Nestor Maxnonun anarxiya eksperimenti

Nestor Maxno ağlasığmaz tarixi bir eksperimentə - çökməkdə olan Rusiya imperiyasının cənubunda anarxist bir cəmiyyət yaratmağa qərar vermişdi.

Ens.az saytı Sovet İttifaqının ilk illərinə təsadüf edən bu maraqlı anarxist hərəkatla bağlı yazını təqdim edir.

Təpədən dırnağa anarxist

Maxno, müasir Zaporojye bölgəsində yerləşən Qulyaypolyada adi bir kəndli ailəsində anadan olmuşdu. O, gənc yaşlarından inqilabi ideyalarla alışıb-yanmağa başlayır, soyğunçuluq və terror hücumları ilə məşğul olan "Anarxo-Kommunistlərin Kəndli Qrupuna" qoşulur 1917-ci il fevral inqilabından sonra amnistiya nəticəsində Maxno doğma Qülyaypolyaya qayıtmış və sonra tarixi burulğanın içərisinə düşmüşdü.

25 oktyabr 1917-ci il çevrilişindən sonra Maxno Qulyaypolya İnqilab Komitəsinə rəhbərlik edərək bolşeviklərin tərəfinə keçdi. Alman işğalçı qüvvələrinə qarşı mübarizədə də o əsas fiqurlardan biri oldu, Simon Petliuranın əsgərləri ilə döyüşdü. Onun irsi torpaqlarla bağlı düşüncələri mərkəzi sovet hakimiyyəti ilə anlaşılmaz bir münasibətdə idi: Maxnovistlər yalnız ərzaq sapalağına müqavimət göstərmirdilər, həm də "torpaqların istifadəsinin şəxsi zəhmət əsasında bərabərləşdirilməsi" prinsipini rəhbər tuturdular. Nestor fərman və göstərişlərini "Ata Maxno" olaraq imzalayırdı.

Dövlət içində qeyri-dövlət

1918-ci ilin payızından 1919-cu ilin iyuluna qədər Maxnovistlər sonradan Azad Ərazilər adlanacaq bir anarxist icma yaratmağa başladılar. Təxminən yeddi milyon insanın yaşadığı Maxnovşina, müasir Ukrayna ərazisində - Dnepropetrovskdan Berdyansk və Mariupola qədər uzanırdı. Azad Ərazidə iqtisadiyyat kənd və şəhər icmaları arasında sərbəst mübadilə üzərində qurulmuşdu. Lazımi mənbələr basqınlar yolu ilə əldə edilirdi: kənd alındıqda sakinlərə ərzaq təzminatı tətbiq edilirdi. Qulyaypolyada da qənimət kimi ələ keçirilmiş qızıl və sovet pulları ilə ödəniş edilməsinə izn verilmişdi. Hər şeydən əvvəl, kəndlilərin maraqları birinci yerdə dayanırdı və buna görə onun əleyhdarlarına və zalımlara qarşı terror tətbiq olunurdu - edam hökmü kənd iclasları tərəfindən tətbiq edilir və üsyançılar bunu yalnız icra edirdilər. Buna görə " Maxno ata" kəndlilər və fəhlələr arasında çox məşhur idi.

Bütün bunlarla yanaşı, Qulyaypolyada savadlılıq kursları işləyirdi, məktəblər və xəstəxanalar tikildi, səyyar teatr quruldu, bunun üçün hətta xüsusi olaraq iki pyes yazıldı: "Maxnovistlərin həyatı" və "Maxnovistlərin yolu".

Qulyapolya Ordusu

Hələ Maxno həbsdən çıxdıqdan sonra Qulyaypolyaya qayıtdıqda, 60 nəfərlik Qara Qvardiya yaratmışdı. 1918-ci ilin yanvarına qədər onun sayı üç yüz döyüşçüyə qədər çoxaldı, bunların arasında əsasən gənclər və kəndlilər idi. Nestor Maxno fəal şəkildə Birinci Dünya Müharibəsi zabitlərini öz sıralarına cəlb edirdi. Tezliklə bu dəstə bir qvardiyadan bütöv bir orduya çevrildi: 1919-cu ilin aprel ayında təxminən 20.000 əsgərə silah paylanmışdı.

Maxnovistlər maraqlı bir mövqedə idilər, çünki hər kəsə qarşı mübarizə aparırdılar: Kayzer qoşunları ilə, Petliuritlərlə, Ağ Qvardiyaçılarla və Kommunistlərlə döyüşürdülər. Maxnovistlər Anton Denikinin məğlubiyyətinə həlledici töhfə verdilər: Ağ Qvardiyanın arxasında sarsıdıcı bir partizan müharibəsi apardılar və cənub boyu onların tədarükünü kəsdilər.

Çox vaxt Qulyaypolya döyüşçüləri "arabalardakı respublika" adlanırdı, çünki Maxnovistlər pulemyotları olan arabaları istifadə edirdilər, bu da onların dəstələrini sürətli və çevik edirdi. Maxnovistlərin ən böyük hərbi qələbəsi 1919-cu il sentyabrın 26-na, Pereqonovka kəndi yaxınlığında 10 mindən çox adamdan ibarət olan Ağ Qvardiyaçılar qrupu məhv edildiyi vaxta təsadüf edir.

Dastanın sonu

Azad Ərazi bolşeviklər üçün həmişə qatı düşmən kimi qalmaqda idi. Cənub cəbhəsindəki ağlar üzərində son qələbədən sonra Sovet hakimiyyəti Maxnovistləri də sıxışdırmağa başladı. Qulyaypolyanı məhv etmək üçün böyük qüvvələr göndərildi: beş ordu, 350 mindən çox əsgər, zirehli maşın, artilleriya və aviasiya. Təxminən bir il ərzində Maxnovistlər Ukraynanın cənub-şərqinə və RSFSR-nin cənub hissəsinə basqınlar edərək təqiblərdən qaçdılar. Lakin, onlar təkrar-təkrar məğlubiyyətlərə düçar oldular və 1921-ci ilin yayının sonunda vahid mütəşəkkil bir qüvvə kimi fəaliyyətlərini dayandırdılar.

Mənbə: diletant.media