Koroğlu - Koroğlu dastanı/Koroğlunun İstanbul səfəri (II hissə)

Koroğlu qızı görcək elə bir nərə çəkdi ki:
– Hanı Nigar? Niyə mənim qabağıma çıxmır? Xotkarın yanından
gəlmişəm.
Qız onu bir otağa aparıb özü də tez qaçıb Nigara xəbər verdi. Elə
ki, Nigar qırx incəbel qızla onun yanına gəldi, Koroğlu baxdı ki, Bəlli
Əhməd doğru deyib. Nigar doğrudan da elə ona layiq Nigardı. Hələ
üzünü görməmişdi. Elə boy buxununnan aşiq oldu. İşarə elədi ki,
qızlar çıxsın, sənə gizlin sözüm var, xotkar tapşırıb.
Qızlar hamısı çıxdı. Elə ki, Nigarla Koroğlu tək qaldılar Koroğlu
əbanı, əmmaməni tulladı. Nigar baxdı ki, çavuş döndü oldu bir iyid
oğlan, çiynində saz. Elə qaldı mat ki, bu nədi? Koroğlu iki əlini döşünə
qoyub Nigar xanıma salam verdi. Nigar salamı almadı. Koroğlu bir də
salam verdi. Nigar yenə də salamı almayıb istədi ki, geri dönsün.
Aldı Koroğlu:
Salam verdim, salam almaz,
Görüm kəssin salam səni.
Axçasız, pulsuz aşiqəm,
Pulum yoxdu alam səni.
Güllü bağlarda gəzərsən,
Cahıllar bağrın əzərsən,
Yuxa kağıza bənzərsən,
Tutmaz qələm, yazam səni.
Xəzinəm yox, ağzın açam,
Dövlətim yox, tökəm saçam,
Əlac budu alam, qaçam,
Çənlibelə salam səni.
Hansı dağların qarısan?
Hansı bağların barısan?
Nigar, Koroğlu yarısan,
Bilir külli-aləm səni.
Nigar xanım baxdı ki, bu adam kimdisə buna eşq elan eləyir. Nə
qədər elədisə özünü saxlaya bilməyib ucadan bir qəh-qəhə çəkib
güldü, üzünü ona tutub dedi:
– Sən bir aşiq, mən bir xotkar qızı, sənin varın, pulun varmı ki, məni
alasan?
Nigar xanımın cavabından aldı Koroğlu görək nə dedi:
Uca-uca dağlar başı,
Çənli də olur, çənsiz də olur.
Cəhd elə bir işdə tapıl
Sənli də olur, sənsiz də olur.
Ağ üzdə busə tək gərək,
Ərənlər İsa tək gərək,
Gözəllər Nisa tək gərək,
Telli də olur, telsiz də olur.
Koroğlunun atı olsa,
Dəmir, polad qatı olsa,
Bir iyidin zatı olsa,
Pullu da olur, pulsuz da olur.
Nigar xanım baxdı ki, bu çox Koroğlu, Koroğlu deyir. Diqqətlə belə
baxanda gördü ki, öz bazubəndi ki, vermişdi Bəlli Əhmədə, onun sazının
dəstəsindədi. Bildi ki, bu, Koroğludu. Baxdı ki, Koroğlu doğrudan da
Koroğludu. Huşu başından elə dağıldı ki, üz-göz hamısı açıldı. Koroğlu
tez onu dik götürdü. Elə qapıdan çıxartmaq istəyirdi ki, Nigar dedi:
– Yox, Koroğlu belə olmaz. Sən məni bu qədər qoşunun içindən
çıxardıb apara bilməzsən.
Koroğlu dedi:
Ala gözlü Nigar, səni
Mən Çənlibelə aparram.
Çəkərəm Qırat tərkinə,
Dönərəm yelə aparram.
Mailəm gözü, qaşına,
Düşərəm, tər savaşına,
Durub dolannam başına,
Tutaram dilə, aparram.
Tülək tərlan qorxmaz sardan,
Könül ayrılmaz Nigardan,
Səni zor ilə xotkardan,
Alaram belə, aparram.
