Nizami Gəncəvi - Leyli və Məcnun/İbn Səlamın ölümü

Bütün nöqtələrdə iş nişanı var,
Zərurət üzündən baş verir onlar.
Bütün varlıqların hərəkətində
Məqsud yazısından bir xətt var yenə.
Kağızın, bax, iki üzü var həmən,
Odur hədəf olar o iki üzdən.
Bu üzdə tədbirin sayıdır ancaq,
O üzdə təqdirin hesabına bax.
Bu iki hesabda bir ziddiyyət var.
Bunu yaxşı bilər arif hesabdar.
Sən gül saydığın gül sancdığı zaman
Tikan olduğunu bilərsən haman.
Bir çox qara olan salxımlar da var,
Yoxlarkən bilərsən, üzümdür onlar.
İnsanı süst edən aclıq da bəzən,
Həzmə kömək olur, saflaşır bədən.
Sənsə bu dünyanın ziddiyyətinə,
Dava etməkdənsə, təslim ol yenə.
Müxtəsər, dünya ki, yaranmış belə,
Sən də turş sirkəni, bal hesab elə.
Gözəllər çırağı o Leyli nəydi,
Dərdi başqasına bir xəzinəydi.
İlan halqasından çəkilmiş hasar
İçrə, xəzinəydi o gözəl nigar.
Məşəqqət içində dustaq yaşardı,
Sanki daş bağrında bir ləl vardı.
Əjdaha ağzında ay kimi yalnız,
Bir ağır qiymətli gövhərdi o qız.
Ərisə daima qəmlər yeyirdi,
Ona keşik çəkib, şükür deyirdi.
O pəri qızının söhbəti üçün
Polad qeydindəydi hər gecə, hər gün.
Hünərlə səbr edib, qəmlə gəzərdi,
Özünü aldadıb, dərdə dözərdi.
Təklikdə ağlardı o gözəl pəri,
Silərdi gözünü gələndə əri.
Təklikdə inlərdi o ahugözlü,
Əri olan yerdə ağlardı gizli.
Ah çəkib, of deyən o dərdli sənəm
Ağlaya bilməzdi aşkara bir dəm.
Gizlində çəkilsə bir ağrı, bir dərd
İnsanın ömrünü çürüdər möhnət.
Ərin, qohumların xəcalətindən,
Zülfü tək pərişan gəzirdi bilsən,
Yoldan bir yad adam keçdiyi zaman
Dalınca həsrətlə baxıb çadırdan,
Ağlardı, ağlardı yanıb qəmlərə
Sonra üzü üstə düşərdi yerə.
Daldan ayaq səsi gəlsəydi bir an,
Zorla əl çəkərdi ağlamağından.
Şam kimi yandıqca könlünün bağı,
Gülüşlə sınardı hər ağlamağı.
Lakin, əl çəkməzdi pislikdən fələk,
Leyli ah çəkərdi qəmlər yeyərək.
Gəldi bir zaman ki, qansız ruzigar
Dolanıb, hökmünü verdi aşikar:
O qədər visalsız keçdi günləri,
Qəmdən xəstə düşdü Leylinin əri.
Pozuldu bədəni qəmlə möhnətdən,
Artıq İbn-Səlam düşdü qüvvətdən.
Qızdırma qoymadı canından əsər,
Qalxdı hərarəti beyninə qədər.
Onun bədənindən köçdü rahatlıq,
Sağlamlıq şüşəsi qırıldı artıq.
Qarurə tanıyan baxdı nəbzinə,
İstədi səhhəti düzəlsin yenə.
Qaydayla, hörmətlə zəhmət çəkərək,
Deyirdi, xəstəlik sağalsın gərək.
Nəhayət, dincəldi o zəif bədən,
Göründü səhhətin yolu yenidən
Bir az yaxşılaşdı o zəif ürək
Arıq vicudunu kökələn görcək,
Zərərli şeylərdən pəhriz etmədi,
Təbibin dediyi yolla getmədi
Yalnız sancı deyil pəhrizlə gedən
Onunla dincəlir zəhmətdən bədən
Rahatlıq vaxtında cana xeyri var,
Əzab zamanında nəcat tapılar.
Gülün zillətindən min dərman törər,
Dürr xəznəsindən dəvə yüklənər.
