Üzeyir Hacıbəyov - Əsli və Kərəm/Birinci pərdə

Z ә n g i d ә, padşahın xәzinәdarı olan keşiş (Arsen) xanın imarәti hәyәtindә vaqe olur. Hәyәt gözәl bir bağçadır ki, içindә cürbәcür ağaclar vә güllәr vardır. Sağ tәrәfdә keşişin evi görünür, içәri daxil olmaq üçün qapısı vardır. Sol tәrәfdә başı qarlı vә dumanlı dağlar görünür. K e ş i ş i n q ı z ı (Әsli) bağçada bir sәrv ağacının dibindә oturubdur. Әtrafda k e ş i ş ilә bәrabәr
q ı z l a r vә o ğ l a n l a r oynayıb gülmәkdәdirlәr. Keşiş qapısının ağzında әylәşib, bağçaya tamaşa edir.
 
Ә s l i (kürd-şahnaz)--
 
Qәlbimә bir hiss girmişdir, adı bilmәm nәdir,
Gah acıdır, gah şirindir, heç dadı bilmәm nәdir.
Bezmişәm ata-anadan, görmәyir heç şey gözüm,
Bu pәrişan halımın heç illәtin bilmәm özüm.
Görmüşәm mәn bir yuxu, ol yuxuda bir novcavan,
Qәdd-qamәt sәrv tәk, gözlәr qara, qaşlar kaman.
Sarılıb incә belimdәn, bus edәr rüxsarımı,
Söylәyir: sevdim sәni, tapdım nәhayәt yarımı.
 
K e ş i ş, q ı z l a r vә o ğ l a n l a r Ә s l i y ә tәrәf gәlib oxuyurlar.
 
(M u s i q i: tәsnif)
 
Gülüm, söylә sәn görәk,
Böylә pәrişan neçin?
 
(M u s i q i)
 
Gülüm, söylә sәn görәk,
Böylә pәrişan neçin?
Bizi eylә hali sәn,
Dәrdin nәdir, dәrdin nәdir, dәrdin nәdir?
Hey ... tez söylә, tez söylә, tez söylә sәn!
 
(M u s i q i)
 
Bunca dövlәtdәn mәgәr
Razı deyilsәn, qızım?
 
(M u s i q i)
 
Bunca dövlәtdәn mәgәr
Razı deyilsәn, qızım?
Bizi eylә hali sәn.
Dәrdin nәdir, dәrdin nәdir, dәrdin nәdir?
Hey ... tez söylә, tez söylә, tez söylә sәn!
 
Ә s l i (şahnaz)--
 
Zәrrә qәdri dövlәtin yoxdur gözümdә hörmәti,
Anlamam, billah, nәdir dövlәtlә dünya lәzzәti.
Eşqdir dәrdim mәnim, aşiq olub bir oğlana,
Hazıram qurban edәm öz canımı mәn ol cana.
 
K e ş i ş--
 
Sәn nәsәn, aşiq nәdir?
Heç hәya etmәzmisәn?!
Kimdir ol oğlan belә?
Kim dәli etmiş sәni?
 
(nәvazişlә)
 
Gәl, qızım, söylә görüm:
Kim edib aşiq sәni?
 
Ә s l i (şahnaz)--
 
Görmüşәm mәn bir yuxu, ol yuxuda bir novcavan,
Qәdd-qamәt sәrv tәk, gözlәr qara, qaşlar kaman.
Sarılıb incә belimdәn, bus edәr rüxsarımı,
Söylәyir: sevdim sәni, tapdım nәhayәt yarımı.
 
(M u s i q i)
 
H a m ı (tәsnif)--
 
Yuxunun var insana böylә әsәri mәgәr? (2 dәfә)
Yuxu verir insana zövqü sәfa, cövrü cәfa, zövqü sәfa,
Hey, sәn söylә, sәn söylә, sәn söylә hey!...
 
(bir dә tәkrar)
 
(M u s i q i)
 
Hamı Ә s l i ilә durub içәri daxil olurlar. Sәhnәdә heç kәs qalmır by halda K ә r ә m ilә S o f i o biri tәrәfdәn çıxıb bağçaya gәlirlәr.
 
S o f i (bayatı-Şiraz)--
 
Sal nәzәr, şahzadә, bir bax keşişin bağına,
Hәm gülә, hәm sünbülә, gendәn görünәn dağına.
 
K ә r ә m--Dostum Sofi!
 
Bu qәdәr güllәr vә sünbüllәr mәnә eşq artırır,
Eşq ilә yanmış çirağa yağ olub da yandırır.
 
