Üzeyir Hacıbəyov - Əsli və Kərəm/Dördüncü pərdə

BİRİNCİ ŞӘKİL
 
H ә l ә b şәhәrinin bazarında vaqe olur. Axşam çağıdır, sağ tәrәfdә sair evlәr var. Sol tәrәfdә K e ş i ş vә Ә s l i olan ikimәrtәbә vә balkonlu ev vardır. Ortada çeşmә qurulub, altı nәfәr qız su doldurmaqla mәşğuldurlar, evlәrin içindәn işıq gәlir. Qızlar su doldururlar vә oxuyurlar.
 
(M u s i q i)
 
Qızlar--
 
Axşam oldu hey ... şamlar yandı, (2 dәfә)
Tez ol, tez ol, qızlar, qaranlıq damdı. (2 dәfә)
Hәr kim istәr kim, dәrdi az olsun, (2 dәfә)
Getmәsin әrә, evdә qız qalsın. (2 dәfә)
 
(M u s i q i)
 
Axşam oldu hey ... obalar yatdı, (2 dәfә)
Qaranlıq çökdü, ay da hәm batdı; (2 dәfә)
Arvad olanın dәrdi çoxdur, (2 dәfә)
Amma qızların heç dәrdi yoxdur. (2 dәfә)
Amma qızların heç dәrdi yoxdur. (2 dәfә)
 
Bu halda K ә r ә m ilә S o f i sağ tәrәfdәn nümayan olurlar, qızlar onları görüb qorxan kimi olurlar.
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Ey Hәlәbin gözәllәri,
Altı qızlar, altı qızlar!
Bulaqdan su süzәnlәri,
Altı qızlar, altı qızlar!
 
(M u s i q i)
 
Keşiş bunda gəlib durar,
Xan Әslimi deyәr, vurar,
Dәrdli Kәrәm sizdәn sorar,
Altı qızlar, altı qızlar!
 
Q ı z la r d a n b i r i--Siz kimsiniz vә bizlәrdәn nә istәyirsiniz?
S o f I--Ey gözәl qızlar, sizin bu şәhәrә bir keşiş gәlib, öz qızı ilә olur, söylәyin bizә, allah eşqinә, o keşiş harada olur?
Q ı z l a r d a n b i r i--Bildim hansı keşişdir, bax, o keşiş bu evdə olur, bu evdə. (Qızlar gedirlər).
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m (sevinib)--
 
Gәzib-gәzib şәhәrlәri, kәndlәri,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
Unutmuşam cәfaları, dәrdlәri,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
 
(M u s i q i)
 
Haqq aşiqi söylәdilәr adıma,
Yetişmәdi bir kәs mәnim dadıma.
Keçәn günlәr düşdü mәnim yadıma,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
 
(M u s i q i)
 
Şah oğluyam, dönmüşәm mәn gәdayә,
Çıx gәl bәri, verәk sәda-sәdayә,
Dәrdli Kәrәm desin şükür xudayә,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
 
Bu halda balkona açılan qapılar taybatay açılıb, Ә s l i hövlnak bir surәtdә balkona çıxır vә aşağı baxıb deyir:
 
Ә s l i--Kәrәm!!!
K ә r ә m--Can Әsli!
 
Ә s l i bihuş kimi olur.
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Gәzib-gәzib şәhәrlәri, kәndlәri,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
Unutmuşam cәfaları, dәrdlәri,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
 
(M u s i q i)
 
Ә s l i--
 
Dustaq kimi gәlib qalıb bu evdә,
Söylәr idim: Kәrәm, Kәrәm, Kәrәm, gәl!
Bilmәz idim çarә nәdir bu dәrdә,
Söylәr idim: Kәrәm, Kәrәm, Kәrәm, gәl!
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Ağlar qoyub ata ilә ananı,
İncitmişәm hәr bir canı yananı.
Ötürmüşәm Mәcnunu vә Sәnanı,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
 
(M u s i q i)
 
Ә s l i--
 
Keşiş babam mәni döyüb söyәndә,
Qaçar ikәn o kәnddәn bu kәndә,
Ahu kimi düşüb qalıb kәmәnddә,
Söylәr idim: Kәrәm, Kәrәm, Kәrәm, gәl!
                    
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Şah oğluyam, dönmüşәm mәn gәdayә,
Çıx gәl bәri, verәk sәda-sәdayә,
Dәrdli Kәrәm desin şükür xudayә,
Axır gәlib sәnә yetişdim, Әsli!
 
(M u s i q i)
 
Ә s l i--
 
Keşiş babam bağlayıbdır hәr yanı,
Yanmaz imiş onun mәnә heç canı.
Gözüm görmür bu işıqlı dünyanı,
Çıx gәl bәri, Kәrәm, Kәrәm, Kәrәm, gәl!
 