Saymaram xotkarı, xanı,
Qoşuna verməm amanı,
Meydan içində al qanı,
Döndərrəm selə, aparram.
Koroğlu gəlsə damağa,
Zərbə dözməz sultan, ağa,
Qıratı çapdırram dağa
Çardaqlı belə aparram.
Nigar dedi:
– İyidliyindən dəm vurma. Zorla iş olmaz. Yaxşısı budu ki, camaat
şübhələnməmiş bu əba-qəbanı geyib buradan çıx get. Sabah keçər, o
birisi gün mən nar bağına gəzməyə çıxacağam. Qaçırda bilsən, məni
oradan götürüb qaçırdarsan.
Qərəz, Koroğlu yenə də əba-qəbasını geyib, qapıdan çıxıb özünü
qarının evinə saldı. Baxdı ki, arvadın oğlu da gəlib, onu gözləyir. De
xoş beş, on beş əyləşdilər. Xörək yeyib toqqanın altını möhkəmlədəndən
sonra oğlan üzün Koroğluya tutub kim olduğunu soruşdu.
Koroğlu Nigarı görəndən sonra elə halda deyildi ki, suala sözlə
cavab versin. Odu ki, sazı döşünə basıb dedi:
Cavan oğlan, ölkənizə üz tutub,
Bir qız sorağına gəldim, ha gəldim.
Osman gözəlinin düşdüm eşqinə,
Açıq qabağına gəldim, ha gəldim.
Qıratı çapdırıb yollarda yordum,
Düşmən qarşısında mərdanə durdum,
Adım Rövşən iyid, Çənlibel yurdum,
Laçın oylağına gəldim, ha gəldim.
Əskik olmaz Koroğlunun qovğası,
Düşər paşalarla cəngi, savaşı,
İstanbul şəhrində xotkar balası,
Nigar fərağına gəldim, ha gəldim.
Oğlan dedi:
– Ay igid, sən tək oğlansan. Osmanlı qoşununun içindən Nigarı
necə çıxarıb aparacaqsan?
Koroğlu dedi:
– Sən məni bağa burax, necə aparacağımda işin olmasın.
Əvvəl-əvvəl bağman bir az çəkindi. Elə ki, bir tərəfdən anası, bir
tərəfdən də Koroğlu düşdülər onun üstünə, oğlan razılaşdı. Gecəni
yatıb səhər olcaq Koroğlu durdu, Qıratı yəhərləyib bağmanla birlikdə
nar bağına gəldilər. Koroğlu atı bir tərəfdə bağladı, özü də gizlənib
başladı Nigar xanımın yolunu gözləməyə. Az keçdi, çox keçdi Koroğlu
bir də gördü budu Nigar xanım qırx incəbelli qızla gəlir. Koroğlu qızı
görcək az qaldı huşu başından dağılsın. Nigar xanım da Koroğlunun
bağda olduğunu başa düşdü. Qızları başından dağıdıb özünü o gizlənən
tərəfə verdi. Koroğlu pusqudan çıxan aslan kimi onun yolunu kəsdi.
Nigar dayandı. Koroğlu onun əlindən tutdu ki, çəksin. Nigar dedi:
– Yaxşı, bəs sən məni indi nə ilə Çənlibelə aparacaqsan?
Koroğlu sazı götürüb dedi:
Qırata çəkdirrəm bir cüt üzəngi,
Uca dağ başında tutaram cəngi,
Qırram osmanlını, hindi, firəngi,
İstanbulda qılınc çallam, inşallah.
Qıratımı bəsləmişəm qəhrində,
Gözəl görməmişəm sənin təhrində,
Qılınc çəkib İstanbulun şəhrində,
Xotkarı taxtından sallam, inşallah!
Qarışmayın Koroğlunun işinə,
Dov gəlləm düşmənin əlli beşinə,
Quzğun qonar yağıların leşinə,
Yağıdan qisasım, allam, inşallah!
Nigar xanım dedi:
– Axır o necə atdı ki, bizim ikimizi də bu qədər qoşunun içindən
çıxardıb apara?
