iş idi. Bu iş nəticəsində İstanbul Boğazı ilə Boğaz dəmir yolu tunelini hazırlandı. Bu çalışmada, metro yolu 16.207 metrdir ve stansiyalar Topqapı-Şehremini-Cərrahpaşa-Yeniqapı-Unqapanı-Şişhane-Taksim-Osmanbəy-Şişli-Gayrettəpə-Levent-4-cü Levent ardıcıllıqlı metro xətti fikrini irəli sürmüşdür.

İstanbul metrosunun inşası 1992-ci ildə Taksim və 4. Levent arasında başladı. 2000-ci ildə, hətta sonrakı illərdə də, şimal və cənub xəttinə əlavə edildi və xətt mövcud vəziyyətə çevrildi. Bu gün İstanbulun ilk xətti M2 xətti Yenikapı və Hacıosman arasında xidmət göstərir. İncirli xəttinin cənub hissəsinin uzadılması davam edir.

Var olan metro xəttləri

  İstanbul Metro Xəritəsi.

Hal-hazırda İstanbul Metrosunda 13 xətt vardır:

• F1 (İstanbul metrosu)| F1 xətti (fəaliyyətdədir)
• F2 (İETT)| F2 xətti (tarixi tunel) (fəaliyyətdədir)
• F3 (İstanbul metrosu)| F3 xətti (fəaliyyətdədir)
• F4 (İstanbul metrosu)| F4 xətti (təmir altındadır)
• M1 (İstanbul metrosu)| M1 xətti (fəaliyyətdədir)
• M2 (İstanbul metrosu)| M2 xətti (fəaliyyətdədir)
• M3 (İstanbul metrosu)| M3 xətti (fəaliyyətdədir)
• M4 (İstanbul metrosu)| M4 xətti (fəaliyyətdədir)
• M5 (İstanbul metrosu)| M5 xətti (fəaliyyətdədir)
• M6 (İstanbul metrosu)| M6 xətti (fəaliyyətdədir)
• M7 (İstanbul metrosu)| M7 xətti (təmir altındadır)
• T1 (İstanbul metrosu)| T1 xətti (fəaliyyətdədir)
• T2 (İstanbul metrosu)| T2 xətti (köhnə T5 xətti, fəaliyyətdədir)
• T3 (İstanbul metrosu)| T3 xətti (fəaliyyətdədir)
• T4 (İstanbul metrosu)| T4 xətti (fəaliyyətdədir)

Seçimdə İstanbul

12 İyun 2011 Ümumi Seçimlərdə İstanbul İlində yaşayanların verdiyi səslərə əsasən;

Əhali

Türkiyə Statistika Təşkilatının (TÜİK) hazırlamış olduğu 2013-ci ilin Ünvana Söykənən Əhali Qeyd etmə Sistemi (ADNKS) nəticələrinə görə İstanbulun (İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi və bağlı bələdiyyələrin sərhədləri içindəki əhali) ümumi əhalisi 15.067.724 nəfərdir.

İstanbulun ilçələrinə əsasən aktual əhali sayısı (2018):

İstanbul il əhali sayı: 15.067.724 nəfərdir (2018 sonu). İlin ərazisi isə 5.461 km²'dir. İstanbulda km'²ye 2759 kişi düşməkdədir. (İstanbul Türkiyənin ən sıx illərindən biridir. İstanbulun ən sıx rayon isə 41.333 əhali ilə Güngörəndir.) İstanbulda illik əhali artımının səviyyəsi 0,26% olmuşdur. 1 Fevral, 2019 TÜİK tərəfindən verilən məlumatlara görə İstanbulda ümumilikdə 39 rayon və bələdiyyə (ümumilikdə 40), bu bələdiyyələrdə isə 964 məhəllə olduğu bildirilir.

Əhalinin artış faizi ən yüksək və ən aşağı: Adalar (% 8,13)- Beşiktaş ve Güngörəndir (-% 2,06).

Maraqlı faktlar

İstanbul sadəcə Türkiyənin deyil, həm də Dünyanın ən gözəl şəhərlərindən və tarixi məkanlarından biridir. İstanbul haqqında maraqlı faktlar:

• 1502-ci ildə İstanbul Dünyanın ən sıx şəhəri idi.
• İçərsindəki 3.000-dən çox mağaza ilə Qapalı Çarşı, dünyanın ən böyük üstü bağlı bazar rolunu oynayır.
• Qalata qülləsindən əvvəllər, müşahidə binası, həbsxana və mehmanxana kimi istifadə olunmuşdur.
• Osmanlı dövründə İstanbulda 1.500-dən çox ümumi tualetlər mövcud idi.
• Sadəcə İstanbul, Avropa ölkələrinin çoxundan əhalicə böyükdür.
• İstanbul — iki qitədə yerləşən nadir şəhərlərdən biridir — Avropa və Asiya.
• Əhalisinin mütləq hissəsi müsəlman olan ölkədə Konstantinopol pravoslav kilsəsinin Mərkəzi və Konstantinopol – Yeni Roma və Ümumdünya patriarxı Müqəddəs Arxiyepiskopunun iqamətgahı yerləşir.
• Bütün tarixi boyu şəhər 10 Roma, 82 Bizans İmperatorunun və 30 Osmanlı sultanın iqamətgahı olmuşdur.
• İstanbul uzununa 150 km, eninə 50 km ərazini tutur. Şəhərdə hər il təqribən 30 yeni küçə meydana gəlir, yeni yaşayış massivləri salınır.
• Türkiyənin hər 5 vətəndaşından biri İstanbulda yaşayır.
• Hər il İstanbulu 10 milyondan çox turist ziyarət edir.

Qalereya

Bosfor boğazı və Mərmərə dənizindən İstanbulun panorama görüntüsü.

Qardaş şəhərlər