MOTOSİKLETİN TARİXİ

İkitəkərli özü hərəkət edən avtomobillər XIX əsrin 60-cı illərində yaranmağa başladı. Həmin vaxtda yeganə əlverişli güc qurğusu - buxar maşını idi - artıq ikitəkərli heyət üçün kompakt quraşdırılması kifayət qədər asan ola bilərdi. Lakin kiçik güclü həcm (Kouplend motosikletinin (1884) buxar mühərriki cəmi 9 kq, 0,25 at gücündə güclənmişdir), buxarın uzun müddətli yaranmasının təcrübəsizliyi üzündən və çox kiçik faydalı hərəkət əmsalı (faizlər vahidi) yalnız tək-tək sınaq nümunələrinin yaranmasını şərtləndirmişdir. Onlar üçün xidmət edən baza bütünlüklə metaldan və ya taxta elementlərdən ibarət primitiv velosipedlərdir, birbaşa olaraq qabaq təkərə bağlı olan pedal ötürücüsü ağır və rahat deyildi.

Daxili yanma mühərrikli ilk motosiklet  (Daimler Reitwagen) Almaniyada 1885-ci ildə alman mühəndisləri Qotlib Daymler və Vilhelm Maybax tərəfindən hazırlanmışdır, sonradan məşhur avtomobil markalarının "ataları" olublar. Maşın yalnız gələcək dörd təkərli mühərrikli vasitənin ixtiraçıları üçün sadə bir test kürsüsü kimi yaradılmışdır və XIX əsrin əvvəllərindəki "kostryas" (əzələ güc ötürücülü) ilk pedalsız velosipedləri xatırladırdı. Daymler və Maybaxın benzin karbürator mühərriki 1,5 at gücündə idi və taxta təkərli taxta çərçivəyə quraşdırılmışdır. Sınaq vaxtı aparat 12 km/s sürətə qalxdı. Həmin 1885-ci ildə Daymler "kerosin mühərrikli üst gedişli daşıyıcı" patentini əldə etmişdir. Beləliklə, klassik motosiklet xarici yanma mühərrikli (XYM) (1886) klassik avtomobildən əvvəl yarandı. Daymler  firması motosikletlərin daha da konstruktivliyinə heç vaxt qayıtmadı. 1904-cü ildətarixi motosiklet Daymlerin emalatxanasında yanğın zamanı yanıb. Amma 1985-ci ildə motosikletin yüzilliyinə həsr olunmuş şouda və muzeylərdə nümayiş etdirmək üçün onlarla hərəkət edən replikalar hazırlanmışdır. Ştutqartdakı Daimler-Benz konserninin muzeyində də replika çıxarılıb.

Motosikletin seriyalı istehsalı ilk dəfə 1894-cü ildə "Hildebrand & Wolfmullerruen" şirkəti tərəfindən başlanılıb. Bu aparat litr yarımlıq, iki silindrli, uzungedişli, kalil alovlanma su soyuducu mühərrikli müasir mopedin (2.5 at gücü, 45 km/s, 50 kq) xarakteristikasına, birləşdirici porşendən başdan-başa arxa təkərədək bütöv polad diskli, "itələyici" muftasız işə salınma və ön təkərə təsir edən yeganə ayaq tormozuna malik idi. Model cəmi üç il, təxminən 2 min nüsxə buraxıldı.

Qeyri-adi və az praktik konstruksiyaların axtarış müddəti təxminən Birinci dünya müharibəsinə qədər davam etdi. Pnevmatik şinlər, yumşaq asmalar, elektrik işıqlandırma və qığılcımlı işə salma, ötürücü qutu, zəncirvari ötürücü, çiləyici karbürator, hava sərinləşdirici - bütün bunlar motosikletdə, onu motorlaşdırılmış velosipeddən sanballı, möhkəm (və ağır) maşına çevirərək tədricən yarandı. Motosiklet qəribə dərəcəli artefaktlardan çıxdı və gündəlik əlverişli hərəkət vasitəsi oldu. Silsilə buraxılışı artımı ilə bağlı əsas ölkələrdə - istehsalçılarda (İngiltərə, ABŞ, Almaniya, İtaliya) öz konstruktor məktəbləri formalaşdı. Motosikletlərin yarışlarda, əvvəl avtomobillərlə birlikdə, sonra isə xüsusi yarışlarda iştirakı, konstruksiyanın təkmilləşdirilməsini sürətləndirdi, optimal qərarların axtarılması, xüsusi gücünün artmasına və etibarlı silsilə maşınlara gətirib çıxardı.

Tərcümə etdi: AVTO KLUB AZƏRBAYCAN klubunun təsisçisi, araşdırmaçı avtoekspert Natiq Nazimoğlu

Mənbə: AvtoKlub Azərbaycan