--deyib, ipәk nәrdivanı aşağı atır, K ә r ә m nәrdivana çıxıb, Ә s l i dәxi balkondan bәdәnini aşağı sallayıb, ikisi bir-biri ilә görüşmәkdә ikәn k e ş i ş bazardan qayıdır vә әhvalatı bu halda görüb qışqırır.
 
K e s i s--Ay haray!... Evimә oğru gәlibdir, ay haray!... Yığılın buraya?...
 
Bu qışqırığa iki nәfәr z ә b t i y y ә gәlib, K ә r ә m i vә S o f i n i tuturlar, camaat dәxi evlәrindәn bayıra çıxıb, әllәrindә fanus olaraq bu әhvalatı görürlәr.
 
B ә z i l ә r i--Nә olub? Nә olub?
O b i r i l ә r i--Keşişin evinә oğru-quldur gәlibdir.
 
X a l q kamal-tәәccüb ilә K ә rә m ilә S o f i n i n ora burasına tamaşa edir.
 
K e ş i ş (kәnara çәkilib)--Ax-ax-ax.... Tanıdım, odur, padşahın oğlu Әhmәd Mirzәdir.... Yenә gәlib mәni tapd?, ax!...
 
Bu halda Hәlәb p a ş a s ı daxil olur, yanında iki nәfәr z ә b t i y y ә.
 
P a ş a--Bu nә yığıncaqdır burada? Nә olubdur? Geri çәkilin!
 
C a m a a t çәkilir.
  
K e ş i ş--Paşam! Bu iki şәxs mәnim evimi yarmaq istәrkәn gәlib üstә çıxmışam.
P a ş a (acıqla)--Nakәslәr! Bu şәhәri sahibsizmi zәnn etdiniz? Nә cürәt edib quldurluğa gәlirsiniz? Aparın bunları hәbs edin!
K ә r ә m (әcz ilә)--Paşam, izn ver, bir neçә kәlmә sözüm var.
P a ş a--Nә sözdür, de görәk.
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Yazıq ömrüm qәrib eldә keçirdim,
Heç әhvalım bildirәn yox, bilәn yox!
Getdi fürsәt, әldә ikәn qaçırdım,
Qәrib qaldım, güldürәn yox, gülәn yox!
 
(M u s i q i)
 
Әlimdәn aldırdım nazlı sonamı,
Tәrk eylәdim atamı, hәm anamı,
Deyә-deyә göm-göy etdim sinәmi,
Xәncәr alıb dәldirәn yox, dәlәn yox!
 
(M u s i q i)
 
Mәn Kәrәmәm, ah çәkәrәm, ağlaram,
Dәrd bilәnin ürәyini dağlaram.
Kimi deyib, kimә ümid bağlaram.
Göz yaşımı sildirәn yox, silәn yox!
 
İndi buyur mәni aparsınlar hәbs etsinlәr.
 
PӘRDӘ
 
 
 
 
İKİNCİ ŞƏKİL
 
 
Hәlәb paşasının i m a r ә t i n d ә vaqe olur. P a ş a bir taxt üzәrindә әylәşib, meypuş qәlyan çәkir. Onun qabağında bir neçә q ı z oynayır. Bir qәdәrdәn sonra n ö k ә r daxil olur, qızlar oyunu kәsib, bir kәnarda dayanırlar.
 
N ö k ә r--Paşam, bir dәstә camaat hüzurunuza izn istәyir.
P a ş a--Burax gәlsinlәr.
 
C a m a a t vә Ş e y x-N u r a n i daxil olurlar.
                          
(M u s i q i)
 
C a m a a t (tәsnif)--
 
Ey paşam, ey paşam,
Kәrәmi et azad.
Ey paşam, ey paşam, Kәrәmi et azad, azad et.
Aşiq olub keşiş qızına,
Aşiq olub keşiş qızına.(2dәfә)
Ol aşiqdir!
 
P a ş a (şur ilә)--Әmr olunsun, gedib dünәnki mәhbusu buraya gәtirsinlәr.
Ş e y x-N u r a n i (Osmanlı üstә)
 
Aşiqә etmә әziyyәt, ey paşam,
Aşiqin üftadәdir, üftadәdir, üftadәdir.
İstәsә aşiq әgәr öz canını,
Yar üçün qurban edә amadәdir.
 
C a m a a t--
 
Aşiq olub keşiş qızına,
Aşiq olub keşiş qızına. (2dәfә)
Ol aşiqdir.
 