S o f i--
 
Söylә sәn, şahzadә, kimdir aşiqin bir dәm mәnә,
Bәlkә mәn bu yolda göstәrrәm ola xidmәt sәnә.
 
K ә r ә m--
 
Bir yuxu gördüm, әzizim, bir nәfәr nazlı sәnәm,
Bus edәr hәrdәn mәni, söylәr mәnә yarın mәnәm.
Qaş qara, gözlәr qara, baldan şirindir lәblәri,
Qәdd-qamәt sәrv tәk, xumardır şux gözlәri.
Qönçә tәk açmış dәhanın, dişlәri dür danәsi,
Olmuşam, Sofi, o gündәn ol qızın divanәsi.
 
K e ş i ş çıxıb baş әyir.
 
K e ş i ş (söz ilә)--Ey şahzadә, sәn bizә çox xoş gәlibsәn, sәfa gәtiribsәn! Buyurun bizim xanәmizә!
K ә r ә m--Çox sağ ol, keşiş, çox razıyıq.
 
H a m ı s ı bәrabәr içәri girirlәr.
 
(M u s i q i)
 
Bir qәdәr sonra Ә s l i pәrişan bir halda evdәn çıxır.
 
Ә s l i (söz ilә)--Odur ... özüdür ... yuxumda gördüyüm oğlandır!
 
Bayatı-kürd
 
Yandırıb yaxmaqdadır eşğ atәşi әndamımı,
Düşmüşәm bir dәrdә kim, bilmәm özüm әncamımı.
Bar ilahi, tez yetir gәlsin mәnim cananımı,
Ya diriltsin bәndәni, ya kim, tez alsın canımı.
 
Kәnarda bir sandaliya üzәrinә yıxılıb qalır.
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m dәxi içәridәn çıxır, bu da pәrişan haldır.
 
K ә r ә m (söz ilә)--
 
O kim idi? ... o qız kim idi?...
Yoxsa mәn yenә yuxu gördüm ... yuxu....
 
(M u s i q i: şikәsteyi-fars)
 
Yenә gördüm surәtin ol mәhvәşin odlanmışam,
Tazadan eşqә düşüb, suzi-cigәrlә yanmışam.
Gәl, gәl, ey dilbәr, mәni bu şübhәdәn eylә xilas, 
Gördüyüm sәnsәnmi, yoxsa yuxuya aldanmışam?
 
O tәrәfdәn Ә s l i ayağa durub getmәk istәrkәn bunlar bir-birini görürlәr vә bir qәdәr mәәttәl qalıb qucaqlaşırlar, bәәdә Ә s l i kәnara çәkilir.
 
Ә s l i (söz ilә)--
 
Ah!... Oğlan, kәrәm eylә, bizi görәrlәr.
 
K ә r ә m--
 
Әsli nәdir, ey dilbәr? (Buraxmayır).
 
Ә s l i (dartınır)--
 
Ah!... Kәrәm eylә, keşiş babam gәlir.
 
K ә r ә m--
  
Әsli nәdir, gözәlim!
 
Ә s l i--
  
Ah!... Kәrәm eylә, qorxuram.
 
K ә r ә m--
  
Әsli nәdir, qorxma!
 
Ә s l i--
  
Yox, oğlan, kәrәm eylә, kәrәm eylә.
 
K ә r ә m--
 
Ey nazlı dilbәr, qoy sәnin adın Әsli olsun, mәnim adım Kәrәm.
 
Ә s l i--
 
Qoy olsun, ancaq qorxuram, keşiş babam çıxıb bizi görәr.
 
K ә r ә m--
 
Canım Әsli, bir lәhzә mәnim ilә otur, sәni tapmışam vә sәndәn ayrıla bilmirәm.
                    
(M u s i q i)
 
Ә s l i (şikәstә)--
 
Nә gәzәrsәn mәlul-mәlul bu yerdә,
Aman Kәrәm, mәni rüsvay eylәmә!
Mәni sәnә qismәt eylәmiş yәzdan,
Aman Kәrәm, mәni rüsvay eylәmә!
 
K ә r ә m--
 
Doymadım dadlı-dadlı dilindәn,
Aman Әslim, elә sözlәr söylәmә!
Gözümü qan bürüdü, qorxuram ölümdәn,
Aman Әslim, elә sözlәr söylәmә!
                      
(M u s i q i)
 
Ә s l i--
 
Heç olurmu buralarda elә iş,
Keşiş babam duyar, eylәyәr tәftiş,
Duymamışkәn tez olgilәn qalx, siviş,
Aman Kәrәm, mәni rüsvay eylәmә!
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Sarılaram incә miyan belindәn,
Doymamışam dadlı-dadlı dilindәn.
Qorxuram ki, ayrılasan sәn mәndәn,
Aman Әslim, elә sözlәr söylәmә.
 