Aldı Koroğlu:
Uca dağ başında yel kimi əsər,
Bu günümdə mənə ürək Qıratım.
Bir aylıq mənzili bir gündə kəsər
Köhlən bəsləmişəm, görək Qıratım.
Yolların tozunu göyə qaldırar,
Müxənnət üstünü birdən aldırar,
Meydanın içində düşmən saldırar,
Olar yiyəsinə dirək Qıratım.
Qoç Koroğlu qonar olsa yəhərə,
Yağı düşmənləri salar qəhərə,
Axurda arpasın qoymaz səhərə
Dara düşsəm, mənə kömək Qıratım.
Nigar dedi:
– İndi ki, bu qədər Qırat-Qırat deyirsən gedək görək o necə atdı?
Koroğlu Nigarı Qıratın yanına gətirdi. Nigar baxıb gördü at doğrudan
da yaxşı atdı. Koroğlu atın yüyənini ağacdan açıb dedi:
– Nigar xanım, bunun üstünə minməmiş yaxşı, pisliyini görə bilməzsən.
Koroğlu bunu deyib tərlan kimi sıçrayıb atın belinə mindi. Sol əlini
də atıb Nigarı dik götürüb tərkinə qoydu. Nigar işi belə görüb qışqırdı ki:
– Ədə, bir qoy görək, bir danışaq, məsləhətləşək sonra.
Koroğlu atı sıçradıb bayaq ha bağdan çıxdı ki:
– Qız, nə fikir, nə məsləhət. Məsləhət elə budu ki, var.
Bəli, Koroğlu ilə Nigar Qıratın üstündə yel kimi sürüb getməkdə
olsunlar, sizə kimdən deyim, Nigar xanımın qardaşından.
İstanbul xotkarının Bürcü Sultan adında bir oğlu var idi. Elə ki,
xəbər çıxdı, hay-küy düşdü ki, Nigar xanımı götürüb qaçdılar, Bürcü
Sultan atı minib qoşuna hay vurdu. Qoşun atlanana qədər Bürcü Sultan
özü ata bir-iki tazyana çəkib yola düzəldi.
Koroğlu Nigar da tərkində yeldən qanat taxıb uçan Qıratın üstündə
gəl ha gəl, gəlib bir çəməngaha çıxdılar. Bir tərəfdən Koroğlu gecəni
yatmamışdı deyin yaman yuxusuz idi. Bir tərəfdən də Nigarı belə
davasız-şavasız aparmaq qoç Koroğluya ağır gəlirdi. Odu ki, atdan
düşdü, atı yançidar eləyib otlamağa buraxdı. Nigarı da götürüb bulağın
başına gəldi. Nigar nə qədər elədi ki, gəl gedək, atamın qoşunu gəlib
bizi tutar, səni öldürər, məni də geri qaytararlar, Koroğlu onu eşitmədi.
Koroğlu dedi:
– Qorxma, bizim dalımızca heç kəs gəlməyəcək.
Elə ki, Nigar əyləşdi, Koroğlu başını onun dizinin üstünə qoyub
dedi:
– Nigar xanım, mən bir az yatım. Sənin gözün Qıratda olsun, elə
gördün otdan ağzın çəkib, ayaqlarını yerə döyüb narahatlıq eləyir, bil
ki, düşmən gəlir. Onda məni oyadarsan.
Koroğlu bunu deyib başını alagöz Nigarın dizinə qoyub yuxuladı.
Aradan bir az keçmişdi, Nigar bir də baxdı ki, vallah Qırat bir
hərəkətdədi, bu hərəkətdədi ki... Elə bil ki, vaxt eləyir, atın bağrı
çatlasın. Nigar tez Koroğlunu oyatdı ki:
– Dur, gör at niyə elə eləyir?
Koroğlu dedi:
– Qorxma, bir şey yoxdu. Düşmən gəlir.
Koroğlu cəld atı mindi, Nicarı da götürüb tərkinə qoydu. Bir də
baxdılar ki, budu uzaqdan bir atlı elə gəlir, elə gəlir ki, ildırım kimi.