Ş e y x (yenә tәkrar haman sözlәr başqa tәrkib musiqi ilә)--
 
Kuhkәm nәqşin çәkib, Şirinә vermiş bir fәrib,
Gör nә cahildir, yonar daşdan özünә bir rәqib.
 
C a m a a t--
 
Aşiq olub keşiş qızına,
Aşiq olub keşiş qızına. (2dәfә)
Ol aşiqdir.
 
Oxuyub gedir. K ә r ә m i gәtirirlәr, әllәrindә zәncir vardır.
 
P a ş a (söz ilә)--Ey şәxs, sәn kimsәn vә nәçisәn, söylә!
                          
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Mәn Kәrәmәm, İsfahandır elimiz,
Ördәk uçdu, viran qaldı gölümüz.
Qoy olsun, necә olur halımız,
Qurban olsun yar yolunda canımız.
 
(M u s i q i)
 
Ayrı düşdüm vәtәnimdәn, elimdәn,
Gör kim, nәlәr çәkdim eşqin әlindәn.
Hәr şәhәrdә xәbәr aldım gәlәndәn,
Hәlәbdәdir Әsli,--mәnә dedilәr,
 
(M u s i q i)
 
Dәrdimi duyanlar cümlә ağladı,
Bәylәr tutdu qollarımı bağladı,
Ürәyimi eşq oduna dağladı,
Burda mәnә quldur adı verdilәr.
 
(M u s i q i)
 
Yandı ciyәrciyim döndü büryana,
Axdı çeşmim yaşı döndü ümmana.
Gәtirdilәr mәni ulu divana,
Bağladılar ayağımı, әlimi.
 
(M u s i q i)
 
Dәrdli Kәrәm qoydu başın qәzaya,
Yar ilә getmәdi xәlvәt odaya.
Çox şükürlәr olsun bari-xudaya,
Kәsmәdilәr ağzımdakı dilimi.
 
P a ş a--Ey oğlan, sәn keşişin qızına aşiqsәn vә adın Aşiq Kәrәmdir. Özün dә İsfahan padşahının oğlusan, öylәdirmi?
K ә r ә m--Öylәdir, paşam.
P a ş a--Әmr olunsun, keşiş vә qızı buraya gәlsinlәr. (Nökәr gedir). Açın Kәrәmin әlin. (Açırlar). Aşiq Kәrәm, sәn gәl keşiş qızından әl çәk, mәn sәnә bu şәhәrdә hansı gözәli desәn alaram.
K ә r ә m--Paşam, bizim öz vilayәtimizdә gözәllәr çox idi, lakin mәn ürәk sevәni istirәm, başqa mәramım yoxdur.
P a ş a--Ya istәrsәn gәl sәni vәtәnә göndәrim get.
K ә r ә m--Vәtәn mәnә Әslidәn әziz olsaydı, onu buraxıb bunun dalınca düşmәzdim.
 
Bu halda k e ş i ş vә Ә s l i daxil olurlar. Ә s l i vә K ә r ә m bir-birini görcәk bihuş olurlar.
  
P a ş a--Keşiş, bu oğlan quldur deyilmiş, bu sәnin qızına aşiqdir. Sәn gәl qızı ver ona, rәhm elә! Mәn sәnә nә qәdәr desәn dövlәt verәrәm.
K e ş i ş--Paşam, әgәr mәn dövlәt sevәn olsaydım İsfahan padşahının sözünü rәdd etmәz idim. Mәn öz qızımı, qızımın milliyyәtini hәr şeydәn әziz tuturam.
P a ş a--Sәn bilirsәn ki, bu oğlan sәnin qızının aşiqidir.
K e ş i ş--Bilirәm.
P a ş a--Vә bilirsәn ki, qızın buna aşiqdir.
K e ş i ş--Bilirәm.
P a ş a--Vә bilirsәn ki, iki aşiqi mәrama çatdırmaq savabdır.
K e ş i ş--Bilirәm.
P a ş a--Bәs nә üçün mane olursan?
K e ş i ş--O mәnim atalıq haqqımdır.
Pa ş a--Keşiş, sәn gәl bu işә razı ol, yoxsa....
K e ş i ş--Paşam, İran vilayәtindә mәnim hörmәtim padşah hörmәtinә bәrabәr idi, amma mәn yenә dә oradan qaçıb, sәnin şәhәrinә gәldim vә sәnin kölgәnә qısıldım, hәrgah sәn dә mәni incitmәk istәsәn, özgә bir şәhәr hakiminә pәnah apararam.
P a ş a (Kәrәmә)--Ey oğlan, sәn müsәlmansan, bu ermәni qızı, sәn gәl bundan әl çәk, get özünә özgә bir qismәt axtar.
                       
