Bir hərf səhvi bir redaksiya kollektivinin güllələnməsinə səbəb oldu – Stalinin amansız qərarlarından daha biri

Bəzən buraxılan adi bir səhv, yaxud kiçik bir diqqətsizlik böyük hadisəyə səbəb olur. Xüsusilə mətbuatda yol verilmiş xətanın səs-küyü, qalmaqalı daha böyük miqyas alır, bir hərfin yerində olub-olmaması ağlasığmaz hadisələrlə nəticələnir.
Adətən mətbuatda buraxılan səhvlər daha çox ictimai qınaqla üz-üzə qalır, sonralar isə hətta yumora çevrilir. Amma həmişə yox. Mətbuat tarixində elə hadisələr baş verib ki, sonda milyonlarla insan həmin hadisənin sonluğunun faciə ilə bitdiyinin canlı şahidi olublar.

Sovet dövründə də belə hadisələr az olmayıb. Azad və müstəqil mətbuatın olmadığı SSRİ-də bu sahə son dərəcə ciddi nəzarətdə saxlanılıb. Bu məqsədlə Mərkəzi Komitədən başlamış, ayrı-ayrı nazirliklərin, komitələrin, vilayət, şəhər və rayon partiya komitələrinin rəsmi orqanları olan qəzetlərə kifayət qədər böyük sayda ştat ayrılıb. Dövlətin əsas ideoloji silahlarından biri olan mətbuata dövlət öz büdcəsindən pul ayırmağa heç vaxt “xəsislik” etməyib.

Bütün bu yaradılmış şəraitə baxmayaraq qəzetləri oxuculara tam “ideal” vəziyyətdə təqdim etmək redaksiyalar üçün heç də həmişə mümkün olmayıb. Qəzetdə gedən yazılar korrektorun, müəllifin, şöbə müdirinin, məsul katibin, baş redaktor müavininin, baş redaktorun və nəhayət, məsul növbətçinin, sonda isə “qlavlit”in gözünün altından keçməsinə baxmayaraq, böyük problemlər yaradan kiçik səhvlər bəzən diqqətdən yayınıb. Bu diqqətsizliyin fəsadları isə fərqli olub, töhmət, müəyyən müddətə mükafatlardan məhrum olmaq, işdən azad edilmək və s.

Amma 1944-cü ildə “Pravda Vostoka” qəzetində buraxılmış səhv bötöv bir redaksiyanın əməkdaşlarının güllələnməsi ilə nəticələnib.

Sovet dövründə “Pravda Vostoka” qəzeti Özbəkstan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin, Ali Sovetin və Nazirlər Sovetinin rəsmi qəzeti olub. Qəzet 2 aprel 1917-ci ildən “Bizim qəzet” adı ilə fəaliyyətə başlayıb və rus dilində nəşr olunub. 1924-cü ildə isə adı dəyişdirilərək “Pravda Vostoka” olub.

250 min tirajla gündəlik nəşr olunan “Pravda Vostoka” qəzetində rəsmi materiallarla yanaşı, tənqidi yazılar da dərc olunub. Bu yazılardan sonra tənqid olunan “hədəf”in məsələsi müttəfiq respublikanın Mərkəzi Komitəsində müzakirəyə çıxarılıb ki, bunun da sonluğu heç də yaxşı nəticələnməyib. Məhz elə buna görə təşkilat rəhbərləri, ayrı-ayrı vəzifəli şəxslər bu qəzetin əməkdaşlarından kənar gəzməyə çalışıblar, onların hədəfinə düşməmək üçün ehtiyatla davranıblar.

Amma həmin illərdə bəlkə də heç kimin ağlına gəlməyib ki, “Pravda Vostoka” qəzeti özü hədəfə düşəcək, özü də birbaşa İosif Stalinin hədəfinə.

1944-cü ilin oktyabrında Yuqoslaviya lideri İosip Broz Tito İosif Stalinə Belqradın azad olunması münasibətilə təşəkkür məktubu göndərib. Həmin məktub SSRİ-nin bütün mətbu orqanlarında birinci səhifədə çap olunub.

O cümlədən oktyabrın 25-də “Pravda Vostoka” qəzetində də həmin məktub dərc olunub. Sırf təsadüf və diqqətsizlik nəticəsində məktubun başlığında Stalinin vəzifəsində bir hərf buraxılıb, “qlavnokomanduyuşi” (главнокома́ндующий ) sözündə L hərfi buraxılıb və söz “qavnokomanduyuşi” (гавнокома́ндующий) kimi gedib (qovno – təzək).

Səhər tezdən qəzetin abunəçilərə və satışa yayımından bir saat ötməmiş redaksiya mühasirəyə alınıb. Redaksiyanın bütün əməkdaşları həbs edilib. “NKVD” əməkdaşları iki sutka ərzində qəzetin bütün tirajını satışdan və abunəçilərdən yığmağa nail olub. Yalnız 6 nüsxə qəzet tapılmayıb. (Yazıda verilmiş qəzet şəkli də məhz həmin 6 nüsxədən biridir).

Redaksiya kollektivi haqqında qərar çıxarmaq üçün uzun-uzadı vaxt sərf olunmayıb. Bütün kollektiv sorğu-sualsız eyni maddə ilə (58-ci maddə) ittiham olunaraq ən ağır cəzaya, güllələnməyə məhkum ediliblər.

Adətən sərt və amansızlığı ilə fərqlənən Stalinin yumor hissləri, zarafatları da az olmayıb. Və o, bu cür qəzet səhvləri ilə bir neçə dəfə üzləşib. Amma insident bir az “yumşaq” və “rahat” sona çatıb, vəzifədən azad edilməklə, yaxud 5-10 il sürgünə göndərilməklə.

Hətta belə səhvlərin birinə görə Stalin redaksiyaya təşəkkür də edib. 1938-ci ildə Stalin Polşa səfiri ilə görüşündən sonra “İzvestiya” qəzetində görüşlə bağlı yazı verilib. Yazıda “Vstreça İosifa Stalina s polskim poslom” ifadəsində bir hərf “itib” və belə alınıb: “Vstreça İosifa Stalina s polskim oslom”. (“Встреча Иосифа Сталина с польским ослом”).

Stalin qəzeti oxuduqdan sonra redaksiyaya zəng vurub və xəbərdarlıq edib:
- Redaksiyanın əməkdaşlarından heç kimi cəzalandırmaq lazım deyil. Əslində məqaləni yazan düz yazıb. Polşa səfiri əsl eşşəkdir...

Amma nədənsə Stalin “Pravda Vostoka” qəzetinə heç bir güzəştə getməyib. Yəqin ki, həmin anda Ali Baş Komandanın əhvalı arzuolunan olmayıb, qəzəbini boğa bilməyib...