Xəstə qurtarınca tünd qızdırmadan,
Yenə pəhrizini pozduğu zaman
Qızdırma bir daha gəldi bədənə,
Əvvəlki xəstəlik qayıtdı yenə,
Birinci yarayla zəif düşən can
İkinci yarayla köçdü dünyadan.
Birinci su ilə islanan torpaq
İkinci su ilə oldu bir sıvaq.
Əvvəl bir zəlzələ qopardı ruzgar
Sağa da, sola da çatladı divar.
İkinci zəlzələ qopduğu zaman
O çatlamış divar uçdu binadan.
Xəstə iki-üç gün darda qalaraq,
Nəfəs vurmadaydı səhhətdən uzaq.
Elə ki, təngidi köksündə ürək,
Çırpdı şüşəsini daşlara külək.
Yel kimi dünyaya əl edib həmən,
Qurtardı dünyanın işkəncəsindən.
O getdi, bu haldan bizimçün də var,
Dünya öz borcunu geriyə alar.
Dünyanın borcundan qorxmalısan sən,
Bir çöp olsa belə alacaq səndən.
Bu borcu verməyə çalış, ey insan,
Çalış ki, qurtarsın minnətdən yaxan.
Bu borcun üstündə sən tutsan qərar,
Əndama mıx olar, bədənə mismar.
Öz cövhərin üçün bu sandığı qır,
Göyərçinlər kimi göylərə hayqır.
Dördköklü yeddi qat bir ağac, inan,
Min yerdən mıxlanmış bu doqquz qalxan,
Ölümlə üz-üzə durduğu yerdə
Elə düşərlər ki, qalxmazlar bir də.
Bu gözəl günbəzdən doğanda səhər,
Dünya xırmanına düşən atəşlər,
Hər axşam çağında fələyə qədər
Bu palçıqlı küpdən qalxan tüstülər,
Deyir ki: - Dünyaya nəzər yetir bir,
Dünya bir tüstülü atəşgədədir;
Gecə də, gündüz də ciyərlərinə,
Od vurduğu halda sən şadsan yenə.
Çoxdan həyasızdır bu iki quş, bax,
Sənin xurcununu deşirlər ancaq.
Bir darı xırmanı olsa da ömrün,
Bu quşlar onu da yeyəcək bir gün.
Sanma ki, dünyada can qalacaqdır,
Nə varsa, bir zaman məhv olacaqdır;
Ömrün çətinliklə yüz yaşa yetər,
Yüz deyil, min il də yaşasan əgər,
Ölümün dəhşəti pusquda durur,
Özünü getmiş bil, doğru söz budur.
Nakam İbn-Səlam öldüyü zaman
Leyli ceyran kimi sıçradı tordan.
Bu ölüm Leyliyə xeyir olsa da,
Ölən öz əriydi, incidi o da.
Zahirdə ərinə matəm saxlardı,
Batində Məcnunu anıb, ağlardı.
Saçını yolardı, anıb Məcnunu,
Guyaki əriçün eyləyir bunu.
Ərinin üstündə etdiyi şivən
Məcnunu oxşardı yalnız ürəkdən.
Zahirdə ərinin xatiri vardı,
Batində dostunu, duyub anardı,
Bir bəhanə tutub ölmüş ərini,
Ağlayıb sökərdi can dəftərini.
Ərinin üstündə dediyi dillər
Dostunun halından verirdi xəbər.
Sözlərin qabığı əriydi yalnız,
Məğzində dostunu oxşardı o qız.
Ərəb qaydasınca, əri ölən şəxs
Matəm saxlayaraq gözə görünməz.
İki il qapalı evdə əyləşər,
Qadının üzünü görməz bir bəşər.
Bacardığı kimi oxşayıb ağlar,
Şerlər deyərək, qəlbini dağlar.
Bu bəhanə ilə fürsət taparaq,
Çadrını xəlvətə çəkdi Leyli, bax.
Ərinə el dəbi yas tutmaq üçün,
Qəm ilə üz-üzə oturdu hər gün
Artıq, fürsət tapdı o ağlamağa,
Səbrini ellərə verdi sadağa.
Yas bəhanəsiylə yüksəldi səsi,
Yeddinci fələyə qalxdı naləsi.
Qəlbində hicranın tükənməz dərdi,
Üzünü, gözünü sillələyərdi.
Artıq nə qorxusu, nə qeydi vardı,
İstədiyi kimi nəfəs alardı.