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Hey ağalar, necә edәyim,
Mәn dönәrәm, könül dönmәz.
Bir gözәlә düşdü könlüm,
Mәn dönәrәm, könül dönmәz.
 
(M u s i q i)
 
Kәklik kimi sәkişindәn,
Köküs әlvan naxışından,
Bir hәrami baxışından,
Mәn dönәrәm, könül dönmәz.
 
(M u s i q i)
 
İstәmirәm başqa özündәn,
Mәnә söylə Әsli sözündәn.
Әsli kimi keşiş qızından,
Kәrәm sevdi Әsli xanı.
Mәn dönәrәm, könül dönmәz.
 
(M u s i q i)
 
Yoluna qoymuşam canı,
Gözümdәn axıtdı qanı,
Mәn dönәrәm, könül dönmәz.
 
(M u s i q i)
 
P a ş a--Ax!... Qoy indi bir qızdan soruşum, hәrgah qız sәnin yanında oğlana getmәk istәsә o halda, keşiş, gәrәk heç bir sözün olmasın. Olsa da sәnә cәza elәtdirәrәm. Ey qız, söylә görüm, sәn Kәrәmә aşiqsәnmi vә Kәrәmә getmәk istәyirsәnmi?
 
(M u s i q i)
 
Ә s l i--
 
Kәrәm mәnә, mәn Kәrәmә aşiqik,
Ver Kәrәmә mәni, paşam, rәhm elә.
Hәr ikimiz aşiqliyә layiqik,
Ver Kәrәmә mәni, paşam, rәhm elә.
 
(M u s i q i)
 
İllәr ilә hәsrәtini çәkirdim,
Gizli-gizli qan-yaşımı tökürdüm,
İki әlli bir başıma döyürdüm,
Ver Kәrәmә mәni, paşam, rәhm elә.
 
(M u s i q i)
 
Qorxum yoxdur keşiş babamdan mәnim,
Dözә bilmәm, tәngә gәlibdir canım.
Mәnim yarım ancaq Kәrәmdir, Kәrәm,
Ver Kәrәmә mәni, paşam, rәhm elә.
 
(M u s i q i)
 
H a m ı (musiqi: tәsnif)-- 
Keşiş, razı ol bu işә!
 
K e ş i ş--Olmam, olmam.
C a m a a t--Keşiş, razı ol bu işә.
P a ş a--Razı ol, razı ol (deyib, qılıncı sivirmәk istәyir).
C a m a a t--Әslini ver Kәrәmә.
K e ş i ş--Vermәm, vermәm.
C a m a a t--Әslini ver Kәrәmә.
P a ş a--Razı ol, razı ol (deyib, qılıncı sivirir vә keşişin üstünә qalxır.)
K e ş i ş--Olmam, olmam, olmam!... (Söz ilә birdәn). Ver, ver, ver Әslini Kәrәmә! Әmma hәrgah bunlar hәqiqi aşiqdirlәrsә, gәrәk bu dünyada kam almasınlar! Almasınlar! Almasınlar! (Deyib, çıxıb gedir).
P a ş a (Kәrәmә)--Al oğlan, öz yarını apar!
 
Ә s l i ağlayır, K ә r ә m hövlnak bir haldadır ki, guya canı odlanır. Әsliyә tәrәf әllәrini uzadıb oxuyur.
 
(M u s i q i)
 
K ә r ә m--
 
Gәl, gәl, Әslim, yetәr, ağlama,
Yanaram, Әslim, yanaram!
Ciyәrim artıq dağlama,
Yanaram, Әslim, yanaram, hey!...
 
Rәhm elә bir gәl halıma,
Atәş düşübdür canıma,
Ölәndә gәl mәzarıma,
Yanaram, Әslim, yanaram, hey!...
 
Mәn Kәrәmәm, haqq aşiqiyәm,
Aşiqliyә mәn layiqәm.
Rәhm eylә tez, mәn yazığam,
Yanaram, Әslim, yanaram!
 
Kәrәm söylәmәz adım,
Әrşә dayandı fәryadım.
Әldәn getdi muradım,
Yanaram, Әslim, yanaram!
Yanaram, yanaram, Әslim, yanaram, yanaram, hey!...
                      
(M u s i q i)
 
--deyirkәn hәr tәrәfdәn alov çıxıb, odlanıb yanır. Әsli dә әlindәki xәncәrini çıxarıb sinәsinә çaxır vә yıxılıb ölür. Bütün mәclis әhli mat vә mәәttәl qalıb, kamali-heyrәtdә
 ikәn pәrdә yavaş-yavaş enir.
 
P Ә R D Ә