(M u s i q i)
 
Ә s l i (durur ayağa)--
 
Ağam Kәrәm, paşam Kәrәm, xan Kәrәm,
Atış Kәrәm, tutuş Kәrәm, yan Kәrәm.
Әsli olsun sәnә qurban, can Kәrәm,
Aman Kәrәm, elә sözlәr söylәmә!
 
K e ş i ş i n sәsi gәlir. Ә s l i K ә r ә m ә baxa-baxa hәsrәtlә getmәyә mәcbur olur.
 
K ә r ә m (segah)--
 
Gәrcәk oldu bu yuxum, tapdım mәgәr xan Әslimi,
Vermәsә, billah, keşiş öllәm әgәr xan Әslimi.
Ağlımı aldı başımdan sәndәki sevdayi-eşq,
Kor olmuş gözlәrim tәkcә görәr xan Әslimi.
 
S o f i (çıxıb Kәrәmi axtarır vә tapır)--Ey şahzadә, keşiş sәndәn nigarandır, harada qaldın gәlmәdin.
 
K ә r ә m (segah)--
 
Tapmışam cananımı, Sofi, mәnә rәhm eylә sәn,
Noldun, ey birәhm, sәn söylә, ona rәhm eylә sәn.
Gördüyüm röyadakı dilbәr keşişin qızıdır,
Söylәmәm, bil kim, bu sirri tәk sәnә rәhm eylәsәn.
 
S o f i (söz ilә)--Yuxuda gördüyün, keşişin qızı imiş?
K ә r ә m--Odur ... özüdür.
S o f i--Daha bundan asan bir iş yoxdur. Şah baban әmr edәr, keşiş qızını sәnә verәr. Özü dә bu işә çox şükürlәr edәr, çünki şahzadәdәn artıq kimә qız vermәk olar.
K ә r ә m--Yox, Sofi, qardaş, mәn keşişdәn çox qorxuram. O, qızı mәnә vermәk istәmәyәcәkdir.
K e ş i ş (çıxır)--Ey şahzadә, səndәn nigaran oldum (kәnara). Şahzadә çox pәrişanhaldır, burada bir hikmәt vardır. (Onlara). Buyurun eyş-işrәtә mәşğul olaq.
S o f i--Çox razıyıq. Lakin şahzadә bir qәdәr kefsizdir. İsfahana getmәyimiz lazımdır.
 
Q ı z l a r vә o ğ l a n l a r hamısı buraya çıxırlar. Ә s l i isә qapının ağzında dayanır.
 
K e ş i ş--Buna heç bir sözüm ola bilmәz. Әmr sizindir. (Kәnara). Çıxıb getsәlәr yaxşıdır....
K ә r ә m v ә S o f i--Xudahafiz, sәlamәt qalasınız. (Hamı baş әyir.)
                   
(M u s i q i)
 
H a m ı (tәsnif)--
 
Xoş gәldin, xoş gәldin,
Xoş gәldin, şahzadә! (2 dәfә)
Yaşasın şahzadә, ömrü onun çox olsun! (2 dәfә)
 
K ә r ә m v ә S o f i gedirlәr, Ә s l i özünü saxlaya bilmәyib, birdәn hönkür-hönkür ağlayır, h a m ı mat qalır.
 
Ә s l i (segah)--
 
Sәn mәni tәnha qoyub getdin, mәnim canım Kәrәm,
Rәhm qıl, qoyma mәni hicr oduna yanım, Kәrәm!
Bilmirәm ata nәdir, ana nәdir, әqvam nәdir,
Sәn mәnә oldun belә candan әziz, xanım Kәrәm!
 
K e ş i ş (acıqla)--Qızım, qızım, bu nә işdir görürsәn.
 
Tәsnif, musiqi ilә bir yerdә.
 
Yoxsa, qızım, şahzadәyә aşiqsәn?
Yoxsa qızım, şahzadәyә aşiqsәn?
Bәs elә imiş, bәs elә imiş,
Onda gör sәni mәn necә edәrәm.
 
Ә s l i--Bәli, mәn şahzadәyә aşiqәm. (Hamıda hәrәkәt.)
 
K e ş i ş--
 
Get gözümdәn tez! (2 dәfә)
Rәdd ol burdan, rәdd ol!
Mәn sәni sevmәm,
Get gözümdәn tez,
Get közümdәn tez,
Sәn dәlisәn, sәn dәlisәn.
Sәn dәlisәn, get!...
 
(M u s i q i)
Get, get, get!...
 
PӘRDӘ

İkinci pərdə