Nil

Nil (ərəb. النيل‎‎ an-nīl, ing. Nile, q.misir iteru или Ḥ'pī, kopt Ⲫⲓⲁⲣⲱ (p(h)iaro) — Afrika qitəsində çay. Dünyanın ən uzun çayıdır. "Nil" sözün mənşəyi bu çayın yunanca "Neylos" (Νείλος) adından gəlir. Nil çayının mənbəyi Viktoriya gölüdür.

Afrika materikində yerləşən Nil çayı dünyanın ən uzun çayı olub uzunluğu 6671 km-dir. Eyni zamanda bir çox ölkələrdən keçdiyi üçün tranzit çaydır. Hövzəsi Ruanda, Uqanda, Keniya, Tanzaniya, Efiopiya, Sudan və Misir ərazilərindədir. Hövzəsinin sahəsi 2870 min km² -dir. Nil Xartum şəhəri yaxınlığında iki çayın - Ağ Nil və Mavi Nil qovuşmasından yaranır. Ağ Nil başlanğıcını Şərqi Afrika yaylasındakı Viktoriya gölündən, Mavi Nil isə Efiopiya yaylasındakı göldən götürür. Viktoriya gölünə Kaqera çayı tökülür. Kaqera çayı Nilin mənbəyidir və bunu Stenli kəşf edib.

Nilin əsas qolları: Ağ Nil, Mavi Nil və Atbara çaylarıdır. Nil çayı yuxarı axarında Viktoriya, Kyoro göllərindən keçir. Nilin yuxarı axarında çoxlu şəlalələr (ən böyüyü Merçison, hündürlüyü 120 m) və astanalar var. Sudan çökəkliyindən Qahirəyədək Nilin yatağında astanalar, şəlalələr vardır. Nil çayı aşağı axarının 3000 km-də heç bir qol qəbul etmir.

Nil çayı ekvatorial qurşaqdan başlayır, subekvatorial qurşaqdan keçir və tropik qurşaq ərazisində eroziya bazisi olan Atlantik okeana tökülür. Şimala doğru axan bu çay Aralıq dənizinə tökülən yerdə böyük delta əmələ gətirir. Nilin dərəsi, xüsusilə onun deltası qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olmuşdur. Çox böyük məsafədə səhradan keçməsinə baxmayaraq, çay qurumur. Bunun səbəbi çayın mənbəyinin subekvatorial iqlim qurşağında yerləşməsidir. Yay aylarında subekvatorial iqlimdə bol yağıntı yağması çayın qidalanmasında mühüm rol oynayır. Nil çayının qidalanmasında yağış xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Nil çayının böyük suvarma əhəmiyyəti var. Nil çayı üzərində suyun səviyyəsini tənzimləmək üçün böyük Asuan su anbarı yaradılmış və SES tikilmişdir. Böyük suvarma əhəmiyyətinə malik olan bu çay Misir və Sudanın həyatında mühüm rol oynayır. Nildən həm də balıqçılıqda, su təchizatında, gəmiçilikdə və s. istifadə edilir. Asuan su anbarı tikildikdən sonra çayda gəmiçilik üçün əlverişli şərait yaranmışdır. Misir əhalisinin təqribən 97 % Nil zonasında yaşayır. Nilin illik su sərfi 84 km3-dir.