Nigar onu görcək dedi:
– Qardaşım gəlir.
Koroğlu dedi:
– Qoy gəlsin, görək nə deyir.
Elə onlar bu sözdə idilər ki, Bürcü Sultan gəlib çatdı. Nigarı Koroğlunun
tərkində görcək boğazından qovqal tikanı gəlmiş öküz kimi
bağırıb dedi:
– Qızı əldən qoy!
Koroğlu dedi:
– Xotkar oğlu, hirslənmə. Qızı aparan yoxdu, gəl apar.
Bürcü Sultan ondan bu sözü eşidib bir az da cürətləndi.
– Necə gəl apar! Gərək səni öldürüb qızı sonra aparam!
Koroğlu gülə-gülə dedi:
– Çox gözəl, mən də razıyam. Ancaq deyəsən çox tələsmisən, atın
qarınaltısını yaxşı bərkitməmisən. Onu düzəlt sonra dava eləyək.
Bürcü Sultan əyildi ki, atın qarınaltısına baxsın. Koroğlu onun
boynunun ardından bir yumruq vurub atdan yerə saldı. Alıcı quş kimi
sinəsinə çökdü. Xəncərini çıxartdı ki, başını kəssin, Nigar ağladı ki:
– Koroğlu, onu mənə bağışla. Tək bircə qardaşımdı.
Koroğlu Bürcü Sultanın sinəsinin üstündən durub dedi:
– Get, səni Nigara bağışladım. Ancaq bir də girimə keçsən öldürəcəyəm.
Onlar yenidən Qırata minib Çənlibelə tərəf yol başladılar. Bürcü
Sultan o qədər gözlədi ki, qoşun gəlib çatdı. Hamısı birlikdə Koroğlunun
dalınca düşdülər.
Koroğlu bir də baxdı ki, budu qoşun gəlir. Tez Qıratın başını döndərib
dayandı. Başladı gözləməyə. Nigar gördü ki, Koroğlu dava eləmək
istəyir. Dedi:
– Koroğlu, əzəl məni götürüb qaçmayaydın. İndi ki, aparırsan
qayıtma, sür apar get. Atamın qoşunu çoxdu, sən təksən. Onlarla bacarmazsan,
dava eləmə.
– Mən səni Çənlibelə bu cür apara bilmərəm. Dəlilər deyərlər
Koroğlu getdi xotkarın qızını qaçırdıb gətirdi. Gərək dava eləyəm,
qoşun qıram, qan tökəm, paşa öldürəm, səni elə aparam.
Koroğlu bunu deyib Nigar xanım da tərkində Misri qılıncı çəkib
qayıtdı, özünü osmanlı qoşununa vurdu.
Koroğlu burada dava eləməkdə olsun sizə Çənlibeldə dəlilərdən
xəbər verim. Koroğlu gedəndən sonra dəlilər dedilər:
– Koroğlu tək getdi, sonra ələ keçər tutular, başsız qalarıq. Dalınca
getmək gərəkdi.
Dəlilərdən bir neçəsi Çənlibeldə qaldı. Qalanı atlandı, Koroğlunun
dalınca yola düşdü. Dəlilər o vaxt yetişdilər ki, qızğın dava idi. Koroğlu
sağa-sola qılınc vururdu. Dəlilər nərə çəkib özlərini osmanlı qoşununa
vurdular. Qoşun əhli dəlilərin hücumundan qorxub Koroğlunun başından
dağıldılar.
Koroğlu göz gəzdirdi. Dəliləri qızğın dava eləyən gördü, könlü
açıldı, ürəyi atlandı. Aldı görək tərkində ağlayan Nigar xanıma nə dedi:
Ağlama, telli Nigarım,
Gəldi dəlilərim, gəldi.
Xotkar qızı, gözəl yarım,
Gəldi dəlilərim, gəldi.
Düşmənə qılınc çəkməyə
Başları biçib tökməyə
Paşalar qəddi bükməyə
Gəldi dəlilərim, gəldi.
Qurbanam mərdin adına,
Dostunu salar yadına,
Bu gün bir ər imdadına,
Gəldi dəlilərim, gəldi.
Əldə şeşpəri, qalxanı,
Yağıya verməz amanı,
Öldürməyə bəy, paşanı,
Gəldi dəlilərim, gəldi.
İgidin kəsməz qovğası,
Həmişə olar davası,
Koroğlunun qoç arxası,
Gəldi dəlilərim, gəldi.
Koroğlunun nərəsinə dəlilər daha da qızışdılar. Koroğlu bir yandan,
dəlilər bir yandan xotkarın qoşunundan çox qırdılar. Qoşun dəlilərin
hücumuna davam gətirə bilmədi, qaçıb dağıldı. Koroğlu tərkində Nigar
xanım, başında da dəlilər Çənlibelə yollandı. Uzaq yerləri keçib, yolları,
yamacları aşıb gəldilər Çənlibelə çatdılar. Nigar xanım gördü,
çatdıqları yer uca dağların başı, güllü-çiçəkli bir oylaqdı, dedi:
– Koroğlu, Çənlibel budurmu?
Nigar xanımın cavabında aldı qoç Koroğlu görək nə dedi:
Çiskinli dağların başı,
Nigar, Çənlibel budu, bu!
İyidlər açar savaşı
Nigar, Çənlibel budu, bu!
Çəkib bəzirgan soyduğum,
Qəflələri boş qoyduğum,
Paşalar gözü oyduğum,
Nigar, Çənlibel budu, bu!
Üst yanı dağ, təpə, dərə,
Müxənnətlər düşər girə,
Mərd iyidə olar bərə,
Nigar, Çənlibel budu, bu!
Xotkarlar bata bilməyən,
Comərdlər tuta bilməyən,
Köksünə yata bilməyən,
Nigar, Çənlibel budu, bu!
Ucalardan uca dağı
Hərgiz gələ bilməz yağı,
Koroğlu tək ər oylağı
Nigar, Çənlibel budu, bu!
Çənlibelə hay düşdü. Dəlilər hamısı at minib Koroğlunun qabağına
çıxdılar. Nigar xanımı atdan düşürüb, kəcavəyə mindirdilər. Şənlik
başlandı. Koroğlu ilə Nigarı məclisin baş tərəfində oturtdular.
Hamının kefi saz idi. Amma heç kimin kefi Bəlli Əhmədin kefinə
çatmazdı. Xələt xələt üstündən tökülürdü. Hərə öz qüvvəsinə görə
ona xələt verirdi. Bunu görən Nigar xanım Koroğludan soruşdu:
– Ay Koroğlu, bəs sən niyə Bəlli Əhmədə xələt vermirsən?
Koroğlu dedi:
– Mənim xələtim odu ki, onu azad eləyib dəliliyə götürmüşəm. Nə
vaxt ki, Çənlibel dəlisi olmağa layiq olduğunu göstərdi, məndən xələti
onda alacaq.
Bu sözün cavabında Bəlli Əhməd dedi:
– Koroğlu, mən Çənlibelə qorxudan, aclıqdan gəlməmişəm. Mən
igid olmasaydım adıma Bəlli Əhməd deməzdilər. İnşəallah vaxt gələr
səndən də xələtimi alaram.
Məclis əhli onun bu sözünə əhsən dedi. Koroğlu bir Nigara baxdı,
bir dəlilərə baxdı, ürəyi telləndi, adlı görək nə dedi:
İstanbuldan buta alıb gəlmişəm,
İstanbulda arzumanım qalmadı.
Çənlibel oylağım, Qırat dayağım,
At minməkdə arzumanım qalmadı.
Qıratı çəkməsəm dağlar sökülməz,
Bəzməndin çəkməsəm sağrı örtülməz.
Qabağından qaçan düşmən qurtulmaz,
Qisas aldım, arzumanım qalmadı.
Koroğluyam, Çənlibeldə oturram,
Harda gözəl görsəm, allam, gətirrəm.
Dəliləri muradına yetirrəm,
Gözəllərdə arzumanım qalmadı.